Morgunblaðið - 18.04.2001, Blaðsíða 35

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 2001 35
ÝMISS konar sýningar hafa verið
haldnar í sýningarsal Grafíkfélagsins
í Hafnarhúsinu, fæstar þeirra hafa þó
beinlínis skarað starfsemi sjálfs verk-
stæðisins á staðnum, ef nokkur. Vægi
þess óumdeilanlegt að þar séu jafn-
aðarlega uppi vel undirbúnar og for-
vitnilegar sýningar, sem opni augu
gests og gangandi fyrir eðli grafík-
lista og þrykktækni yfirhöfuð. Í það
heila mikilvægi hins staðbundna vett-
vangs, en minni áhersla lögð á tæki-
færissýningar einstaklinga.
Um þessar mundir er þar uppi sýn-
ing sem kemur félagsmönnum og
áhugafólki um grafík nokkuð við,
einkum á tímum er þrykkið sjálft eitt
og sér hefur öðlast svo miklar vin-
sældir að svo er sem margur hafi
gleymt sjálfri upprunalegu tækninni
að baki. Tækniheimi sem úreldist
aldrei og býður upp á mikla mögu-
leika og er svo undursamlegur að inn-
vígðir falla iðulega í stafi yfir hand-
bragði listamanna fortíðar og
tjákrafti myndanna. Þykir svo merki-
legur að þjóðlistasöfn hafa mörg hver
sérstakar deildir, Grafik Kabinett,
innan vébanda sinna. Mikil áhersla
lögð á þennan afmarkaða geira í hinu
nýja og risastóra þjóðlistasafni,
Kunstforum, í Berlín, og vert er að
geta einstæðrar eignar British Mus-
eum í London á fyrri alda listgrafík.
Hins vegar sinntu menn ekki sem
skyldi hinni miklu og fágætu eign
Ríkislistasafnsins í Kaupmannahöfn á
grafíkblöðum við hinar gagngeru og
umndeildu breytingar á byggingunni
fyrir nokkrum árum, sem vakti eðli-
lega forundran og óvægar athuga-
semdir. Sér í lagi eftir að menn upp-
götvuðu svo hvernig þeir í Berlín
höguðu hér málum, en þá var of seint
að vera gáfaður.
Sýningin í Hafnarhúsinu er um
margt merkileg, en alltof smá í snið-
um til að hún megni að opna augu al-
mennings fyrir því hvað hér er á ferð-
inni, getur þó boðað tímamót um
aukið upplýsingaflæði á þessa hluti.
Veki hún forvitni safnstjóra borgar-
innar um stærri úttekt á vettvangin-
um væri til mikils unnið því þekking
almennings á listgrafík er mjög
brotakennd og ábótavant, að ekki sé
fastar að orði kveðið. Um að ræða ör-
lítið sýnishorn á vinnubrögðum nokk-
urra listamanna sem unnið hafa í ljós-
myndaætingu, photogravure, þar á
meðal ekki minni bóga en Edvard
Steichen (1874-1973) sem var sam-
verkamaður Alfreds Stieglitz (1864-
1946) um útgáfu ritsins Camera
Works 1903-17, svo og Eli Ponsaing
(f. 1922) sem er sennilega nafnkennd-
astur á Norðurlöndum fyrir tilraunir
sínar á sviðinu. Líkast til hefði verið
mun áhrifameira að leggja áherslu á
þessa tvo, slagkrafturinn meiri og
upplýsingastreymið gildara.
Eli Ponsaing er helst þekktur fyrir
rannsóknir sínar á möguleikum
þrykktækninnar, einkum á sviði
steinætinga og ljósmyndagrafíkur og
hefur gert ýmsar merkar uppgötvan-
ir á sviðinu. Og þar sem verk hans eru
einna fyrirferðarmest á sýningunni
og segja helst frá því hvað hér er á
ferðinni má vera rétt að fara nánar í
saumana á ferli hans: Ponsaing kom
að listakademíunni í Kaupmannahöfn
1951 í því augnamiði að læra skerm-
þrykk, þ.e. sáldþrykk, sem menn
þekkja helst undir heitinu silkiþrykk
hér á landi, og með tímanum var hann
með í að þróa þá sérstöku tækni. Með-
al tilrauna hans var að yfirfæra mál-
verk á silkið og á fimmta og sjötta
áratugnum þróaði hann ásamt fleiri
listamönnum silkiþrykkið til fullgilds
og með tímanum viðurkennds graf-
ísks tjáningarmeðals. Ekki veit ég
fullkomlega hvaða kennara hann
hafði upprunalega, en hann komst
fljótlega í kynni við hinn norska Reid-
ar Magnus (1896-1968) sem var við-
loðandi á grafíkverkstæðinu í kjallar-
anum og seinna mikilvægur leið-
beinandi í steinþrykki. Líkt og
skrifari tók eftir og naut góðs af í
vinnu sinni á verkstæðinu 1955-56,
varð Ponsaing nokkrum árum seinna
upptendraður af tilraunum Magnusar
með asfalt og gat leiðbeint honum við
að brenna krítarteikningu inn í asfalt-
borinn steininn, sem Magnus hafði
ítrekað reynt án árangurs. Hinn nafn-
kenndi grafíklistamaður Palle Niel-
sen (1920-2000) þá nýorðinn prófess-
or tók eftir þessum tilraunum
nemendanna og fékk mikinn áhuga á
þeim, kallaði Ponsaing til sín og varð
það til ævilangrar samvinnu þeirra.
