Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SAMSTARF Íslendinga og Banda-
ríkjamanna í varnarmálum undan-
farin 50 ár á sér ekki síst rætur í
sameiginlegum gildum eins og vest-
rænu lýðræði og virðingu fyrir sjálf-
stæði og hagsmunum annarra þjóða.
En landfræðileg fjarlægð beggja
þjóðanna frá hefðbundnum átaka-
svæðum í Evrópu og vonir um að
hlutleysisstefna yrði virt áttu einnig
sinn þátt í að auka gagnkvæman
skilning í viðræðum þjóðanna þegar
samið var um herverndina.
Þetta var meðal þess sem kom
fram á málþingi er utanríkisráðu-
neytið hélt í samvinnu við Samtök
um vestræna samvinnu og bandarísk
stjórnvöld í Þjóðmenningarhúsinu
við Hverfisgötu í gær í tilefni þess að
hálf öld er liðin frá gerð varnarsamn-
ingsins og komu Bandaríkjahers
hingað til lands. Yfirskriftin var „Ís-
land og öryggi á Norður-Atlantshafi
í fortíð, nútíð og framtíð“.
Árni Snævarr fréttamaður kynnti
og sýndi áður óþekkta kvikmynd
sem nýlega hefur fundist vestra og
var gerð um komu Bandaríkjahers
hingað vorið 1951.
Fjöldi erlendra gesta var á mál-
þinginu. Davíð Oddsson forsætisráð-
herra og Halldór Ásgrímsson utan-
ríkisráðherra ávörpuðu þingið,
einnig Charles Ries, sem er einn af
aðstoðarutanríkisráðherrum Banda-
ríkjanna og var sérstakur fulltrúi
Colin Powells utanríkisráðherra.
Forsætisráðherra fjallaði um varn-
arsamstarf Íslendinga og Banda-
ríkjamanna og flutti fundinum einn-
ig heillaóskir frá George Robertson,
framkvæmdastjóra NATO.
Trygging fyrir skakkaföllum
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra sagði m.a. að menn tryggðu sig
og eignir sínar fyrir óvæntum
skakkaföllum og með hliðstæðum
hætti reyndu ríki að koma öryggis-
og varnarmálum sínum þannig fyrir
að sjálfstæði og fullveldi væri tryggt.
„Er enn þörf fyrir bandarískan
her á Íslandi?“ spurði Charles Ries í
ávarpi sínu. „Ég tel vissulega að svo
sé. Þótt við stöndum ekki lengur
andspænis sovéskri hættu er eftir
sem áður brýnt fyrir NATO að vera
með varnarviðbúnað á Norður-Atl-
antshafi. Hvergi er betra að vera
með slíka aðstöðu en á Íslandi, þaðan
er hægt að halda uppi eftirliti úr lofti
á þessu mikilvæga svæði. Það merk-
ir ekki að við séum föst í kaldastríðs-
hugsunarhætti ... Rétta svarið við
endalokum kalda stríðsins er ekki að
láta sig hverfa heldur laga sig að
breyttum aðstæðum,“ sagði Ries.
„Truman forseti, sem var við völd
þegar varnarsamningurinn var gerð-
ur 1951, sagði að menn ættu alltaf að
gera það sem þeim þætti réttast. Þá
yrðu sumir ánægðir en hinir yrðu
furðu lostnir! Sagan hefur sannað
svo ekki verður um villst að það var
rétt ákvörðun að koma á sérstökum
tengslum við Íslendinga,“ sagði Ries
að lokum.
Aðrir sem fluttu erindi voru Willi-
am F. Kernan, hershöfðingi og yf-
irmaður Atlantshafsherstjórnar
NATO, Walter Slocombe, fyrrver-
andi aðstoðarvarnarmálaráðherra
Bandaríkjanna, Þór Whitehead pró-
fessor, Valur Ingimundarson sagn-
fræðingur og Erik Goldstein, pró-
fessor í alþjóðasamskiptum við
háskólann í Boston, og lýstu þeir
m.a. aðdraganda varnarsamstarfsins
og stofnunar NATO.
Hinn síðastefndi er íslenskur í
móðurætt og sagðist því vera lýsandi
dæmi um „gott samstarf þjóðanna“.
Hann benti á að báðar þjóðirnar
hefðu á sínum tíma fylgt hlutleys-
isstefnu, Bandaríkjamenn með yfir-
lýsingum á fjórða áratugnum og Ís-
lendingar þegar árið 1918 er landið
varð sjálfstætt ríki. „Bandaríkja-
menn voru alveg jafnhikandi gagn-
vart NATO og gagnkvæmum skuld-
bindingum í varnarmálum og
Íslendingar. Heilbrigð efahyggja er
ekkert slæm í alþjóðlegum sam-
skiptum,“ sagði Goldstein.
