Morgunblaðið - 18.04.2001, Blaðsíða 80

FÓLK Í FRÉTTUM
80 MIÐVIKUDAGUR 18. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
PULITZER-verðlaunin bandarísku
eru með helstu viðurkenningum sem
veittar eru vestan hafs, en þau eru
þekktust fyrir verðlaun sem veitt
eru í blaðamennsku, fimmtán flokk-
um alls. Einnig eru veitt Pulitzer-
verðlaun í bókmenntum, þar sem
flokkarnir eru fimm, auk þess sem
veitt eru verðlaun fyrir sagnfræði.
Bókmenntaverðlaun Pulitzer þykja
að vonum mikil upphefð og vekja
mikla athygli á þeim sem þau hljóta.
Að þessu sinni hlaut verðlaunin
skáldsagan The Amazing Advent-
ures of Kavalier & Clay eftir Mich-
ael Chabon.
Michael Chabon er með helstu
stjörnum bandarískra bókmennta af
yngri kynslóðinni. Chabon, sem er
fæddur 1964, hefur sent frá sér þrjár
skáldsögur og tvö smásagnasöfn,
skáldsögurnar The Mysteries of
Pittsburgh, Wonder Boys og The
Amazing Adventures of Kavalier &
Clay, sem hann er nú verðlaunaður
fyrir, og söfnin A Model World og
Werewolves in Their Youth.
Sló í gegn 24 ára gamall
Chabon skrifaði fyrstu bókina sem
mastersritgerð í ritnámi við Kali-
forníuháskóla og svo líkaði kennara
hans verkið að hann sendi það
snimmhendis til umboðsmanns sem
kom því á framfæri við útgefanda.
Snurfusuð kom bókin út 1988 sem
The Mysteries Of Pittsburgh og sló í
gegn. Chabon var þá aðeins 24 ára
gamall og hefur lýst því að fjölmiðla-
umfjöllunin hafi verið óþægileg, ekki
síst þar sem hann sé óframfærinn að
eðlisfari.
Í upphafi tíunda áratugarins var
Chabon með í smíðum bók sem hann
kallaði Fountain City og fjallaði um
arkítekt sem var að setja saman
hornaboltagarð í Flórída. Alls segist
Chabon hafa skrifað þúsundir síðna
á fimm árum, en þrátt fyrir það tókst
honum ekki að koma saman bók sem
hann var ánægður með og á end-
anum lagði hann handritið til hliðar
en nýtti reynsluna af því meðal ann-
ars sem efnivið í næstu skáldsögu
sína, The Wonder Boys, sem kom út
1995. Hún fékk enn betri viðtökur og
meðal annars var gerð
eftir
henni kvik-
mynd sem var sýnd hér á
landi fyrir skemmstu.
Skáldsagan The Amazing Advent-
ures of Kavalier and Clay kom út í
september sl. og segir frá frænd-
unum Josef Cavalier og Samuel
Klayman, sem tóku sér nöfnin Joe
Kavalier og Sammy Clay til að falla
betur inn í bandarískt samfélag.
Báðir eru þeir gyðingar, en Cavalier
ólst upp í Prag og flúði þaðan undan
grimmdarverkum þýska hernáms-
liðsins. Clay er líka á flótta en undan
fátæktinni.
Chabon lætur söguna gerast á
millistríðsárunum þegar teikni-
myndaiðnaðurinn er að verða til
vestan hafs og Clay, sem langar
mest af öllu að vera einhver annar en
hann er, er heltekinn af teiknimynd-
unum, sem honum virðist leið til að
ná tökum á bandaríska draumnum.
Attila Haxoff og hyski
hans í Járnkeðjunni
Þegar í ljós kemur að Cavalier er
afbragðsteiknari sannfærir Clay
hann um að besta leiðin til að afla
fjár til að frelsa fjölskylduna úr klóm
illvirkjanna sé að setja saman vin-
sæla teiknimyndahetju. Auk þess að
vera snjall teiknari er Cavalier lærð-
ur í því að losa sig úr kistum og
keðjum, líkt og Houdini forðum, og
þegar við bætist að Clay er að reyna
að losa sig úr fjötrum fortíðar finna
þeir í sameiningu upp ofurhetjuna
Escapist, sem útleggja má sem
flóttameistarann sem getur brotið
sér leið úr hvaða þrengingum sem
er; Clay er sögumaður og hug-
myndasmiður sem skilur formið út
og inn og er óþrjótandi uppspretta
óþokka og ofurhetja, og Joe lista-
maðurinn sem gæðir hetjurnar lífi.
Framan af glímir flóttameistarinn
við illmennið Attila Haxoff og hyski
hans í Járnkeðjunni, en með tím-
anum breytist Haxoff í Hitler.
