Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Læknisfræði
Síþreyta leggst
einkum á konur
Lífshættir
Hófleg drykkja
hjálpar hjartveikum
Rannsóknir
Taka ber tillit
til kynjamunar
Geðhvörf
Sagt frá nýjum
rannsóknumHEILSA
Spurning: Ég er kona á sjötugs-
aldri og hef þjáðst af síþreytu í
nokkur ár.
Hún leggst bæði á líkama og sál
en mín reynsla er sú að almennt
skorti mjög á það að fólk hafi skiln-
ing á þessum sjúkdómi. Ég hef
notað bæði lyf og náttúrulyf en þau
hafa engum árangri skilað. Hvað
er vitað um síþreytu og getur
læknirinn gefið mér einhver ráð í
glímu minni við þennan sjúkdóm?
Svar: Síþreyta er frekar óljós
sjúkdómsmynd sem hefur vakið
töluverða athygli á undanförnum
árum. Um orsakir þessa sjúkdóms
er ekkert vitað með vissu og allar
tilraunir til að finna skýringu hafa
misheppnast. Að ýmsu leyti minna
einkennin á sýkingu en eftir viða-
miklar rannsóknir á fjölda sjúk-
linga verður að telja nokkuð
öruggt að hvorki sé um að ræða
sýkingu af völdum veira né sveppa.
Helstu einkennin eru stöðug
þreyta sem getur byrjað nokkuð
skyndilega og stendur vikum eða
mánuðum saman, hitavella (allt að
38,5°), mikil svitamyndun, særindi í
hálsi, stækkaðir og aumir eitlar,
verkir í vöðvum eða beinum, höf-
uðverkur, liðverkir og svefntrufl-
anir. Margir þessara sjúklinga fara
snemma að sofa og vakna seint en
eru þó þreyttir.
Ekki þurfa öll þessi einkenni að
vera til staðar hjá sama sjúklingi.
Stundum kemur síþreyta í kjölfar
flensu, lungnabólgu eða annarrar
sýkingar en það er ekki nærri því
alltaf. Sumir hafa talið síþreytu
stafa af sjúkdómi í miðtaugakerfi,
bandvef og vöðvum en aðrir að
sjúkdómurinn sé aðallega af sál-
rænum toga. Svo mikið er víst að
margir sjúklingar með síþreytu
eru þunglyndir en flest bendir til
að það sé afleiðing af þessu slæma
líkamlega ástandi, frekar en orsök.
Sjúklingar með síþreytu þurfa oft
á uppörvun að halda og að fólk í
umhverfi þeirra viðurkenni að um
sjúkdóm sé að ræða.
Síþreyta (chronic fatigue syn-
drome) og vefjagigt (fibromyalgia)
tengjast oft, sum einkennin eru
þau sömu og erfitt getur verið að
greina á milli þessara sjúkdóma.
Hver sem orsök síþreytu og vefja-
gigtar kann að vera er hér um að
ræða sjúkdóma sem eru algengir
og geta valdið miklum óþægindum
og stundum fötlun. Ef tekið er mið
af bandarískum tölum gætu 3-6
þúsund Íslendingar verið með sí-
þreytu eða vefjagigt en ég veit ekki
til þess að algengi þessara sjúk-
dóma hafi verið rannsakað hér á
landi. Sjúkdómurinn hrjáir einkum
konur á barneignaaldri, þó svo að
börn, karlmenn og aldraðir geti
einnig orðið fyrir barðinu á honum.
Síþreyta og vefjagigt eru lang-
vinnir sjúkdómar sem einkennast
af útbreiddum verkjum í bandvef
og vöðvum, þreytu og aumum
blettum á vissum stöðum á lík-
amanum. Sumir sjúklinganna þjást
einnig af svefntruflunum, morg-
unstirðleika, iðraólgu, þunglyndi,
kvíða eða annarri vanlíðan. Sumir
lýsa óþægindunum eins og lang-
varandi flensu (án sótthita) sem
ekki vill gefa sig.
