Morgunblaðið - 18.04.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Stórsekkir
Algengar tegundir
fyrirliggjandi
Útvegum allar stærðir
og gerðir
Tæknileg ráðgjöf
Bernh. Petersen ehf.,
Ánanaust 15, 101 Reykjavík,
sími 551 1570, fax 552 8575.
Netfang: steinpet@simnet.is
NÚ styttist í að
tveir tugir ára eru
liðnir frá því að
grunnurinn að núgild-
andi lögum um stjórn
fiskveiða var lagður.
Allar götur síðan hafa
sjávarútvegurinn og
sjávarbyggðirnar
mátt búa við þá fjötra
sem í lögunum felast.
Í upphafi létu þó
flestir sér fátt um
finnast, því hvað kom
mönnum við þó að ein
og ein máttarstoð í
litlu byggðarlagi væri
brostin, eða væri að
bresta. Og séð væri
að þeir sem við máttu búa gætu
fátt til varnar unnið þrátt fyrir
góðan vilja.
Það var einmitt svo komið árið
1983 í Patrekshreppi þegar lög um
stjórn fiskveiða voru í smíðum. Því
ákvað hreppsnefnd Patrekshrepps
að fara á fund sjávarútvegsnefnd-
ar Alþingis, ásamt fulltrúum
verkalýðsfélags og útvegsmanna
stærri skipa og smábáta.
Eftir að við höfðum flutt mál
okkar, sem bar nokkurn árangur á
þeim tíma miðað við frumgerð lag-
anna, þá er mér efst í huga spurn-
ing frá Valdimar Indriðasyni, for-
manni sjávarútvegsnefndar,
hvernig stæði á komu okkar þar
sem sjávarútvegsnefnd hefði leitað
umsagnar allra aðila sem við vær-
um fulltrúar fyrir. Hann nefndi því
til staðfestingar Samband sveitar-
félaga, Sjómannasambandið, ASÍ,
LÍÚ o.fl. Þeir væru allir búnir að
gefa jákvæða umsögn.
Lengi vel töldu þeir, sem nú
telja sig hagsmuna-
aðila, málið ekki koma
sérvið. Þeirra hlut-
verk væri fyrst og
fremst að reka sveit-
arfélög og/eða að
sækja bætt launakjör
til handa sínu fólki og
virtist þá stundum
engu máli skipta
hvort gert væri út eða
ekki. Nema LÍÚ for-
ystan sem hefur talið
frá upphafi að hún ein
ætti þau lög sem gild-
andi eru um stjórn
fiskveiða og kinokar
sér ekki við að snupra
stjórnvöld fari þau
ekki eftir í einu og öllu þeim vilja
sem þeir hafa til þróunar byggðar
í landinu. Á þessu sviði hafa þeir
engu gleymt þó komin sé ný öld og
hóta málsókn ef ekki verður strik-
að yfir rekstrargrundvöll vel
flestra smábáta! Hóta nú að ganga
götu Valdimars Jóhannessonar
sem ekki var vitað fyrr en nú að
Kristján og Co hefðu sérstakt dá-
læti á, en kjósa um leið að loka
augunum fyrir því að smábátar
ásamt örfáum hefðbundnum ver-
tíðarbátum hafa tekið við því hlut-
verki að afla fisks fyrir þau byggð-
arlög sem áður byggðust upp á
útgerð stærri báta og togara.
Úgerðarflokkum sem fórnað hefur
verið á samrunabrautinni, sem
þekkt er nú í seinni tíð og tók við
af gjaldþrotagötunni sem áður var
gengin, en þótti nokkuð grýtt og
útlitsljót, sérstaklega fyrir stjórn-
mála- og forystumenn Byggða-
stofnunar. Því má spyrja hvort það
séu ekki fleiri sem geti höfðað mál
útaf lögum um stjórn fiskveiða, ef
forysta LÍÚ er komin að fótum
fram vegna undanlátssemi stjórn-
valda til handa smábátum.
Velvilji stjórnvalda
til veiða smábáta
Víst er hægt að skilja vonbrigði
forystu LÍÚ þegar litið er til þess
að í upphafi var reiknað aflamark
krókabáta 2,18% af úthlutuðu
þorskaflamarki, en er nú 13,75%.
Svo er fyrir að þakka góðum mál-
stað, markvissri forystu LS og vel-
vilja stjórnvalda.
