Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 30

NEYTENDUR
30 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR sem kaupa lífrænt
ræktaðan mat gera það vegna þess að
þeir telja sig vera að kaupa holla mat-
vöru. Hingað til hafa rannsóknir hins
vegar ekki bent til þess að lífrænt
ræktuð vara sé neitt hollari en önnur.
Þar á móti kemur að þeir sem kaupa
lífrænt ræktað hafa að jafnaði tileink-
að sér hollari lífsstíl en fólk almennt.
Hver könnunin á fætur annarri
hefur verið gerð þar sem hefðbundin
vara er borin saman við lífræna, t.d.
grænmeti. Niðurstaðan er í stuttu
máli sú að ekki er marktækur munur
á hollustu vörunnar eða magni af
óæskilegum efnum í henni.
Hins vegar hafa þeir neytendur
sem kaupa lífrænt ræktaðan mat að-
hyllst hollari lifnaðarhætti en aðrir,
að því er fram kemur í danskri rann-
sókn sem gerð var á 1.500 manns.
Meirihluti þeirra kaupir lífrænt rækt-
aðan mat vegna þess að það telur
hann vera hollari en samsvarandi
rannsókn sem gerð var fyrir tíu árum
leiddi í ljós að þá réðu aðrir þættir
einkum vali á lífrænt ræktaðri vöru,
svo sem tillit til umhverfisins. Þeim
fjölgar sem kaupa lífrænt ræktaðan
mat, um 15% gerir það að jafnaði og
45% stundum. Hópurinn verður æ
breiðari, fyrir 10–15 árum voru það
einkum þeir sem huguðu mjög að um-
hverfinu sem það gerðu, nú hefur
bæst við stór hópur sem hugsar eink-
um og sér í lagi um eigin heilsu. Þeim
sem velja lífrænt fjölgar þrátt fyrir að
ekki hafi tekist að sýna fram á að það
sé hollara. Læknirinn Peter Marck-
mann segir það ekki breyta neinu.
„Þetta er spurning um afstöðu og sið-
ferði.“ Viljum við borða mat sem við
vitum að eiturefnum hefur verið úðað
yfir? Í rannsókn á dönsku hveiti sem
gerð var árið 1999 kom í ljós að í 64 af
77 hefðbundum tegundum voru leifar
af efnum sem draga úr vexti. Slíkar
leifar eða eiturefni er sjaldan að finna
í lífrænt ræktuðu hveiti. Vísindamenn
hafa hingað til sagt að það breyti
engu, þótt eiturefni finnist í mat séu
þau í svo litlum mæli að þau valdi eng-
um skaða. Engu að síður hafa margir
sérfræðingar ráðlagt fólki að halda
áfram að borða lífrænt. „Þrátt fyrir
að sagt sé að maturinn sé hættulaus
kann fólk engu að síður að hafa á til-
finningunni að það sé rangt að hafa
t.d. aukefni í mat,“ segir Lotte Holm
sem starfar hjá Rannsóknarmiðstöð
manneldis í Danmörku.
„Hafir þú alltaf á tilfinningunni að
vafi leiki á um ágæti þess sem þú ert
að borða veldur það óþægilegri til-
finningu og það er ekki hollt. Jafnvel
þótt ekki sé hægt að mæla þessa
óþægindatilfinningu í blóði eða blóð-
þrýstingi hefur hún áhrif á vellíðan
okkar. Þegar fólk borðar lífrænt
ræktaðan mat finnst því að maturinn
sé „hreinn“.“
Lífrænn matur og hollari
lífshættir fara saman
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
Betra að borða lífrænt þótt ekki sé
sannað að slík vara sé heilsusamlegri
ÞEGAR Samkeppnisstofnun kann-
aði verðmerkingar í 490 sýningar-
gluggum verslana á höfuðborgar-
svæðinu nýlega voru 55% verslana
með óaðfinnanlegar verðmerkingar.
Í 22% tilvika var verðmerkingum
áfátt og í 23% tilvika voru vörur í
gluggum verslana óverðmerktar
með öllu.
Ef skoðað er sérstaklega hvernig
fyrirtæki við Laugaveg standa sig
kemur í ljós að 53% verslana eru
með óaðfinnanlegar verðmerkingar í
gluggum og 54% verslana í Kringl-
unni.
Að sögn Kristínar Færseth deild-
arstjóra hjá Samkeppnisstofnun eru
þessar niðurstöður betri en undan-
farin ár en þó segir hún þær engan
veginn viðunandi fyrir neytendur.
Kristín segir Samkeppnisstofnun
hvetja neytendur til að fylgjast með
verðmerkingum því samkvæmt lög-
um ber verslunareigendum að verð-
merkja vörur hvort sem þær eru
inni í verslunum eða í sýningar-
gluggum.
   !"  #$ $
'

