Morgunblaðið - 06.03.2001, Blaðsíða 54

UMRÆÐAN
54 ÞRIÐJUDAGUR 6. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NOKKUÐ hefur
borið á því upp á síð-
kastið að fólk hefur
hneykslast á því að
Magnúsi Þór Jónssyni
(Megasi) hlotnuðust
bókmenntaverðlaun
þau sem kennd eru
við Jónas Hallgríms-
son.
Hér eru þó engin
efni til hneykslunar.
Fremur er ástæða
til að dást að ákvörð-
un tilkvaddrar nefnd-
ar um veitingu verð-
launanna. Engir
angurgapar stóðu þar
að verki. Öðru nær.
Þar áttu hlut að máli bókmennta-
fræðingar og málfræðingar sem án
vafa eru dómbærir á íslenska
skáldmennt og vita hvað má verða
henni til framdráttar. Björn
Bjarnason menntamálaráðherra
afhenti verðlaunin með virðulegum
hætti á hátíðlegri stundu.
Megasi er að jafnaði ekki mark-
að vítt svið í heimi skáldskapar,
hvort sem það er réttmætt eða
ekki, því að hann kemur víða við í
skáldskap sínum eins og Textar
útgefnir 1991 af Almenna bóka-
félaginu bera með sér. Hann hefur
þó einkum orðið kunnur sem
söngvaskáld, flytjandi sinna eigin
laga og ljóða. Sönghæfni og gít-
arspil hans læt ég liggja milli
hluta. En varla mun ofsagt að
hann er athyglisvert skáld, orðlist-
armaður. Þar kemur
margt til. Eitt er það
að trúbadúrinn Megas
veit að ekki er væn-
legt að aftengja söng-
ljóð á íslensku fornri
skáldskaparíþrótt Ís-
lendinga sem lifað
hefur um aldir,
samgróin alþýðlegum
skáldskaparsmekk og
ljóðskilningi. Megas
skynjar taktslátt
stuðlanna, reglufestu
rímsins, hina marg-
reyndu músík bundins
ljóðforms allt frá dög-
um Suttungs og
Gunnlaðar. Hann
finnur að dráputaktar Egils
Skallagrímssonar, trumbusláttur
og rapp er allt af sömu rót, partur
af ljóðgaldri.
En Magnús Þór Jónsson er eng-
inn formhengill sem vart er við að
búast á hraðfleygri öld breytinga.
Reyndar er óþarfi að taka svo til
orða. Ljóðform eru ekki kyrrstæð.
Sem skáldbræður hans um aldir
finnur hann hversu hinir ,,bundnu“
bragarhættir eru þjálir, hæfir til
umsköpunar án þess að eðlið
breytist. Jafnvel elstu bragarhætt-
ir voru ekki rígskorðaðir, hvað þá
rímnahættir eftir að þeir komu til
sögu. Ætli nokkur viti tölu þeirra
með afbrigðum og frávikum? Ís-
lensk ljóðhefð markast því ekki af
einu tilsniðnu formi, heldur fjöl-
þættum formum og formbrigðum.
Sú margvelkta tugga að ,,hefð-
bundið“ ljóðform sé ,,dautt“ á sér
litla stoð, enda sögð í hálfkæringi
og eignuð skáldi sem orti því betur
sem það hélt sig við stuðlamál og
bundið ljóðform yfirleitt.
Ef söngljóðalistin á að lifa verða
söngvaskáldin að virða alþýðlega
skáldreynslu, þekkja mun skálda-
máls og leirburðar samkvæmt
klassískum viðmiðunum og mæli-
stikum. Þá munu menn komast að
því að stuðlamál er ekki dautt
fremur en rímið. Megas gerir sér
grein fyrir þessu öðrum fremur.
Reyndar má svo djarft til orða
taka að hann er einn örfárra um
þá sæmd að vera skáld þeirra sem
fengist hafa við að yrkja söngljóð
(,,texta“) um árabil. Ljóð hans eru
ekki dægurflugur. Fólk með snefil
af smekk fyrir íslenskri tungu og
skáldskap hrekkur í kút við að
hlusta á þá málbjögun, leirburð og
væmni sem íslenskir ,,popparar“
leyfa sér tíðum að bera fram sem
gjaldgenga vöru. Reitur Megasar
er vin í eyðimörk poppheimsins.
Fyrir skáldskap sinn í heild á hann
reyndar sess á góðskáldabekk.
En verðskuldar Magnús Þór
Jónsson, þó skáld sé, að hljóta
verðlaun kennd við Jónas Hall-
grímsson?
Hugum að því.
Megas hefur verið sproksettur
fyrir kvæði sitt ,,Um skáldið Jón-
as“ og sagt að hann hafi saurgað
minningu listaskáldsins og eigi
ekki skilið að hljóta slík verðlaun.