Ætla má að velvild stjórnvalda
byggist ekki síst á þeirri stað-
reynd að aflamarksskipin eru ekki
lengur til og eina vonin til að
byggð legðist ekki í auðn væri sú
að þeir útgerðarmenn og sjómenn
sem þurft hafa að sjá á eftir skip-
um sínum siglandi burt á hafi hag-
ræðingar, væru tilbúnir til að
halda áfram baráttunni fyrir betri
byggð eins og áður. En nú skal
reitt til höggs ef marka má yfirlýs-
ingar síðustu daga.
Viðvörunar-
ljós blikka
Eins ber að hafa í huga að
meirihluti þeirra, ef ekki allir, sem
völdu þorskaflahámark gerði það á
grundvelli þess að veiðar eru
frjálsar í ýsu, steinbít og ufsa. Um
það var samið og verður ekki af
hendi látið átakalaust frekar en
annað sem náðst hefur í samn-
ingum við stjórnvöld um rekstr-
argrundvöll krókabáta. Ekki síst
þegar í ljós hefur komið að núver-
andi lög um stjórn fiskveiða eru
sett á röngum forsendum hvað
krókabáta varðar, sbr. álitsgerð
prófessors Sigurðar Líndals og
Skúla Magnússonar lektors við
HÍ. Því verður vart trúað að þing-
menn láti slíkt átölulaust. Jafn-
framt skal að það minnt að króka-
bátar, jafnt í þorskaflahámarki
sem dagabátar, eru háðir stærð-
artakmörkunum, á meðan afla-
marksskipin má stækka að vild.
Enn fremur að bátar í dagakerfi
mega aðeins veiða á handfæri og
þorskaflahámarksbátar á handfæri
eða línu. Sagt er að línuveiðar séu
dýr útgerðarmáti en með tilliti til
þess möguleika sem felst í því
frelsi sem er í þorskaflahámarks-
kerfinu, þá er það mögulegt. Ætla
má að mörgum útgerðarmanninum
í aflamarkskerfinu þætti sér
þröngt skorinn stakkurinn ef hann
fengi ekki að ráða í hvaða veið-
arfæri hann veiddi sitt aflamark.
Eins og sagði í upphafi eru nær
tveir tugir ára frá því að grund-
völlur þeirra laga sem gilda um
stjórn fiskveiða var lagður. Frá
þeim tíma hafa ótal breytingar
verið gerðar til að festa grundvöll-
inn frekar í sessi. Því verður æ
erfiðara að koma á skipulagi svo
að öllum líki, þar sem þeir sem til
voru í upphafi eru löngu horfnir á
braut og aðrir teknir við með til-
heyrandi skuldsetningu. Af þeim
sökum hlýtur það að vera óðs
manns æði ef núgildandi lög um
stjórn fiskveiða verða látin koma
til framkvæmda 1. september nk.
Það þarf
pólitískan kjark
Mig langar að lokum að leggja
til tvennt fyrir utan að núgildandi
lög verði sett í alkul. Í fyrsta lagi
að Kvótaþing verði lagt af. Sjáv-
arútvegsráðherra telur það hluta
af kjarasamningi sjómanna og út-
vegsmanna, en hvorugur vill við
krógann kannast. Í öðru lagi að
byggðirnar sjálfar fái nokkra hlut-
deild í því aflamarki sem úthlutað
er í auðlind Íslandsmiða.
Aukið yrði við allar kvótabundn-
ar tegundir um 10%. Aukingin
rynni til útgerðarstaða í sama
hlutfalli og aflamarkið fór á hverj-
um tíma. Við meðferð veiðiheim-
ildar lytu viðkomandi sveitastjórn-
ir ákveðnum reglum. Helmingi af
úthlutuðu aflamarki ættu handhaf-
ar aflamarks forleigurétt á, en af-
gangurinn yrði leigður til þeirra
sem hefðu ekki yfir aflamarki að
ráða en væru í útgerð og hefðu
lagt upp afla á næsta fiskveiðiári á
undan úthlutun. Leigugjald mætti
aldrei vera meira en 50% af mark-
aðsverði á kvóta hvers tíma. Hafi
sveitarstjórnir ekki úthlutað innan
3 mánaða skal veiðiheimildin boðin
út á frjálsum kvótamarkaði og seld
hæstbjóðanda.