Málþing um Norður-Atlantshaf og 50 ára afmæli varnarsamningsins
Þörf fyrir eftirlit þótt
kalda stríðinu sé lokið
Nokkrir af fundargestum á málþinginu í gær. Talið frá hægri Björn Bjarnason
menntamálaráðherra, þá Charles Ries, aðstoðarutanríkisráðherra frá Bandaríkj-
unum, Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra, William F. Kernan, hershöfðingi og
yfirmaður Atlantshafsherstjórnar NATO, Sverrir Haukur Gunnlaugsson ráðu-
neytisstjóri. Aftar sjást m.a. Sólveig Pétursdóttir dómsmálaráðherra, Steingrím-
ur Hermannsson, fyrrverandi forsætisráðherra.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Davíð Oddsson forsætisráðherra ávarpar málþing um Ísland
og öryggismál á N-Atlantshafi í Þjóðmenningarhúsinu í gær.
FÁTT bendir til þess að gera þurfi
grundvallarbreytingar á varnar-
samningi Íslendinga og Bandaríkja-
manna frá 1951 á næstunni þótt að-
stæður hafi breyst í heimsmálunum.
„Gildistími bókunar sem gerð var til
fimm ára 1996 um nokkur fram-
kvæmdaatriði rann út fyrir um það
bil mánuði og því verða ríkisstjórnir
landanna tveggja að ræðast við um
þessi mál. Þá verður þó fjallað um
smáatriði, ekki grundvöllinn sjálf-
an,“ segir Walter B. Slocombe, sem
gegndi embætti aðstoðarvarnar-
málaráðherra Bandaríkjanna frá
árinu 1994 og þar til í janúar þegar
ný ríkisstjórn George W. Bush tók
við völdum í Washington.
Slocombe er fæddur 1941, hann
stundaði nám við Princeton-háskóla
og einnig Oxford-háskóla í Bret-
landi. Hann hefur ritað mikið um al-
þjóðamál og var einn af helstu ráð-
gjöfum stjórnvalda á ýmsum sviðum
öryggis- og varnarmála. Hann ann-
aðist samningagerð við mörg ríki og
þar á meðal var hann fulltrúi Banda-
ríkjanna er bókun vegna varnar-
samningsins var gerð 1994 og aftur
1996. Hann hefur oft áður komið
hingað til lands.
„Það sem vafalaust verður rætt er
hve mikinn viðbúnað Bandaríkja-
menn eigi að hafa hér á landi. Einn
af mikilvægustu þáttunum var
kostnaðarhliðin og náðst hefur gott
samkomulag um umbætur í þeim
efnum. Þá var ennfremur fjallað um
fjölda herþotna í varnarstöðinni og
ég geri ráð fyrir að þau mál komi
upp á ný.“
Hann er spurður um hvort til
greina komi að ekki verði neinar
herflugvélar hér á landi en þær hafð-
ar í viðbragðsstöðu í Bandaríkjun-
um, og sendar hingað ef hættu-
ástand skapast.
„Hægt er að fullnægja varnar-
þörfinni með ýmsum hætti og ég veit
að nýja stjórnin er að velta fyrir sér
ýmum lausnum. Ein þeirra er að
breyta engu um tilhögun mála hér.
Menn velta þó fyrir sér þörfinni á
herþotum hér, einnig þyrlunum.
Hver niðurstaðan verður er erfitt að
spá um. Og hver sem hún verður er
ljóst að hún verður rædd í samráði
við ríkisstjórn Íslands. Málið snýst
ekki um að við gefum út einhverja
einhliða yfirlýsingu heldur verður að
nást samkomulag beggja aðila.“
Viðunandi varnir
Hann er spurður um hvort hann
telji sjálfur að hér geti verið viðun-
andi varnir án þess að herflugvélar
séu að staðaldri á landinu.
„Hægt er spyrja sömu spurningar
um marga aðra staði. Bandaríkin
hafa gert áætlanir um að senda um-
talsvert herlið á vettvang til ýmissa
staða frá heimalandinu ef hætta
skapast. Slíkar áætlanir geta því
vissulega verið ein leið til að verja
land. Við fluttum á sínum tíma mikið
lið til Kóreu og einnig til Persaflóa í
átökunum við Íraka. Og hvernig sem
málin þróast er ljóst að gera þarf
áætlanir um að auka hér viðbúnað ef
til átaka kemur, við heyjum ekki
styrjöld með fjórum orrustuþotum
sem eru núna á Keflavíkurflugvelli.
Land er varið ef því er heitið að
koma því til hjálpar sé ráðist á það.
Loforð um aðstoð getur verið trygg-
ing fyrir vörnum. Þá þarf samt að
skilgreina hve mikill viðbúnaður
þarf að vera tilbúinn í
fremstu víglínu.
Við gerðum okkur í
viðræðunum 1996 vel
grein fyrir sálfræðilegu
og táknrænu eða rétt-
ara sagt sýnilegu mik-
ilvægi þess að við vær-
um reiðubúnir hér, við
skildum mikilvægi þess
að alltaf væri hér ein-
hver tækjabúnaður
sem hægt væri að nota
til þess að verjast árás-
araðila. Þetta sjónar-
mið íslenskra ráða-
manna er
auðskiljanlegt.“
Fyrir nokkrum áratugum var allt-
af nóg að gera hjá flugmönnum
varnarliðsins. Hver er ógnin núna?