 

 
%
%%'

  
 ( 
)


 **

Verslunareigendum ber að hafa
verð á vörum í sýningargluggum
Rúmlega helming-
ur með verð-
merkingar í lagi
Morgunblaðið/Árni Sæberg
mætrar eintakagerðar til einka-
nota. Dæmi um slíka eintakagerð
er afritun af geisladiski í því skyni
að hafa bæði eintak heima og í
bílnum. Það væri hinsvegar ólög-
legt að afrita geisladiskinn og gefa
eintakið.“
Í yfirlýsingu sem Neytendasam-
tökin sendu frá sér í gær kemur
fram að samtökin viðurkenni rétt
höfunda til bóta fyrir tjón vegna
eintakagerðar til einkanota svp
framarlega sem ákveðin skilyrði
eru uppfyllt.„ Í fyrsta lagi þarf að
meta nákvæmlega hvert sé mark-
aðstap höfunda vegna eintakagerð-
ar til einkanota. Valdi heimil ein-
takagerð til einkanota höfundum
tjóni telja Neytendasamtökin rétt-
lætanlegt að þeir fái greiddar bæt-
ur vegna þess.
Í öðru lagi telja Neytendasam-
NEYTENDASAMTÖKUNUM
berst um þessar mundir fjöldi fyr-
irspurna um innheimtu höfundar-
réttargjalda. Að sögn Ólafar
Emblu Einarsdóttur lögfræðings
Neytendasamtakanna virðist sem
nokkurs misskilnings gæti um inn-
heimtu höfundarréttargjalda. „Inn
í umræðuna um höfundarréttar-
gjöldin hefur blandast umræða um
ólöglega afritun. Margir hafa skilið
málflutning höfunda sem svo að
verið sé að bæta þeim tjón vegna
„sjóræningjaútgáfa“ en svo er
ekki. Það tjón sem gjöldin eiga að
bæta er tjón höfunda vegna lög-
tökin að sönnun tjóns eigi að hvíla
á höfundum og samtökum þeirra.
Takist ekki að færa sönnur á tjón-
ið telja samtökin ekki forsvaran-
legt að gjaldtakan fari fram.
Í þriðja lagi telja Neytendasam-
tökin að vandlega verði að gæta
þess að bætur vegna eintakagerð-
ar til einkanota séu ekki ofmetnar.
Ströng skilyrði verði því að vera
um samhengi milli tapaðrar sölu
og bóta. Neytendasamtökin hafa
ekki séð þess nein merki að reglu-
gerð nr. 125/2001 uppfylli fram-
angreind skilyrði og telja af þeirri
ástæðu að umrædd gjaldtaka sé
ekki forsvaranleg. Óviðunandi er
að neytendur greiði bætur fyrir að
valda höfundum tjóni með eintaka-
gerð til einkanota ef hvorki er búið
að sanna að tjón eigi sér stað né
sýna fram á umfang þess.“
Viðurkenna gjaldtöku að
skilyrðum uppfylltum
NS fá fjölda fyrirspurna um höfundarréttargjöld