Á móti kæmi að úthlutuð afla-
hlutdeild yrði óbreytt næstu 2 ár-
in.
Hjörleifur
Guðmundsson
Fiskveiðistjórn
Ætla má að mörgum út-
gerðarmanninum í afla-
markskerfinu þætti sér
þröngt skorinn stakk-
urinn, segir Hjörleifur
Guðmundsson, ef hann
fengi ekki að ráða í
hvaða veiðarfæri hann
veiddi sitt aflamark.
Höfundur er trillukarl
á Patreksfirði.
Almenningur standi
vörð um veiðar smábáta
Á FJÖLSÓTTU og velheppnuðu
málþingi um sýningahald, sögustaði
og viðskipti við ferðamenn, sem
haldið var fyrir skömmu, kom fram
mikill áhugi á að auka samstarf
menningarstofnana, verslunar og
ferðaþjónustu. Á málþinginu var
fjallað um það sem vel hefur tekist í
samstarfi þessara greina hérlendis
og hvað er ógert. Rætt var um
hvernig mætti efla gæðavitund
þeirra sem þjónustuna veita hér-
lendis og kynnt ný áform í upp-
byggingu ferðaþjónustu á lands-
byggðinni. Fyrirlesarar frá
Bretlandi og Noregi miðluðu af
reynslu sinni að þessu leyti og
kynntu margar góðar hugmyndir
um hvernig mætti efla menningar-
tengda ferðaþjónustu og verslun
hérlendis.
Fjölbreytileg safnaflóra
Íslensk söfn og safnatengdar
stofnanir eru nú rúmlega sjötíu
talsins og dreifast um allt land.
Stærstu sérsöfnin eru í Reykjavík
en um allt land eru byggða- og
minjasöfn sem endurspegla sögu og
sérkenni hinna ýmsu landshluta og
þátta í sögu þjóðarinnar. Söfnin eru
afar fjölbreytileg en markmið
flestra þeirra er að varðveita og
miðla sögu og þekkingu til almenn-
ings.
Á sama tíma og sprenging hefur
orðið í ferðaþjónustu víðs vegar um
heim hefur framboð á hvers konar
afþreyingu aukist gífurlega. Selj-
endur ferðaþjónustu þurfa að laga
sig að þessum breytingum og söfnin
eru þar engin undantekning. Und-
irritaður hefur skoðað mörg söfn á
ferðalögum um Ameríku og Evrópu
og getur borið vitni um að á sl. 10
árum hafa þar orðið ótrúlegar fram-
farir við miðlun og framsetningu í
safnaheiminum. Þar ræður óþrjót-
andi hugmyndaauðgi ríkjum og
gengið er út frá því að fræðsla geti
verið og eigi að vera skemmtileg.
Góð dæmi um þetta eru sjóminja-
safnið í Grimsby, sem fjallar um
togaraöld Breta, og sambærilegt
safn í Barcelona þar sem fjallað er
um siglingar og hlut þeirra í gull-
skeiði Spánar fyrr á öldum. Bæði
söfnin eiga það sameiginlegt að við-
fangsefnið er nálgast á svo lifandi
og skemmtilegan hátt að gesturinn
kemst ekki hjá því að upplifa sög-
una og setja sig í spor manna og
kvenna frá þessum tíma. Hið sama
má segja um hið fræga víkingasafn í
Jórvík á Englandi sem er fyrir
löngu orðið fyrirmynd annarra
safna um allan heim.
Mörg íslensk
söfn óspennandi
Framsæknir aðstandendur safna
og sögustaða hérlendis hafa áttað
sig á hinni öru þróun erlendis og
reyna, þrátt fyrir þröng fjárráð, að
hleypa nýju lífi í starfsemina. Gam-
an hefur verið að fylgjast með vel-
gengni nokkurra sérhæfðra safna á
landsbyggðinni þar sem ekki er hik-
að við að fara ótroðnar slóðir við að
fjalla um sjóminjar og útgerð, versl-
unarhætti, landbúnað, heimilisiðnað
og atvinnusögu svo eitthvað sé
nefnt. Skemmtileg dæmi um þetta
eru Síldarminjasafnið á Siglufirði,
Byggðasafnið að Skógum og Ósvör í
Bolungarvík. Þessi
söfn kynna menningu
viðkomandi staða en
eru einnig mjög upp-
lýsandi um horfna lífs-
hætti.