Þeir sem svo tala hafa ekki skil-
ið kvæði Megasar vitlegum skiln-
ingi, enda ljóðmælandinn hrekkja-
lómur á yfirborðinu. Hér þarf að
lesa milli línanna. Jónasarkvæði
Megasar er satíra sem beinist að
þeim sem lagt hafa æru Jónasar í
einelti. Það vísar til söguburðar
um ætlaðan ólifnað skáldsins og
heilsufar fyrir þær sakir, gróu-
sagna sem gengið hafa um Jónas
kynslóð af kynslóð og látið yfir-
gnæfa ljóðsnilld hans og fræði-
mannsafrek. Kvæði Megasar er
satírisk hæðni og átal á þá sem
(enn í dag) eltast við smáborg-
aralega hleypidóma um lifnaðar-
hætti Jónasar og velta sér upp úr
kjaftasögum um siðferði hans –
allt með sýn til samtímans. Kvæði
Megasar um listaskáldið úr Öxna-
dal afhjúpar tvískinnung Íslend-
inga um manninn Jónas Hall-
grímsson. Kvæðið kastar síst af
öllu rýrð á Jónas, en rístir níð for-
dómum og yfirdrepsskap af hvaða
tagi sem er, hvar og hvernig sem
slíkt birtist. Jónas kvæðisins er
Jónas allra tíma.
Ljóðagerð Megasar gengur yf-
irleitt þvert á efni og hugblæ róm-
antísks skáldskapar og sýnist
hvorki módernisk né póstmódern-
isk. Hann er utan og ofan við
fræðilegar gaddavírsgirðingar af
því tagi. En eins og Jónasarkvæði
hans sannar gengur hann ekki
fram sem auðskilið skáld um hvað-
eina. Hann yrkir ekki heilræða-
vísur og syngur ekki um fegurð
lífsins eða hina björtu framtíð.
Samt er hann aldamótaskáld 2000.
Það er hann þótt hann líkist ekki
bjartsýnum aldamótaskáldum 1900
nema að því leyti sem hann er
skáldmæltur á við þau. Aldamóta-
skáldin fyrir 100 árum voru menn
síns tíma. Það er Magnús Þór
Jónsson líka. Hann er ævinlega
sjálfum sér samkvæmur, harður og
grófur í tali, órómantískur og öld-
ungis óvæminn túlkandi afkimanna
í íslenskum samtíma, talsmaður
þeirra sem utanveltu eru og munu
ekki vera færri en hagtölur þykj-
ast sjá.
Við sem lifum í velsældinni og
þekkjum ekki annað, hvort sem er
innanlands eða utan, látum sem við
þurfum ekki að huga að þeim sem
Megas er fulltrúi fyrir. Þá gleym-
um við því að hann yrkir og syng-
ur um okkar samtíma, samferða-
menn okkar, okkar fólk, vini og
frændur, sem fara halloka í vel-
sældinni, liggja utan hennar. Meg-
as yrkir ekki náttúrulausa og
væmna vellu, heldur blóðríkan
skáldskap Magnúsar Þórs Jóns-
sonar, sem verður lesinn fram eftir
öldinni, ef íslenskt skáldamál á sér
framtíð. Megas er lífvænlegt skáld.
Lífvænleg skáldlist
Ingvar
Gíslason
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og ráðherra.
Söngljóðalist
Reitur Megasar er vin í
eyðimörk poppheimsins,
segir Ingvar Gíslason,
sem telur að Megas
eigi sess á góðskálda-
bekk fyrir skáldskap
sinn í heild.
UM ÁRATUGA
skeið hefur innflutn-
ingur búfjár og bú-
fjárafurða til Íslands
verið háður ströngum
takmörkunum.
Vegna þessara
varnaraðgerða, legu
lands okkar og þeirr-
ar einangrunar sem
af því leiddi áður fyrr
hefur Ísland sloppið
við ýmsa búfjársjúk-
dóma, sem með öðr-
um þjóðum hafa vald-
ið erfiðleikum og
þrásinnis miklu tjóni
og afföllum á bústofn-
um. Skal þar öðru
fremur nefnd gin- og klaufaveiki
sem nú geisar í Bretlandi með
ógnvænlegum afleiðingum. Varn-
araðgerðir stjórnvalda gegn bú-
fjársjúkdómum sættu til skamms
tíma harðri og oft óvæginni gagn-
rýni. Neikvæð afleiðing af varn-
araðgerðunum er þó að íslenskir
bændur hafa til skamms tíma ekki
getað notið til jafns við starfs-
bræður sína í nálægum löndum ár-
angurs af öflugu kynbótastarfi á
sviði hinna ýmsu búgreina sem
fyrst og fremst beinist að því að
auka arðsemi búfjár.