The Amazing Adventures of Kav-
alier & Clay er svipmynd af sögu
Bandaríkjanna fram undir seinna
stríð og upphafsára stríðsins.
Reyndar spannar söguþráðurinn
talsvert lengri tíma, því hann nær að
segja fram á okkar daga, en farið er
hraðar yfir í seinni hluta bókarinnar
sem er býsna ævintýralegur á köfl-
um.
Chabon sjálfur var mikill áhuga-
maður um teiknimyndasögur og seg-
ist um tíma hafa velt því fyr-
ir sér að búa
til slíkar
sögur, enda hafi hann
gaman af að teikna. Ekkert togaði
þó eins sterkt í hann og að skrifa og
segist enda haft til þess góðan skiln-
ing frá foreldrum sínum.
Sherlock Holmes
glímir við Nemo
Chabon segir að faðir sinn hafi
komið sér í kynni við teiknimynda-
sögur meðal annars með því að
gauka að honum blöðum þegar
drengurinn var sex ára. Framan af
var hann hrifnastur af blöðum frá
DC-útgáfunni sem voru einföld að
inntaki og auðvelt að greina á milli
góðs og ills, en eftir því sem hann
eltist fékk hann meiri áhuga á blöð-
um frá Marvel sem voru myrkari og
tvíræðari með breyskum sögu-
hetjum.
Chabon segist hafa misst áhugann
á teiknimyndum smám saman þegar
hann var kominn á unglingsár, enda
fór hann að lesa veigameiri bók-
menntir, og fimmtán ára gamall
seldi hann myndasögusafnið á um
100.000 kr. Hann hélt þó eftir Jack
Kirby-sögunum, enda er Kirby, sem
bjó til Spiderman, The Incredible
Hulk og Captain America, almennt
talinn fremsti myndasmiður teikni-
myndasagnanna. Kirby er reyndar
ekki langt undan í bók Chabons,
enda segir Chabon að Kirby sé með-
al helstu áhrifavalda sinna sem rit-
höfundar og reyndar myndasögu-
heimurinn allur. „Fyrsta smásagan
sem ég skrifaði tíu ára gamall var
einmitt um ofurhetjur, Sherlock
Holmes glímir við Nemo skip-
stjóra, og end-
aði með
sprengingu,
nema hvað.“
Þó Chabon
hafi byrjað
sem smá-
sagnahöf-
undur og gef-
ið út tvö slík
söfn segist
hann heldur
skrifa skáld-
sögur, enda
sé hann æv-
inlega með
lífið í lúk-
unum þeg-
ar hann sé
að setja
saman
smásögu.
„Ég er ýmist þjakaður
af kvíða og efa eða úti
að aka; veit ekki um
hvað sagan er eða
hvernig hún muni
enda.“ Það liggur aft-
ur á móti betur fyrir
honum að skrifa
skáldsögu. „Ég
stefni að þeim endi
sem ég sé fyrir mér
og þá birtist sagan
smám saman.“
Sagan af Kav-
alier og Clay er
mikið verk, ríf-
lega 700 síður,
sem Chabon
segist hafa
stytt um 200
síður frá
fyrstu gerð
fram að út-
gáfu. Það tók
hann fjögur ár,
fjóra mánuði og fjóra daga að
skrifa bókina, fimm tíma á dag, fimm
daga vikunnar.
Frekari upplýsingar um Michael
Chabon, fyrirlestra sem hann hefur
haldið og brot úr verkum hans er að
finna á vefsetri hans á slóðinni
home.earthlink.net/~mchabon/
The Amazing Adventures of Kav-
alier & Clay eftir Michael Chabon.
659 síður innbundin. Random House
gefur út. Kostar 3.495 kr. hjá Máli
og menningu.
DAVE Eggers hefur komið nokk-
uð víða við á stuttri ævi. Hann hefur
teiknað í blöð og unnið við grafíska
hönnun og sinnt skrifum. Árið
1993 gaf hann
út ásamt nokkr-
um vinum sín-
um tímaritið
Might og segir
reyndar heilmik-
ið frá þeirri út-
gáfustarfsemi í
þeirri bók sem nú
skal fjallað um.
Bókarkápan er
í rauninni tvær
forsíður, sem hafa
hvor sinn titil, og
er ástæðan sú, að
höfundur hefur
skeytt við þessa út-
gáfu leiðréttingum,
viðbótum og skýr-
ingum á ýmsu sem
sagt er frá í sögunni.
Meginmálið skiptist
svo í nokkra hluta. Í
þeim fyrsta eru sett-
ar fram sex reglur
eða uppástungur um
það hvernig lesa megi
bókina og hverju megi
sleppa, hafi maður áhuga á því. Þá
kemur formáli að þessari útgáfu
bókarinnar, ítarlegt efnisyfirlit,
„þakkir“ og síðan kemur sagan sjálf.