Margt bendir til
þess að íslensk söfn
séu of mörg og smá.
Því miður hafa fá
þeirra svarað kalli tím-
ans og mörg eru enn
nær því að vera ryk-
fallnar minjar en lif-
andi og gefandi staðir.
Forsvarsmenn fyrir-
tækja og aðrir sem fá
oft til sín erlenda gesti
hafa kvartað yfir því að
söfnin séu óaðgengileg, óspennandi
og virðist fremur ætluð fræðimönn-
um en fjölskyldufólki. Ekki þarf að
draga í efa að margir forráðamenn
safna eru allir af vilja gerðir til að
gera þau skemmtilegri og aðgengi-
legri en skortir til þess fjármagn.
Hvernig eflum við söfnin?
Íslensk söfn þurfa almennt að
taka sig verulega á ef þau eiga að
vera aðdráttarafl fyrir erlenda
ferðamenn. Full ástæða er til þess
að hvetja ríki, sveitarfélög og aðra
rekstraraðila safna til að ráðast í
allsherjar endurskoðun á hlutverki
safna í samráði við sérfræðinga í
ferðaþjónustu. Þar væri hægt að
hafa eftirfarandi hugmyndir til hlið-
sjónar:
 Mörg söfn þarf að sameina og
gera þau öflugri og markvissari.
 Taka þarf mið af erlendri
safnaþróun og leggja áherslu á að
gera söfnin lífleg og skemmtileg.
Það á t.d. ekki að vera markmið í
sjálfu sér að troða sem flestum
munum inn á safnið heldur leggja
áherslu á upplifun gestanna og að
þeir geti með einhverjum hætti sett
sig í spor þeirra sem safnið segir
frá.
 Nær öll íslensk söfn þurfa að
leggja meiri áherslu á að ná til
barna og verða þannig skemmti-
staður allrar fjölskyld-
unnar.
 Mörg tækifæri
felast í auknu sam-
starfi verslunar og
safna en á undanförn-
um árum hafa erlend
söfn aukið sölustarf-
semi sína til mikilla
muna. Sýna erlendar
tölur að af sjálfsaflafé
safna kemur stærsti
hlutinn oftast frá
minjagripaverslunum
við útganginn en
tekjur af veitingasölu
og aðgöngumiðasölu
eru mun minni. Flestir
ferðamenn líta á það
sem ómissandi hluta af heimsókn í
safn að koma við í búðinni og marg-
ir eyða þar verulegum fjárhæðum.
 Öflugur minjagripaiðnaður og
stöðug vöruþróun er nauðsynleg
forsenda þess að ferðamannaversl-
un geti vaxið og dafnað.
 Skoða þarf hvort rétt sé að
stofna ný söfn til að miðla þekkingu
til ferðamanna um margvísleg ís-
lensk sérkenni. Erlendir ferðamenn
kynnu vafalaust vel að meta safn
þar sem áhersla yrði lögð á jarð-
fræði og legu landsins og með ýms-
um tæknibrellum yrði sýnd ellefu
hundruð ára barátta landsmanna
við óblíð náttúruöfl; eldgos, jarð-
skjálfta, hafís, snjóflóð og mann-
skaðaveður á sjó og landi. Einnig
má nefna víkingagarð og hitaveitu-
safn.
Íslensk söfn eru mikil auðlind en
frjóar umræður um það hvernig þau
geta sinnt hlutverki sínu sem best
eru löngu tímabærar. Það er von
undirritaðs að umrætt málþing, sem
Samtök verslunarinnar áttu m.a
frumkvæði að, verði til þess að ráð-
ist verði í uppbyggingu í safnamál-
um og í þeim efnum takist gott
samstarf á milli verslunarinnar og
menningarstofnana.
Stefán S.
Guðjónsson
Viðskipti
Full ástæða er til þess
að hvetja ríki, sveit-
arfélög og aðra rekstr-
araðila safna, segir
Stefán S. Guðjónsson,
til að ráðast í alls-
herjar endurskoðun á
hlutverki safna í sam-
ráði við sérfræðinga í
ferðaþjónustu.
Höf. er framkvæmdastjóri Samtaka
verslunarinnar – FÍS.
Íslensk söfn – auðlind
sem má nýta betur