Morgunblaðið - 18.04.2001, Blaðsíða 34

LISTIR
34 MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í KVÖLD kl. 20 munu fjórir smá-
sagnahöfundar lesa upp úr verkum
sínum á Súfistanum, kaffihúsi í bóka-
búð Máls og menningar. Listavaktin,
menningarvefur á visir.is, stendur
fyrir smásagnakvöldinu sem haldið
er í tilefni af Viku bókarinnar. Þar
koma fram Þórarinn Eldjárn, Rúnar
Helgi Vignisson, Elín Ebba Gunn-
arsdóttir og Ágúst Borgþór Sverr-
isson sem jafnframt stendur fyrir
uppákomunni fyrir hönd menning-
arvefjar Listavaktarinnar.
Menningarvefurinn á visir.is var
opnaður síðastliðið haust og sinnir
alhliða bókmennta- og menningar-
umfjöllun. Þar er lögð sérstök
áhersla á að kynna smásagnagerð,
bæði innlenda og erlenda. „Bók-
menntalífið á Íslandi nú um stundir
er mjög blómlegt og útgáfan fjöl-
breytileg. En ef einhvers staðar er
pottur brotinn, þá er það í smá-
sagnagerðinni,“ segir Ágúst Borg-
þór og bætir því við að við hæfi hafi
verið að beina sjónum að smásög-
unni á þeim nýja vettvangi sem
skapaðist með menningarvefnum.
„Maður óttast að ef smásagnaútgáfa
verður áfram eins lítil og verið hefur
fái formið ekki að þróast eðlilega inn-
an íslenskra bókmennta. Það gæti
orðið til þess að lesskilningur á smá-
sögunni minnki, að lesendur, jafnvel
ritdómarar hafi ekki nægilegan
skilning á eða of einfalda mynd af
smásögunni, þótt það sé alls ekki al-
gilt.“ Ágúst bendir í framhaldinu á
að engu að síður sé að finna mjög
góða smásagnahöfunda hér á landi
og að ætla megi að nokkur áhugi sé
fyrir hendi á smásögunni sem bók-
menntaformi. „Sem dæmi má nefna
að Gyrðir Elíasson fékk Íslensku
bókmenntaverðlaunin í flokki fagur-
bókmennta fyrir smásagnasafnið
Gula húsið. Við viljum því gjarnan
halda merki smásögunnar á lofti, og
leitast við að auka áhuga á henni.“
Á upplestrarkvöldinu koma þeir
smásagnahöfundar fram sem að
mati Ágústs hafa verið atkvæða-
mestir á þessu sviði síðastliðin ár.
Gyrðir Elíasson er þar þó undanskil-
inn, þar sem sérstök dagskrá verður
helguð honum í tilefni af Viku bók-
arinnar daginn eftir. Þórarinn Eld-
járn er líklega einn af vinsælustu
höfundum þjóðarinnar, en á rit-
verkalista hans má
finna fjögur smá-
sagnasöfn. „Þórarinn
er einn af fáum smá-
sagnahöfundum sem
hafa skrifað sögur
sem virkilega hafa lif-
að með þjóðinni.
Menn tala enn þann
dag í dag um sögur úr
fyrstu bók hans,“ seg-
ir Ágúst og bendir á
að verðlaunahöfund-
urinn Elín Ebba
Gunnarsdóttir sómi
sér jafnframt vel með-
al upplesara, sem og
Rúnar Helgi Vignis-
son sem nýlega hefur
gefið sig að smásagna-
forminu. Sjálfur hefur
Ágúst gefið út þrjú
smásagnasöfn á síð-
astliðnum sjö árum.
„Ég er líklega minnst
þekkti höfundurinn í
hópnum, en sá þó
enga ástæðu til að
sniðganga sjálfan mig
í skipulagningu
kvöldsins,“ segir hann
og hlær við. Ágúst
bætir því við að í raun
hafi ekki verið um
fleiri virka smásagna-
höfunda að ræða og
segi það sína sögu um
hversu lítið sé gefið út af smásögum
ár hvert, í samanburði við skáld-
sagnaútgáfu. „Að lokum vil ég hvetja
fólk til að mæta á smásagnakvöldið.
Upplestrarnir hefjast kl. 20 og
standa til kl. 22 og er því tilvalið fyrir
þá sem vilja lyfta sér upp síðasta
vetrardag að byrja kvöldið á því að
hlýða á skemmtilega smásagna-
dagskrá,“ segir Ágúst Borgþór að
lokum.
