Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 2

FRÉTTIR
2 LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ólafur skoraði 13 mörk
fyrir Magdeburg/B2
Allt um orrustu KA og Hauka
á Akureyri/B1, B2, B3
4 SÍÐUR16 SÍÐUR
Á LAUGARDÖGUM
BANDARÍKJAMENN töldu í byrj-
un sjöunda áratugarins að lög-
reglan í Reykjavík gæti reitt sig á
liðsafla sem komið hefði verið á
fót með leynd, færi svo að íslensk-
ir kommúnistar reyndu valdarán í
landinu. Þetta kemur fram í áður
óbirtum bandarískum skjölum sem
Valur Ingimundarson sagnfræð-
ingur hefur fundið í bandarískum
skjalasöfnum og gerð er grein fyr-
ir í aukablaði sem fylgir Morg-
unblaðinu í dag í tilefni þess að 50
ár eru liðin frá því að Íslendingar
og Bandaríkjamenn gerðu með sér
tvíhliða varnarsamning. Í skjölum
þessum er einnig vikið að því mati
bandarískra embættismanna að
óráðlegt sé að senda blökkumenn
og gyðinga til varnarliðsstarfa á
Íslandi.
Í bandarískri skýrslu frá 29.
mars 1962 sem fjallar um styrk
kommúnista á Íslandi segir að
ólíklegt megi telja að íslenskir
kommúnistar reyni að beita
stjórnvöld ofbeldi á meðan banda-
rískt herlið er í landinu. Síðan
segir: „Jafnvel þótt ekkert banda-
rískt herlið væri á Íslandi er talið,
að lögreglan í Reykjavík, sem hef-
ur um 160 manna liði á að skipa,
sé fær um að kveða niður hugs-
anlega valdaránstilraun komm-
únista. Hún getur enn fremur reitt
sig á 1500 manna lið af ungum
mönnum, sem komið var á fót í
kyrrþey árið 1961, en eina mark-
mið þeirra er að koma í veg fyrir
ofbeldi kommúnista.“
Í grein Vals Ingimundarsonar
er einnig að finna skjöl og at-
hugasemdir sem tengjast þeirri af-
stöðu íslenskra stjórnvalda að
óæskilegt væri að blökkumenn
væru við varnarliðsstörf hér á
landi. Þar er og að finna vísun í
bandaríska skýrslu þar sem varað
er við því að senda hingað til
lands gyðinga. Þar segir: „Vegna
íslenskra tilfinningalegra að-
stæðna ráðlegg ég eindregið frá
því að McGaw [yfirmaður Banda-
ríkjahers á Íslandi] sendi negra
[svo] til Íslands. Ekki er heldur
ráðlegt að hafa hér gyðinga. Ef
einhverjir eru á leiðinni þá hvet
ég til þess að þeir verði sendir til
baka frá Harmon-herstöðinni til
að koma í veg fyrir fyrirsjáanleg
slæm pólitísk áhrif út um allt
landið.“
Valur Ingimundarson segist
ekki hafa fundið neinar vísbend-
ingar um að íslensk stjórnvöld
hafi farið fram á að gyðingar yrðu
ekki sendir hingað til skyldu-
starfa. Á hinn bóginn lýsi minn-
isblað þetta til flughersins frá 4.
júlí 1951 afstöðu Bandaríkjamanna
til íslenskrar þjóðernishyggju á
þessum tíma. Þá kunni minn-
isblaðið einnig að endurspegla
andgyðingleg viðhorf hjá skýrslu-
höfundi sjálfum.
„Vel valdir“ blökkumenn
Andstaða íslenskra stjórnvalda
við að blökkumenn störfuðu í
varnarliðinu hér á landi kom
Bandaríkjamönnum í nokkurn
vanda. Hugmyndir voru sýnilega
uppi um að venja Íslendinga við
þá hugsun að í liðsaflanum væri
blökkumenn að finna og hafði það
raunar verið reynt áður. Í skýrslu
bandaríska flotans frá í maí-
mánuði 1961 segir m.a.: „Banda-
ríski sendirherrann á Íslandi er nú
þeirrar skoðunar, að það væri ósk-
andi að nokkrir vel valdir kvæntir
negrar með fjölskyldur kæmu
hingað án þess að mikið yrði gert
úr því og fengju störf á stöðinni...“
Nokkru síðar kemur fram að ís-
lensk stjórnvöld hafi ekki á móti
því að „þrír eða fjórir“ litaðir her-
menn í varnarliðinu verði stað-
settir hér, en voni, að þeir verði
„vel valdir“ í ljósi séríslenskra að-
stæðna.
Í viðtali Morgunblaðsins við Þór
Whitehead sagnfræðiprófessor
sem einnig er að finna í sérblaði
um varnarsamstarfið kemur fram
það mat hans að frumkvæði
Bjarna Benediktssonar, þáverandi
utanríkisráðherra, árið 1950 hafi
valdið ákveðnum þáttaskilum í ís-
lenskum öryggis- og varn-
armálum.
Á fundi í Atlantshafsráðinu það
ár hafi Bjarni Benediktsson átt
frumkvæði að því að tekið var að
ræða hvernig verja mætti flugvelli
á Íslandi á hættu- eða ófrið-
artímum. „Þetta frumkvæði
Bjarna var mikilvægt,“ segir Þór
Whitehead. „Íslenska ríkisstjórnin
var sjálf búin að ákveða að taka
málið upp við bandamenn sína í
stað þess að vera í þeirri stöðu að
svara fyrirspurnum og sæta þrýst-
ingi.“
Áður óbirt bandarísk skjöl um varn-
arsamstarf Íslands og Bandaríkjanna
Fullyrt að lög-
regla geti reitt
sig á leynilegan
liðsafla
Séríslenskar aðstæður sagðar koma
í veg fyrir að hér á landi starfi
gyðingar og blökkumenn

Orðræða C 10
SVIFDREKAMAÐUR handleggsbrotnaði þegar svif-
dreki hans brotlenti í urð við fjallið Þorbjörn við
Grindavík um klukkan 16 í gær. Samkvæmt upplýs-
ingum frá lögreglunni í Keflavík handleggsbrotnaði
maðurinn við fallið. Hann var fluttur með sjúkrabifreið
á slysadeild Landspítala – háskólasjúkrahúss í Fossvogi.