„Til allrar hamingju er hættan í
hernaðarlegum efnum, hættan á
beinni árás, mjög lítil núna. Þetta
endurspeglast í því hve lítið er um
flug herflugvéla á svæðinu og vél-
unum hefur verið fækkað mjög á síð-
ustu árum í Keflavík. Þar með er
ekki sagt að starfsemin hafi verið
lögð niður, til dæmis virðist sem P-3-
kafbátaleitarvélarnar sinni mikil-
vægri þörf fyrir eftirlitsflug, ekki til
þess að fylgjast með umferð í loftinu
heldur í hafdjúpunum.“
Gæti þetta breyst snögglega,
þörfin aukist?
„Kalda stríðið er ekki að lifna við
þótt samskiptin við Rússland séu
ekki nógu góð. Og ég held ekki að
kalt stríð sé í uppsigl-
ingu í Asíu milli Kína
og Bandaríkjanna.
Sambúðin við Kína er
flókið mál vegna Taív-
ans og nýja stjórnin
vill ekki fremur en
stjórn Clintons að til
árekstra komi við
Kína. Mér fannst að
stjórn Bush sýndi vel í
málinu vegna njósna-
vélarinnar að hún
skildi hve flókin þessi
samskipti eru.“
Hann er spurður
um eldflaugavarnirn-
ar og segir að hug-
myndir um þær séu enn ómótaðar.
En hlutverk Íslands í þeim efnum
verði fyrst og fremst sem liðsmanns
í Atlantshafsbandalaginu og þátt-
töku fulltrúa landsins í umræðum
um málið á þeim vettvangi. Ekki sé
þó neitt sem bendi til þess að Íslend-
ingar verði beðnir um að leggja land
undir búnað sem tengist eldflauga-
vörnunum.
„Ég er ekki í nokkrum vafa um að
ríkisstjórn Bush mun fylgja hug-
myndinni um eldflaugavarnir eftir
og reyna þannig að draga úr hætt-
unni á árás en öllum er ljóst að slíkar
varnir geta aldrei útilokað allar árás-
ir einstakra öfgaríkja eða hryðju-
verkahópa. Þær geta aftur á móti
minnkað líkurnar og ég sé ekkert að
því að menn reyni það,“ segir Walter
Slocombe.
Loforð um hjálp
getur tryggt varnir
Fyrrverandi aðstoðarvarnarmálaráðherra Bandaríkjanna um varnarsamstarfið
Walter B. Slocombe
Í TILEFNI af því að fimmtíu ár
eru liðin frá gerð varnarsamnings
Íslands og Bandaríkjanna verður
opið hús fyrir almenning í varn-
arstöðinni á Keflavíkurflugvelli
klukkan 11–16 í dag, laugardag.
Þar mun fólki gefast kostur á að
kynnast lífinu og starfinu á Kefla-
víkurflugvelli og sögu varnarliðs-
ins.
Í fréttatilkynningu frá upplýs-
ingaskrifstofu varnarliðsins kemur
fram að bifreiðastæði fyrir gesti
opna hússins verða við stóra flug-
skýlið næst vatnstanki vallarins og
þar gefst kostur á að njóta fjöl-
breyttrar skemmtunar með
„karnival“-sniði fyrir alla fjöl-
skylduna með lifandi tónlist,
þrautum og leikjum auk hressing-
ar af ýmsu tagi.
Þá verður flugvélakostur varn-
arliðsins, gestkomandi flugvélar og
annar búnaðar varnarliðsins til
sýnis á flughlaðinu ásamt slökkvi-
og björgunarbifreiðum slökkviliðs-
ins og snjóruðningstækjum. Í öðru
flugskýli gegnt gömlu flugstöðinni
verða ítarlegar sögusýningar og
ljósmyndasýningar, þ. á m. sýning
Baldurs Sveinssonar á ljósmynd-
um af flugvélakosti varnarliðsins
frá upphafi. Ýmislegt fleira verður
til fróðleiks og skemmtunar.
Ekki er gert ráð fyrir umferð
einkabifreiða eða fótgangandi
gesta milli aðskilinna svæða sem
opin verða almenningi en stræt-
isvagnar verða í stöðugum förum
með gesti á milli staða og í skoð-
unarferðir um flugvallarsvæðið í
fylgd leiðsögumanna. Fram kemur
í fréttatilkynningunni að aðgangur
sé ókeypis og allir velkomnir.
Starfsmenn
heiðraðir
Þá verður athöfn fyrir boðsgesti
á vegum yfirmanns varnarliðsins
klukkan 17 þar sem meðal annars
nokkrir starfsmenn varnarliðsins
sem starfað hafa hjá því frá upp-
hafi eða í hálfa öld verða heiðraðir.
Opið hús
á Kefla-
víkur-
flugvelli