Smásagnakvöld haldið í kvöld í Viku bókarinnar
„Viljum halda merki
smásögunnar á lofti“
Ágúst Borgþór
Sverrisson
Þórarinn
Eldjárn
Elín Ebba
Gunnarsdóttir
Rúnar Helgi
Vignisson
NÚ stendur yfir Vika bókarinnar
og er dagskráin eftirfarandi:
Miðvikudagur
Höfði. Kl. 16: Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir borgarstjóri afhendir
Barnabókaverðlaun Fræðsluráðs
Reykjavíkur sem veitt eru fyrir
frumsamda bók og þýðingu.
Súfistinn bókakaffi, Laugavegi
18: Kl. 20. Listavaktin, menning-
arvefur á visir.is stendur fyrir
smásagnakvöldi. Fjórir höfundar
lesa úr verkum sínum en þeir eru
Ágúst Borgþór Sverrisson, sem
jafnframt er kynnir, Elín Ebba
Gunnarsdóttir, Þórarinn Eldjárn
og Rúnar Helgi Vignisson.
Versalir, veislusalur, Hallveig-
arstíg 1. Kl. 19.30: Bókaball.
Vika bókarinnar
skuggar án sjálfstæðrar tilveru, ým-
ist tvífarar söguhetjunnar eða and-
skotar hans. Samræðurnar eru þá
bara bergmál einræðunnar. Vandinn
er, að þessu fylgir að í þessu leikriti
eru engin átök né spenna og það eina
sem heldur verkinu saman er vegferð
veiðimannsins ofan úr fjöllum niður á
flatlendið og ákvörðun hans að halda
á brattann á ný til að geta verið ein-
samall með sjálfum sér á ný.
Strindberg skrifaði til útgefanda
síns að fresta ætti því að setja verkið á
svið í tíu ár, ef á annað borð væri hægt
að sviðsetja það. Þrátt fyrir hrakspá
hans var það frumsýnt 1910 og sýnt
16 sinnum. Hið prentaða upplag leik-
ritsins seldist upp og var endurprent-
að oftar en einu sinni fyrir dauða höf-
undarins. Þrátt fyrir vinsældir
verksins á bók var það ekki fyrr en
1949 í Dramaten í Stokkhólmi að það
var afsannað í eitt skipti fyrir öll að
verkið ætti ekki erindi á svið, en Olof
Molander leikstýrði þessari sögu-
frægu sýningu og Lars Hanson lék
aðalhlutverkið.
Það hentar eflaust betur að flytja
verkið í útvarp, persónurnar eru
margar og ólíklegt að uppsetning á
verkinu á sviði höfði til íslenskra
áhorfenda. Textinn er oft fallegur og
jafnt Strindberg sem Þórarinn Eld-
járn komast gjarnan vel að orði. Þór-
arinn fylgir frumtextanum trúmann-
lega, en sleppir sér hvergi á skáldlegt
flug eins og t.d. Einar Benediktsson í
þýðingu sinni á Pétri Gaut eftir Ibsen.
Pétur Gautur kom oftar en einu sinni
upp í hugann þegar hlustað var á
Þjóðveginn enda verkin fjarskyld. En
þó að heimspekilegar vangaveltur Ib-
sen um lífið og tilveruna minni á
svörtustu þunglyndisstundunum á
Þungur
róður
LEIKLIST
Ú t v a r p s l e i k h ú s i ð
Höfundur: August Strindberg. Þýð-
ing: Þórarinn Eldjárn. Leikstjóri:
Stefán Baldursson. Hljóðvinnsla:
Hjörtur Svavarsson. Leikarar:
Atli Rafn Sigurðarson, Benedikt
Erlingsson, Erlingur Gíslason,
Hjalti Rögnvaldsson, Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir, Íris Tanja Ívars-
dóttir, Nanna Kristín Magnús-
dóttir, Róbert Arnfinnsson, Sig-
urður Skúlason, Stefán Jónsson,
Tinna Gunnlaugsdóttir og Valdi-
mar Örn Flygenring. Frumflutt á
páskadag, sunnudag 15. apríl;
endurtekið miðvikudag 18. apríl.
ÞJÓÐVEGURINN
STRINDBERG skrifaði Þjóðveg-
inn nær sextugur 1909. Síðustu árun-
um eyddi hann síðan í ritdeilur í blöð-
um við ýmsa sænska pótintáta (54
greinar á 7 mánuðum) uns hann dó
saddur lífdaga 1912 úr krabbameini
sem hafði kvalið hann um árabil.
Þjóðvegurinn (Stora landsvägen)
er erfðaskrá hans, lokaverkið, þar
sem hann arfleiðir áhorfendur sína af
ævisögu sinni, frásögn af vegferð
sinni í gegnum lífið og miðlar þeim af
þeim vísdómi sem hann hafði gripið
upp af vegkantinum og tileinkað sér,
auk þess sem hann notaði tækifærið
til að hnýta í alþekktar persónur úr
sænsku þjóðlífi eins og Verner von
Heidenstam, Axel Klinckowström, og
hinn löngu látna Erik Gustaf Geijer.