Sjúkdómsgreining er erfið
vegna þess að fátt eitt einkennir
þessa sjúkdóma og greining bygg-
ist því aðallega á að útiloka annað.
Sumir sjúklingar með síþreytu eða
vefjagigt hafa gengið í gegnum erf-
itt ferli með óteljandi rannsóknum
hjá ýmsum læknum þar sem ekk-
ert sérstakt finnst og fá þá tilfinn-
ingu að lokum að þetta sé allt
kannski bara ímyndun og þeim
sjálfum að kenna.
Síþreyta og vefjagigt geta
versnað við líkamlega eða andlega
streitu, lélegan svefn, slys, andleg
áföll eða kalt og rakt umhverfi.
Stundum batnar ástandið við það
að létta á streitu eða bæta svefn en
getur komið aftur ef aðstæður
versna. Oft er nóg að útskýra mál-
in fyrir sjúklingnum og hughreysta
hann en það sem gefst venjulega
best eru hæfileg líkamsþjálfun,
sjúkraþjálfun og þunglyndislyf og
að fá sjúklinginn til að halda áfram
vinnu. Það getur verið erfitt að fá
auman og þreyttan sjúkling til að
stunda líkamsþjálfun og nauðsyn-
legt er að byrja rólega, t.d. með
sundi og stuttum gönguferðum, og
síðan er hægt að bæta við þjálf-
unina hægt og sígandi.
Rannsóknir hafa sýnt ótvírætt
gagn af líkamsþjálfun hjá sjúkling-
um með vefjagigt eða síþreytu.
Sjúkraþjálfun með nuddi, heitum
bökstrum, teygjuæfingum og
fleiru hentar sumum vel. Venjuleg
verkjalyf gera yfirleitt ekki gagn
og róandi lyf á alls ekki að nota en
væg þunglyndislyf í litlum
skömmtum eru stundum til mikilla
bóta. Þeim sem reykja getur batn-
að mikið við að hætta.
Langtímahorfur eru yfirleitt
góðar og flestir geta losnað við
óþægindin að miklu eða öllu leyti
ef þeir fá viðeigandi meðferð.
Hvað er síþreyta?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Óljós sjúk-
dómsmynd
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.
GENAMEÐFERÐ hefur reynst
duga til að veita hundum, sem
haldnir voru afbrigði af sjúkdómi
er blindar mannabörn, sjón á ný.
Kann þessi niðurstaða að leiða til
þess að meðferð finnist við
nokkrum afbrigðum arfgengrar
(genetískrar) blindu.
Hundarnir voru haldnir af-
brigði af meðfæddri steinblindu,
sem er ólæknanlegur sjúkdómur
er veldur nær algerri blindu á
unga aldri. Talið er að um tíu
þúsund Bandaríkjamenn hafi
þennan sjúkdóm, og um eitt þús-
und þeirra með þann tiltekna
erfðagalla sem leiðréttur var í
hundunum, segir dr. Jean Benn-
ett, vísindamaðurinn sem stjórn-
aði meðferðinni.
Ef meðferðin virkar á fólk
gæti það orðið fyrsta skrefið í að
lækna fjölda arfgengra augn-
sjúkdóma er herja á sjónhimnuna
og ganga undir samheitinu
sjónufreknur og hrjá eitt til tvö
hundruð þúsund manns í Banda-
ríkjunum, segir dr. Gerald Chad-
er, yfirmaður vísindarannsókna
hjá bandarískri stofnun er berst
gegn blindu (Foundation Fight-
ing Blindness). Stofnunin veitti
fjármagn til meðferðarinnar á
hundunum.
Bennett er aðstoðarprófessor í
augnlæknisfræði við Háskólann í
Pennsylvaníu. Hún og samstarfs-
fólk hennar greinir frá til-
raunum sínum á þrem Briard
hundum í maíhefti tímaritsins
Nature Genetics. Hún segist vona
að fyrstu tilraunir á fólki geti
hafist innan tveggja ára.