Samanburður á verði og afurða-
magni búfjár á Íslandi við nálæg
lönd hefur stöðugt orðið óhagstæð-
ari auk þess sem hnattræn lega
landsins veldur meiri framleiðslu-
kostnaði en annarra framleiðenda,
sem sækja inná íslenska markaði.
Framleiðsla mjólkur og sauðfjár-
afurða hefur lengi notið stuðnings
af framlögum úr landssjóði. Jafn-
lengi hefur sá stuðningur sætt
gagnrýni og þau sjónarmið verið
uppi að íslenskar búfjárafurðir eigi
að keppa á samkeppnismörkuðum
við innfluttar afurðir án framlaga
af fjármunum úr ríksissjóði.
Á fundi um málefni
landbúnaðarins fyrir
skömmu sagði fram-
kvæmdastjóri Bænda-
samtaka Íslands, Sig-
urgeir Þorgeirsson, að
helsta ógn við íslensk-
an landbúnað væri
bág afkoma bænda og
óvissa um framtíð-
arþróun. Hafið er yfir
vafa að innlend bú-
vöruframleiðsla og
reyndar afurðir land-
búnaðar almennt
verða ekki varðar í
framtíðinni með tolla-
álögum og sjúkdóma-
vörnum að því marki
sem til skamms tíma hefur verið.
Með aðild sinni að Alþjóðavið-
skiptastofnuninni (WTO) hefur Ís-
land opnað greiðari leið fyrir er-
lendar landbúnaðarafurðir inn á
markaði landsins. Samið hefur
verið um lækkun tolla á ákveðnu
magni búfjárafurða. Á þessu ári
nær sá samningur til 95 tonna af
nautakjöti og heildarmagn kjöts
og kjötafurða með lækkuðum tolla-
álögum er tæp 700 tonn.
Mjólkurafurðir frá erlendum
framleiðendum sem njóta tollaí-
vilnana í ár eru um 170 tonn skv.
sama samningi. Ásókn innflytj-
enda, sem leitast eftir að koma er-
lendri búvöruframleiðslu inn á ís-
lenskan markað er um þessar
mundir tvöföld á við það sem tolla-
ívilnanir fást fyrir. Flestum bænd-
um og forystumönnum félagasam-
taka þeirra hefur lengi verið ljóst
að búvöruframleiðsla hér á landi
hefði engan veginn þá arðsemi
sem þarf til þess að standast sam-
anburð við landbúnað, þar sem
ríkt hafa margfalt rýmri aðstæður
um ræktun búfjár, m.a. með blönd-
un kynja, fyrst og fremst í því
skyni að auka arðsemi.
Búgreinafélög hafa lengi knúð á
um innflutning dýra og erfðaefnis
til þess að bæta innlenda búfjár-
stofna og auka arðsemi þeirra,
vegna erfiðrar samkeppnisaðstöðu.
Mikið hefur áunnist á þeim vett-
vangi á síðustu árum, en alls ekki
allt, sem gæti orðið. Allur innflutn-
ingur í þessu skyni hefur lotið
ströngum skilyrðum sérfróðra
manna í sjúkdómafræðum búfjár
og eftirliti, þegar til Íslands er
komið.
Loðdýrastofn á Íslandi, sem al-
inn er til arðs og afkomu, byggist
á innfluttum dýrum, bæði í upphafi
og síðar til kynbóta
Rekstur kjúklinga og eggja-
framleiðslubúa byggist alfarið á
innfluttum stofnum síðustu ár. Þar
hefur slíkur árangur náðst að eld-
istími kjúklinga í dag til þess að ná
sláturþyngd er 5 vikur, en tíu til
tólf vikur þurfti fyrir röskum ára-
tug til að ná sömu þyngd kjúk-
linga. Allt miðað við sama fóð-
urmagn.
Svínabændur hafa sýnt mikla
samstöðu um að bæta svínastofn-
inn í landinu með innflutningi kyn-
bótagripa, bæði frá Noregi og
Finnlandi. Með kynbótastarfinu
hefur þeim tekist að laga fram-
leiðslu sína mjög vel að kröfum
neytenda og lækka framleiðslu-
kostnað að þeim mörkum að hann
stenst samanburð við erlenda
framleiðslu. Síðasti stóráfangi
þeirra í kynbótum er að auka vaxt-
arhraða gripa úr 400 gr í 600 gr á
dag af sama fóðurmagni. Svo er nú
komið að engin ásókn mun vera í
innflutning svínakjöts.
Framleiðsla nautakjöts af ís-
lenskum stofni stenst engan sam-
anburð við það sem erlendir naut-
gripastofnar gefa af sér.
Kynblöndun við Galloway-gripi,
sem bændur hafa alllengi átt kost
á, hefur ekki skilað ásættanlegum
árangri, hvað varðar kjötmagn og
gæði. Nautgripabændum tókst ár-
ið 1994 að fá innflutta fósturvísa
úr Angus og Limosin nautgripum
frá ræktunarbúum í Danmörku.