Morgunblaðið/Hilmar Bragi
Flugmaður svifdrekans handleggsbrotnaði en svifdrekinn mun hafa skemmst lítið.
Brotlending við Þorbjörn
ÞORSTEINN Már Baldvinsson, for-
stjóri Samherja hf. á Akureyri, boðaði
áhöfn frystitogarans Baldvins Þor-
steinssonar EA til fundar í gær þar
sem hann ræddi þá stöðu sem uppi er
vegna verkfalls sjómanna. Þorsteinn
fór einnig yfir stöðu mála á sérstökum
fundi með yfirmönnum fyrirtækisins.
Þorsteinn Már sagði að á fundinum
með áhöfn Baldvins hefði hann farið
yfir kjaradeilu sjómanna og útvegs-
manna en ekki hefði verið um neinar
hótanir að ræða af sinni hálfu. „Ég
sagði að það kæmi til þess að við
þyrftum að fækka skipum og það
væri afleiðing af þessu verkfalli og á
það benti ég einnig á aðalfundi félags-
ins. Það er alveg ljóst að þetta verk-
fall hefur valdið okkur fjárhagslegu
tjóni og ég held að það sé komið að því
að vega og meta hvernig við mætum
því tjóni,“ sagði Þorsteinn Már.
Konráð Alfreðsson, formaður Sjó-
mannasambands Eyjafjarðar, var alls
ekki ánægður með þessa fundarboð-
un Þorsteins Más, þar sem hann hefði
verið með „hótanir um sölu eigna“,
eins og Konráð orðaði það. „Þetta er
brot á vinnulöggjöfinni og Sjómanna-
félag Eyjafjarðar mun bregðast við
því og senda kæru til félagsdóms.
Hótanir af þessu tagi verða ekki liðn-
ar. Stærsti aðilinn innan LÍÚ á ekki
að reyna að sundra samstöðu sjó-
manna – heldur vinna að því að ná
samningum,“ sagði Konráð og átti
þar við Þorstein Má og Samherja.
Konráð sagði að Þorsteinn Már
væri í samninganefnd LÍÚ og að hon-
um bæri ekki síður skylda til þess en
öðrum að vera fyrir sunnan og vinna
að því að ná samningum. „Það er eng-
an bilbug að finna á sjómönnum, bak-
landið er sterkt og við ætlum að vinna
áfram að því af heilindum að ná samn-
ingum,“ sagði Konráð, en verkfall sjó-
manna hefur staðið á fimmtu viku.
Þorsteinn Már sagðist ekki geta
talið það hótanir þegar menn yrðu
fyrir fjárhagslegu tjóni og ætlaði að
mæta því á annan hátt. „Það eru bara
staðreyndir í mínum huga. Ég hef
einnig lagt á það áherslu að halda
mönnum upplýstum í fyrirtækinu og
sú skylda hefur ekkert breyst þótt
menn séu í verkfalli. Þetta er alvar-
legt mál, en þarna er um hátekju-
menn að ræða.“
Aðspurður um sjálfa kjaradeiluna
sagði Þorsteinn Már að útlitið væri
alls ekki bjart. „Maður er alveg hætt-
ur að átta sig á því nákvæmlega um
hvað er deilt og ég sé enga lausn í
sjónmáli.“
Forstjóri Samherja boðaði áhöfn frystitogara á sinn fund
Félag sjómanna telur
um hótanir að ræða
RÍKISSTJÓRNIN veitti landbúnað-
arráðherra í gær heimild til að leggja
fram frumvarp um lækkun á tollum á
grænmeti og ávöxtum. Að sögn
Guðna Ágústssonar landbúnaðarráð-
herra lækka tollar eða falla alveg nið-
ur á 30–40 tegundum grænmetis þeg-
ar frumvarpið er orðið að lögum.
Guðni sagði að tollalækkunin
myndi leiða til þess að tekjur ríkisins
af tollum á grænmeti lækkuðu um 60–
70 milljónir. Heildartollatekjur ríkis-
ins af grænmeti hafa verið um 150
milljónir á ársgrundvelli.
Frumvarpið fer nú til þingflokka
stjórnarinnar og stefnir ráðherra að
því að mæla fyrir því á Alþingi í næstu
viku. Frumvarpið byggist á tillögum
nefnda sem fjallað hafa um þessi mál
að undanförnu. Guðni sagði að frum-
varpið fæli í sér niðurfellingu á tollum
á mörgum tegundum og lækkun á
öðrum. Hann sagði að þessar tillögur
væru áfangatillögur, en málið yrði
áfram til skoðunar í landbúnaðar-
ráðuneytinu. Stefnt er að því að
nefndin, sem ráðherra skipaði í vor
um framleiðslu- og markaðsmál
tengd garðávöxtum, skili endanlegum
tillögum í haust.
Tollar lækka um
tæpan helming
Sérblöð í dag www.mb l . i s
Blaðinu
í dag
fylgir 24
síðna
blaðauki
í tilefni
af 50 ára
afmæli
varnar-
samn-
ingsins.