Tæknin reyndist henta list Palle Niel-
sen vel og nú sem framvegis þrykkti
Ponsaing allar myndir sem meistar-
inn útfærði í henni, í sameiningu
þróuðu þeir steinætinguna til sjálf-
stæðs grafísks tjámeðals. Árið 1968
var Ponsaing skipaður lektor og um-
sjónarmaður á verkstæðum grafíska
skólans og var þar ómetanlegur
starfskraftur í 24 ár. Árið 1982 upp-
götvaði Ponsaing möguleikann á að
þrykkja rastarlausa ljósmynd (helio-
grafi) með því að lýsa sömu offsetplöt-
una mörgum sinnum, sjö árum seinna
fann hann upp aðferð til að þrykkja
ljósmyndagrafík frá fjölliða ljós-
myndaplötu (fotopolymerplötu), sum-
ir segja mikilvægustu uppgötvun á
sviði listgrafíkur á seinni tímum.
Eli Ponsaing var þannig eins konar
Stanley William Hayter norðursins,
en sá rak heimsfrægt verkstæði í Par-
ís. Hefði án nokkurs vafa haft mikla
þýðingu að vera hér sem á fleiri svið-
um t.d. múr- og rýmislist í góðu og
jarðtengdu sambandi við listakadem-
íuna í Kaupmannahöfn. Komið enn
eitt lýsandi dæmi þess hvað fór for-
görðum hjá okkur með því að klippa á
allt menningarsamband við Dani við
lýðveldisstofnunina og íklæðast
skartklæðum keisarans. Af ofan-
skráðu má væntanlega ráða að um
merkilegan framníng er að ræða hjá
grafíkfélaginu, þótt lítill og ófullnægj-
andi sé. Hefur meiri þýðingu að
bregða ljósi á hann með skilmerki-
legri frásögn af einum listamannanna
en sitt lítið af hverju um alla.
Sýningin er sett upp í samvinnu við
Ljósmyndasafn Reykjavíkur og ligg-
ur frammi upplýsandi sýningarskrá
ásamt tímaritinu grafiknytt, sem gef-
ið er út af sænska grafíkfélaginu í
Stokkhólmi.
Ljósmyndaætingar
MYNDLIST
Í s l e n z k g r a f í k
Edward Steichen/ Lennart Olsen,
Lasse Mellberg/Samuel Lindskog
Mari Bachström/ Helgi Snær Sig-
urðsson, Björn Bredström/ Eli
Ponsaing. Opið fimmtudaga–
sunnudaga frá 14-18. Til 29. apríl.
Aðgangur ókeypis.
„PHOTOGRAVURE“
Eli Ponsaing, Fjöður, 1996. Eli Ponsaing, sjálfsmynd, á sýningunni hjá Grafíkfélaginu.
Bragi Ásgeirsson
MEÐAN á sýningu þeirra Blöndu-
ósinga stóð rifjaðist upp fyrir mér að
gagnrýnandi Morgunblaðsins hafði
þau orð um leikritið Í hvítu myrkri
eftir frumsýningu í Þjóðleikhúsinu á
sínum tíma (1996) að Karl Ágúst Úlfs-
son hefði skrifað klassískt leikrit.
Ekki varð merking þeirra orða neitt
ljósari fyrir mér eftir sýningu Leik-
félags Blönduóss, en hitt varð alveg
ljóst í mínum huga að eitt erfiðasta
verkefni sem áhugaleikarar geta tek-
ist á hendur er að túlka samtímaleik-
rit í raunsæisstíl. Það hentar síst
áhugaleikurum að leika lítið „út“ en
því meira „inn“. Leikrit þar sem tæki-
færi gefst til ofleiks, týpusköpunar,
söngs, jafnvel dans, að fara í búning
annars tímabils eða sprella með verk-
ið eru öll betur fallin til flutnings
áhugamanna en grafalvarlegt raun-
sæisverk af því tagi sem Í hvítu
myrkri er. Vissulega eru á þessu und-
antekningar sem sanna þó ekki neitt.