Allt er þetta hjúpað táknrænum dul-
búningi, persónurnar eru kallaðar
nöfnum eins og veiðimaðurinn, föru-
maðurinn, einbúinn, smiðurinn
o.s.frv. Fræðimenn hafa deilt um
merkingu verksins og hvaða sess það
skipi í höfundarverki Strindbergs.
Marcus Lamm taldi það t.d. vera að
formi til einræðu aðalpersónunnar
þar sem hinar persónurnar eru Sveinn Haraldsson
hugarvíl Strindbergs eins og það
kemur fram í Þjóðveginum hefur Ib-
sen það framyfir Strindberg hér að
honum tekst að skapa í kringum veg-
ferð Péturs Gauts eitt eftirminnileg-
asta drama leiklistarsögunnar (sem
Ibsen ætlaði til lestrar en ekki flutn-
ings á sviði). En það er ef til vill
ósanngjarnt að bera saman svo ólík
verk, Strindberg skrifaði önnur sam-
bærilegri þegar hann var upp á sitt
besta en ekki kominn að fótum fram.
Það vildi til í vetur, á frumsýningu á
ágætu verki, að kollega undirritaðs á
öðru dagblaði stakk upp á því að leik-
ritið sem verið var að frumsýna hefði
sæmt sér betur sem útvarpsleikrit.
Þetta hefur valdið miklum vangavelt-
um og niðurstaðan eftir mikil heila-
brot er þveröfug: Verk sem henta
ekki til flutnings á sviði vegna skorts
á leikrænni framvindu henta því síður
í útvarp. Ástæðan er sú að miðillinn
krefst dramatískra átaka til að halda
athygli hlustandans. Leikskáld sem
skrifa fyrir útvarp þurfa því að brýna
pennann jafnvel betur en þegar þau
ætla sér að vinna sigra á leiksviði. Aft-
ur á móti er mun ódýrara að flytja
leikrit í útvarp en að setja þau á svið,
en það má ekki rugla þessu tvennu
saman, hvers miðillinn krefst og hvað
hann sparar aðstandendunum. Ef-
laust átti kollega minn við í vetur að
verk sem byggðu nær eingöngu á
samræðum nytu sín betur í útvarpi en
á sviði, en uppástungan varð kveikjan
að þessum vangaveltum. Hvað um
það, undirrituðum þótti, þrátt fyrir
rómfegurð Hjalta Rögnvaldssonar,
Róberts Arnfinnssonar, Sigurðar
Skúlasonar og fleiri leikara, oft róð-
urinnþungur er hlýtt var á verkið í
fyrsta skipti. Það er einhvern veginn
þannig að Ríkisútvarp og -sjónvarp
keppast um að hafa tilhlýðilega þung-
lyndisleg verk á dagskrá á páskum til
að koma þjóðinni í hæfilegt hugar-
ástand. Þetta verk er afar vel til þess
fallið.
Rodriguez er sannfærandi
slagsmálahundur og tekst að
túlka kvikuna og kvenlegheitin
undir hrjúfu yfirborði.
mynd af Sundance-hátíðinni frá síð-
asta ári. Hector, kennarinn hennar,
er nokkuð trúverðugur í höndum
Jaime Tirelli. Aukaleikararnir, karl-
arnir og kennararnir í heimi box-
kennslunnar, eru einnig sem
sprottnir uppúr þessu sjúskaða um-
hverfi þar sem draumar flestra
enda fyrr en síðar í martröð rot-
höggsins.
Samband Diönu og Adrian er
hinsvegar gjörsamlega þurrausið
tilfinningum, rómantíkin, hvar er
hún? Jafnvel verri er þó myndin af
heimili stúlkunnar, einkum sú yf-
irborðslega umfjöllun sem faðirinn
fær. Hann er afgreiddur á alltof yf-
irborðskenndan hátt í mynd sem
reynir vissulega að taka sig alvar-
lega. Fær sitt forbannaða högg neð-
an mittis og þar við situr. Leik-
stjórnin er snaggaraleg í hringnum,
þar fyrir utan er sagan hefðbundin
og langdregin. Greinilegt að Kus-
ama hefur hrifist mjög af Vincent
D’Onofrio í Full Metal Jacket.
KVIKMYNDIR
H á s k ó l a b í ó
Leikstjóri og handritshöfundur
Karyn Kusama. Tónskáld Theo-
dore Shapiro. Kvikmyndatökustjóri
Patrick Cady. Aðalleikendur Mich-
elle Rodriguez, Santiago Douglas,
Jaime Tirelli, Ray Santiago, Paul
Calderon, Elisa Bocanegra. Sýning-
artími 110 mín. Bandarísk. United
Artists. Árgerð 2000.