Hundarnir voru blindir vegna
þess að það vantaði í þá tiltekið
gen. Án þess gátu augun í þeim
ekki framleitt litarefni sem er
nauðsynlegt til að nema ljós.
Fólst meðferðin í því að setja
virkt afrit af geninu í augun á
hundunum. Var því komið fyrir
með skurðaðgerð og var vírus
látinn bera efnið inn í augnfrum-
urnar. Var meðferðin gerð á
öðru auga hvers hunds og hitt
augað notað til samanburðar.
Eftir fjóra mánuði sýndu nokk-
ur próf að hundarnir höfðu feng-
ið að minnsta kosti nokkra sjón á
því auga sem meðhöndlað hafði
verið. Kom þetta skýrast í ljós
þegar hundarnir voru látnir inn í
herbergi fullt af húsgögnum.
Reyndust þeir eiga mun auðveld-
ara með að sneiða hjá hlutum
sem voru sömum megin við þá og
meðhöndlaða augað. Þeir virtust
einnig nota meðhöndlaða augað
til að horfa í kringum sig, sagði
Bennett. Meðferðin hefur enn
sem komið er enst í níu mánuði.
Associated Press
Blindir hundar fá sýn
New York. AP.
TENGLAR
.....................................................
The Foundation Fighting Blindness:
www.blindness.org
FÓLK sem drekkur allt að fjórum
áfengum drykkjum á dag er 47%
ólíklegra til að fá hjartabilun en þeir
sem ekki drekka. Er þetta niður-
staða nýlegrar rannsóknar er birt
var í Journal of the American Med-
ical Association nýlega og blaðið
National Post greindi frá. Var þetta
önnur af tveimur nýjum rannsókn-
um er beindust að áhrifum áfengis á
hjartasjúkdóma.
Í hinni rannsókninni komust vís-
indamenn að því að fólk sem neytti
eins eða fleiri áfengra drykkja á dag
var 62% líklegra til að lifa af hjarta-
áfall en algert bindindisfólk. Fyrri
rannsóknir hafa sýnt að hófdrykkju-
fólk er ólíklegra til að fá hjartaáfall,
en þetta er í fyrsta sinn sem rann-
sókn sýnir fram á að hófdrykkja geti
aukið líkur á að maður lifi af hjarta-
áfall.
„Öfugt við það sem komið hefur í
ljós áður er líklega óþarfi að fólk sem
drekkur í hófi hætti því ef það fær
hjartaáfall,“ sagði aðalhöfundur
rannsóknarinnar, dr. Kenneth
Mukamal við Beth Israel Deaconess-
læknamiðstöðina í Boston í Banda-
ríkjunum.
Báðar rannsóknirnar leiddu í ljós
heilsubót fyrir hjartað hvort sem
fólk drakk bjór, vín eða sterka
drykki og bendir þetta til þess að það
sé alkóhólið sjálft sem tengist minni
hættu á hjartasjúkdómum eða dauða
af völdum hjartaáfalls. Konur sem
drukku í hófi höfðu jafnvel enn meiri
bót af því en karlar.
„Ég veit nú ekki hvort fólk ætti að
taka þessum niðurstöðum sem svo
að það ætti að drekka í hófi – ég veit
ekki hvort ég myndi ganga svo
langt,“ sagði dr. Jerome Abramson
við læknadeild Emory-háskóla í Atl-
anta í Bandaríkjunum, sem stjórnaði
hjartabilunarrannsókninni. „En
þetta eru enn frekari vísbendingar
um að hófleg áfengisneysla geti haft
góð áhrif á æðakerfið.“
Vitað er að áfengi getur aukið
magn svonefnds góðs kólesteróls
(HDL) í blóðinu og að áfengi getur
haldið blóðinu þunnu og dregið
þannig úr hættunni á myndun blóð-
tappa sem geta leitt til hjartaáfalls.
Vísindamennirnir, sem gerðu ofan-
greindar rannsóknir, mæla ekki með
því að bindindisfólk byrji að neyta
áfengis.
Áfengisneysla
dregur úr hættu
á hjartaáfalli
Associated Press
Jákvæð áhrif