Í hvítu myrkri gerist um hávetur á
litlu niðurníddu hóteli í ónefndu sjáv-
arplássi í ónefndum firði. Þessa nótt
geisar óveður og þær Kata hótelstýra
og Brynja starfsstúlka hafa áhyggjur
af þeim sem eru að berjast við veðrið,
bæði til sjós og lands. Áætlunarbíllinn
verður innlyksa með bílstjórann og
einn farþega, konuna Mörtu, en geð-
veikur piltur, Bjarni, bíður þess að
komast suður með rútunni. Um nótt-
ina þegar Jakob gröfustjóri – bróðir
Bjarna og kærasti Brynju – kemur
hrakinn og kaldur á hótelið hefst mik-
ið uppgjör þar sem í ljós kemur að
Kata, Marta, Jakob og Bjarni eiga sér
ófagra sameiginlega sögu.
Með svona verk í höndunum verður
ekki framhjá því horft að ef ekki tekst
að skipa í hlutverk þannig að sæmi-
legt jafnræði sé með leikendum þá er
betur heima setið en af stað farið.
Þetta er sagt þar sem tæplega gengur
að setja 15 ára ungling í hlutverk
Brynju, þunglyndrar konu á þrítugs-
aldri. Engu að síður kom Dagný
Kristjánsdóttir ýmsu til skila í tilfinn-
ingalífi persónunnar sem ætla mætti
að svo ung stúlka ætti erfitt með að
setja sig inn í. Dagný er greinilega
efnileg leikkona. Guðmundur Karl
Ellertsson í hlutverki gröfustjórans
Jakobs naut sín ekki að ráði fyrr en í
lokaatriðinu er hann gat beitt sér af
krafti.
Margt af því sem miður fer í þess-
ari sýningu verður að skrifast á reikn-
ing leikstjórans, þar sem hann hefur
ekki unnið af nauðsynlegri natni við
smáatriði textans sem eru þó lyklarn-
ir að persónusköpuninni af hálfu höf-
undarins. Dæmi sem tilfæra má er
viðkvæði rútubílstjórans, „hjartað
mitt“; ef þetta er ekki notað sem ein-
kenni um persónulegan talanda er
betra að sleppa því. Fleiri tækifæri til
að gæða persónurnar lífi og lit voru
einnig ónotuð, hótelstýran Kata á sér
skrautlega sögu og hefði sem hægast
mátt gera sér einhvern mat úr því.
Egill Pálsson í hlutverki hins geð-
veika Bjarna vann samúð áhorfenda
og lagði þannig stóran skerf af mörk-
um svo verkið kæmist heillegt til
skila.
Vafalaust þykir aðstandendum
sýningarinnar súrt í broti að undirrit-
aður hafi ekki hrifist meira af sýningu
þeirra en raun er á. Vissulega er
góðra gjalda vert að takast á við ís-
lenska dramatík fremur en útlenda
farsa svo að andstæður séu nefndar,
og áhugaleikarar búa við það frelsi að
geta valið sér það verkefni sem þeim
sýnist og leikið eins og þeim sýnist.
Hér er það gert með þeim hætti að
taka verður viljann fyrir verkið og
vonandi færir þetta leikurum á
Blönduósi heim sanninn um að ekki er
allt sem sýnist og það sem virðist ein-
falt og öruggt er það alls ekki þegar
kemur að túlkun á leiksviði. Því nær
sjálfum sér í tíma og rúmi sem leik-
arinn fer því erfiðara reynist honum
oft að koma því frá sér.
Hvítt myrkur
á Blönduósi
LEIKLIST
L e i k f é l a g B l ö n d u ó s s
Eftir Karl Ágúst Úlfsson.
Leikstjóri: Guðmundur J. Haralds-
son. Leikarar: Guðmundur Karl
Ellertsson, Dagný Kristjánsdóttir,
Egill Pálsson, Jófríður Jónsdóttir,
Þórarinn Torfason, Ragna Peta
Hámundardóttir. Laugardagur
14. apríl.
Í HVÍTU MYRKRI
Hávar Sigurjónsson
Í RÓMANTÍSKU gamanmyndinni
„The Wedding Planner“ leikur JLo,
eins og leikkonan/söngkonan Jennifer
Lopez er farin að kalla sig, ráðgjafa
við framkvæmd brúðkaupa, einskon-
ar brúðkaupsverkfræðing. Allt geng-
ur henni í haginn í starfi en einkalífið
er aumara; sjálfur brúðkaupsverk-
fræðingurinn á engan kærasta. En
svo gerist það að stórkostlega mynd-
arlegur læknir bjargar henni frá slysi
og allt stefnir til betri vegar þar til
JLo kemst að því að læknirinn fjall-
myndarlegi er brúðguminn í næsta
brúðkaupi sem hún á að stjórna.