Það má eiginlega segja, að þetta sé
vel útbúin ævisaga með mörgum
aukahlutum.
Eggers rekur í sögu sinni aðdrag-
andann að því, að hann verður „ein-
stæður faðir“ og axlar þá ábyrgð, að
ala litla bróður sinn upp, eftir að for-
eldrar þeirra falla frá. Höfundur
ræðst ekki á garðinn þar sem hann
er lægstur, því hann gerir hér heið-
arlega tilraun til að lýsa lífi sínu og
reynslu undanbragðalaust og í eins
miklum smáatriðum og honum er
unnt. Þótt kjaftavaðallinn sé stund-
um heldur mikill, tekst Eggers afar
vel að koma sorg sinni, áhyggjum og
vanmætti til skila, en það sem mér
þykir þó allra skemmtilegast við
bókina er „aukabúnaðurinn“, sem er
eiginlega meira upplýsandi heldur
en sagan sjálf. Það er ágæt hugmynd
hjá höfundinum að benda lesendum
á hvaða köflum megi að ósekju
sleppa að lesa, því bókin er löng og
vaðallinn stundum yfirþyrmandi, en
höfundur tekur þó stundum flugið og
þá flýgur hann með stæl.
Í heildina er þetta ágæt lesning og
það er fróðlegt að kynnast lífi og
þankagangi Daves Eggers, sem opn-
ar dyrnar inn í sálu sína upp á gátt.
Forvitnilegar bækur
Einlægar
endurminn-
ingar
A Heartbreaking Work Of Stagger-
ing Genius/Mistakes We Knew We
Were Making eftir Dave Eggers.
Um það bil 500 síðna kilja. Picador
gefur út árið 2000. Fæst í bókabúð
Máls og menningar og kostar
1.295 krónur.
Ingveldur Róbertsdótt ir
HÉR SEGIR Dorothy Allison
okkur sögu af hinni sérkennilegu
Boatwright-fjölskyldu, sem býr í
Suður-Karólínu í Bandaríkjunum.
Þetta er stór og samheldin fjöl-
skylda, sem hefur í sér dálítið ind-
íánablóð og er hreykin af. Karl-
mennirnir eru í meira lagi
brokkgengir, þeir eru hávaðasamir
og drykkfelldir kvennabósar, sem
láta hendur skipta, þegar þess
þarf með og tækifærin bjóðast.
Konurnar eru iðjusamar, ástsjúkar
og þráar og sjá í gegnum fingur
sér með axarsköft Boatwright-
karlanna. Þetta er saga af fjöl-
skyldu sem stendur saman, hvað
sem yfir dynur og þótt stoltið sé
mikið ræður hjartað oftast för.
Sagan er sögð af Bone, tólf ára
stúlkubarni, sem á sinni stuttu ævi
hefur lent í hræðilegum hörmung-
um. Hún lítur um öxl og rifjar upp
það sem hún hefur upplifað um
leið og hún kveður barnæsku sína
og stígur yfir í veröld hinna full-
orðnu. Mamma hennar var aðeins
15 ára, þegar hún eignaðist Bone,
og hún á hana ein. Hún þráir að
eignast góðan mann, sem elskar
hana og Bone, og draumur hennar
rætist, en þegar hún er 19 ára og
nýbúin að eignast sitt annað barn
deyr ástkær eiginmaður hennar
í bílslysi. Hún
vinnur
myrkranna
á milli til
þess að sjá
sér og dætr-
unum far-
borða, en
systur henn-
ar og mamma
gæta dætr-
anna fyrir
hana. Hún er
bæði orðheppin
og lagleg og
þeir eru margir,
sem líta hana
hýru auga. Það
kemur að því, að
hún gefst upp fyr-
ir einum af von-
biðlunum og með
þeirra sambúð hefj-
ast raunir þessarar
litlu fjölskyldu.
Það er engum
greiði gerður með að
gefa meira upp um
söguna, en ég hvet
alla til lesa um óskil-
getna krógann frá Kar-
ólínu. Ég hef aldrei lesið betur
skrifað um ástina og hversu miklar
fórnir sumir eru tilbúnir að færa
fyrir einhvers konar ást.
Forvitnilegar bækur
Óskilgetni
króginn frá
Karólínu
Bastard out of Carolina eftir Dor-
othy Allison. Plume gefur út árið
1993. 309 síðna kilja og fæst í bóka-
búð Máls og menningar.
Ingveldur Róbertsdótt ir
Flóttameistarinn glímir við illmennið Attila Haxoff
Kavalier og
Clay fá Pulitzer