Ítarlegar samanburðarrannsóknir
liggja nú fyrir frá Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins, RALA,
um fallþunga alíslenskra gripa
samanborið við Angus- og Limos-
in-blendinga. Niðurstöður sýna að
blendingsgripir skila miklu meiri
og betri afurðum í kjöti heldur en
íslensku gripirnir. Munur á fall-
þunga, sem byggist alfarið á betri
fóðurnýtingu blendingsgripanna,
er með ólíkindum. Tveggja ára
gamlir reyndust þeir 100 kg
þyngri hver gripur heldur en al-
íslenskir gripir.
Skv. framansögðu hefur umtals-
verður innflutningur á kynbóta-
dýrum og erfðaefni átt sér stað,
einkum síðasta áratug. Árangur er
eftir fremstu vonum, því í öllum
tilvikum hefur tekist að auka
framlegð og arðsemi og styrkja
þannig stöðu innlendra framleið-
enda í síharðnandi samkeppni.
Mikill ávinningur felst einnig í því,
sem of fáir hafa gefið gaum, að
aukin arðsemi íslensks búfjár
dregur úr þrýstingi á innflutning
búfjárafurða og minnkar þar með
sjálfkrafa hættu á nýjum búfjár-
sjúkdómum. Ekki er vitað til að
sjúkdómar hafi borist með inn-
flutningi kynbótadýra eða erfða-
efnis, enda öll framkvæmd á þeim
vettvangi háð samþykki sérfróðra
manna um búfjársjúkdóma eins og
áður segir.
En betur má ef duga skal. Ís-
lenska kýrin, Búkolla, Huppa,
Skjalda og allar hinar, sem hér
hafa þraukað í þúsund ár og eiga
fjölda formælenda, mjólka skv.
nýjustu skýrslum 4.600 lítrum
mjólkur á ári að meðaltali. Vitað
er um kyn í nágrannalöndum okk-
ar, sem skila mun meira afurða-
magni í mjólkurlítrum talið. Það er
því ekki að undra að nautgripa-
bændur sækist eftir því að flytja
inn fósturvísa í tilraunaskyni úr
norskum kúm, sem mjólka um
8000 lítra að meðaltali séu þær
fóðraðar til afurða sambærilega
við íslenskar kýr. Heimild er feng-
in fyrir tilrauninni og er ætlað að
framkvæma hana á einangrunar-
stöðinni í Hrísey. Sérfræðingar
þeir sem hingað til hefur verið
treyst til að meta áhættuþætti
varðandi sjúkdóma við innflutning
hafa samþykkt að þessi tilraun
verði framkvæmd.
Hópur fólks hefur á síðustu vik-
um magnað upp andstöðu við
framkvæmd tilraunarinnar. Mun í
þeim hópi fjöldinn mestur, sem lítt
þekkir hvaða hagsmunir eru hér í
húfi fyrir atvinnuveginn.
Verra er að margir bændur sem
ætla má að stefni að framtíðarbú-
rekstri við mjólkurframleiðslu hafa
lagst gegn hinum áformuðu til-
raunakynbótum.
Samningur við mjólkurframleið-
endur rennur út eftir 4 ár. Enginn
veit nú við hverja verður þá að
semja eða um hvað kann að semj-
ast. Vitað er að vegna alþjóða-
samninga og þrýstings af ýmsum
toga verður áframhaldandi knúð á
um rýmkun innflutnings landbún-
aðarafurða og að dregið verði úr
innlendum stuðningi og verndarað-
gerðum fyrir íslenskan landbúnað.
Mikið andvaraleysi væri af hálfu
mjólkurframleiðenda að ganga að
því vísu að fá áframhaldandi senda
heim úr ríkissjóði ávísun mánaðar-
lega fyrir nær helmingsandvirði
mjólkurframleiðslunnar, eins og
þeir fá skv. núgildandi samningi.
Illt væri ef niðurstaða réðist af
þeim sem hafa í máli þessu asklok
fyrir himin. Stöðug þekkingarleit,
þekkingarmiðlun og þróunarstarf
eru forsendur fyrir bjartri fram-
tíðarsýn í íslenskum landbúnaði.
Þekkingarleit og
þróunarstarf í þágu
íslensks landbúnaðar
Sveinbjörn
Dagfinnsson
Höfundur er fyrrverandi ráðuneyt-
isstjóri í landbúnaðarráðuneytinu.
Landbúnaður
Aukin arðsemi íslensks
búfjár dregur úr
þrýstingi á innflutning
búfjárafurða, segir
Sveinbjörn Dagfinns-
son, og minnkar þar
með sjálfkrafa hættu
á nýjum búfjár-
sjúkdómum.