Úr því verður furðulega döpur og
alvöruhlaðin grínmynd sem handrits-
höfundarnir Pamela Falk og Michael
Ellis eiga ákaflega erfitt með að lífga
upp. Ekki tekst leikstjóranum Adam
Shankman það heldur enda ákaflega
upptekinn af forsíðufegurð aðalleik-
aranna sinna; maður getur ímyndað
sér að það hafi farið jafnmikill tími í
að farða þá og tók að smíða leikmynd-
irnar. Þeir eru flekklausar fegurðar-
dísir. Hvert pensilstrik er dregið af
nákvæmni listamanns. Svo McCon-
aughey virki ekki sá gersamlega inn-
antómi læknir sem hann leikur, eru
sett á hann greindarleg gleraugu,
sem er gamalt Hollywood-trix til þess
að setja ábúðarmikinn svip á inni-
haldslausar umbúðir. JLo má vart
mæla fyrir bæði innri og ytri fegurð.
Hún á enga vini nema gamalmenni
sem skoppa í kringum aldraðan föður
hennar og hún er reiðubúin að giftast
vita vonlausum Ítala bara fyrir pabba
sinn.
Svo myndin snertir aldrei jörðina
enda gerð í þeim stórstjörnustíl
Hollywood-mynda sem er bæði gam-
aldags og væminn en ætlar seint að
verða útdauður. Þegar svona vellu-
myndir eru gerðar í Hollywood er
sagt að þær séu konumyndir. Það er
ekki fallega sagt um konur.
Lopez og læknirinn
KVIKMYNDIR
S t j ö r n u b í ó , L a u g a r -
á s b í ó o g B o r g a r b í ó
A k u r e y r i
Leikstjóri: Adam Shankman. Fram-
leiðandi: Peter Abrams. Handrit:
Pamela Falk og Michael Ellis. Aðal-
hlutverk: Jennifer Lopez, Matthew
McConaughey, Bridget Wilson,
Alex Rocco. 120 mín.
„THE WEDDING
PLANNER“1 ⁄2
Arnaldur Indriðason
SUÐUR um höfin er yfirskrift
þriggja sólartónleika kvennakórs-
ins Léttsveit Reykjavíkur og mun
kórinn með þeim fagna sumri. Tón-
leikarnir verða haldnir í Ými, húsi
Karlakórs Reykjavíkur, og verða
þeir fyrstu á morgun kl. 17. Aðrir
tónleikar verða laugardagskvöldið
21. apríl kl. 20 og þriðju og síðustu
tónleikarnir kl. 20 þriðjudags-
kvöldið 24. apríl.
Sungin verða ýmis lög úr suðri
m.a. eftir Ricardo Rodriguez, Serr-
ani, Sigfús Halldórsson og Pál
Torfa Önundarson. Með kórnum
syngja 3 söngkonur, þær Björk
Jónsdóttir, sópran, Signý Sæmunds-
dóttir, sópran ásamt Jóhönnu Þór-
hallsdóttur, alt og undirleikari er
Aðalheiður Þorsteinsdóttir píanó-
leikari. Léttsveitin er skipuð hundr-
að og tíu konum.
Aðalheiður Þorsteinsdóttir hefur
útsett flest lögin sem sungin verða
og annast hún undirleik ásamt
hljómsveit skipaðri gítarleikur-
unum Einari Kristjáni Einarssyni
og Kristni Árnasyni og bassaleik-
aranum Jóni Skugga. Úr röðum
kórsins koma fram Ása Bjarnadótt-
ir sópran sem syngur einsöng og
Stína bongó slagverksleikari.
Stjórnandi kórsins er Jóhanna
Þórhallsdóttir.
Suður um höfin með
Léttsveit Reykjavíkur
MÖGULEIKHÚSIÐ sýnir barna-
leikritið Langafi prakkari í Stóru-
Vogaskóla í dag kl. 17.15.
Leikritið, sem er eftir Pétur Egg-
erz, byggist á sögum Sigrúnar Eld-
járn, Langafi drullumallar og Langafi
prakkari.
Þar segir frá lítilli stúlku, Önnu, og
langafa hennar. Þó langafi sé blindur
og gamall er hann alltaf tilbúinn að
taka þátt í einhverjum skemmtilegum
uppátækjum með Önnu litlu. Hann
passar hana á daginn þegar pabbi
hennar og mamma eru í vinnunni.
Langafi og Anna eru leikin af þeim
Bjarna Ingvarssyni og Aino Freyju
Järvelä, leikstjóri Pétur Eggerz.
Miðaverð er 1.000 kr.
Langafi prakk-
ari í Vogum