GIRLFIGHT

1 ⁄2
Stelpur í
strákaleik (?)
DIANA (Michelle Rodriguez), lit-
uð menntaskólastúlka í Brooklyn, á
við hegðunarvandamál að stríða.
Full af heift og þvermóðsku, stuttur
í henni kveikurinn. Býr með föður
sínum og bróður, móðirin fékk nóg
af lífinu fyrir mörgum árum. Pabb-
inn (Paul Calderon), sér hana ekki,
en gerir þess meira fyrir soninn
(Ray Santiago). Kostar hann m.a. í
boxkennslu, sem stráksi hefur
ámóta áhuga á og Billy Elliott.
Diana finnur sig hinsvegar vel í bar-
smíðunum; fær kjörna útrás fyrir
hatrið og ofbeldisþráhyggjuna. Allt
gengur að óskum uns hún þarf að
kljást við kærastann sinn Adrian
(Santiago Douglas), í hringnum.
Til að byrja með hefur undirrit-
aður æ meiri skömm á hnefaleikum
og satt að segja er búið að sýna
þessa mynd milljón sinnum undir
öðrum nöfnum. Eini munurinn er að
Rocky-persónan er að þessu sinni í
kvenmannslíkama og þarf að berj-
ast við elskuna sína. (Af hverju datt
þér það aldrei í hug, Stallone?)
Það er einnig talsvert áhugaverð
fagmennska í gangi, einkum hjá
Rodriguez sem er sannfærandi
slagsmálahundur og tekst að túlka
kvikuna og kvenlegheitin undir
hrjúfu yfirborði. Persónan er einnig
bærilega skrifuð, enda kona sem
stýrir og skrifar þessa verðlauna- Sæbjörn Valdimarsson
 BJARTIR frostdagar hefur að
geyma ljóð Rauni Magga Lukkari í
þýðingu Einars Braga rithöfundar.
Rauni er meðal fremstu ljóðskálda
samísku þjóðarinnar og fyrir bókina
hlaut hún samísku bókmenntaverð-
launin 1996. Hún var fulltrúi Sama á
Alþjóðlegu bókmenntahátíðinni í
Reykjavík árið 1987.
Rauni er fædd og uppalin í finnska
hluta Samalands en hefur átt heima í
Tromsö í yfir tuttugu ár og er nú
norskur ríkisborgari. Þetta er fyrsta
bók samísks höfundar sem út er gef-
in á íslensku, en árið 1981 kom út
safn samískra ljóða, þjóðsagna og
ævintýra í þýðingu Einars Braga:
Hvísla að klettinum.
„Höfuðeinkenni bókarinnar er
spenna milli þriggja heima: horfins
heims foreldranna sem „sóttu ekki
þekkingu í bækur en báru í hjarta og
blóði ást til hins einfalda hversdags-
lífs“, heims hennar sjálfrar sem er
teygð milli tveggja skauta: uppruna
síns í samískri fornöld og fullorðins-
ára í vestrænum tölvuheimi; og svo
er það heimur barnanna sem borin
eru inn í atómöld með öllu sem henni
fylgir. Skáldið er hálfringlað af að
velkjast í þessu ölduróti,“ segir Ein-
ar Bragi. „Rauni fjallar oft í ljóðum
sínum um hlutskipti konunnar og að
ýmsu leyti á annan hátt en algengast
er í vestrænum kvennabókmennt-
um, enda forsendur aðrar. Án þátt-
töku kvenna hefði lífsbarátta fjöl-
skyldunnar verið vonlaus. Það
viðurkenndu allir og virtu því kon-
una sem jafnoka mannsins. En málið
er flóknara en svo að þar með sé allt
klappað og klárt. Þótt Samar séu á
vissan hátt eins og ótal eyjar í hafi
annarra þjóða og stærri sannast á
þeim sem öðrum að enginn er ey-
land. Karlmennskuímynd umhverf-
isins á vitanlega greiðan veg að sál-
um samískra karla, og láti þeir
glepjast er voðinn vís fyrir konurn-
ar. Standist þeir hins vegar freist-
inguna og haldi fast við rótgróna
virðingu síns fólks fyrir konum upp-
skera þeir háð og fyrirlitningu karla-
veldisins í kring. Samískur karlpen-
ingur er því ekki ofsæll milli steins
og sleggju.“
Einar Bragi gefur bókina út með
styrk úr Norræna þýðingarsjóðnum.
Nýjar bækur
Einar
Bragi
Rauni Magga
Lukkari