Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 45

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 45
FYRIR Alþingi ligg-
ur frumvarp til breyt-
ingar á lögum um við-
skiptabanka og spari-
sjóði. Tilgangur þess er
að gera sparisjóðum
landsins kleift að
breyta rekstrarformi
sínu í hlutafélög. Slík
breyting er af hinu góða
enda hefur það sýnt sig
að hlutafélagaformið er
best til þess fallið að
tryggja framgang og
vöxt félaga og hámarka
hag eigenda. Hlutirnir
eru þó ekki eins aug-
ljósir og þeir virðast því
stærsti hluti eigin fjár
sparisjóðanna er sjálfseignarfé.
Frumvarpið er gallað og verði það
samþykkt í óbreyttri mynd opnar það
möguleika fyrir verulegar tilfærslur
fjármagns. Þá munu aðilar koma til
með að ráða yfir miklu fjármagni sem
þeir eiga ekki sjálfir og njóta valda
sem slíkum auði fylgir. Að auki munu
,,réttmætir eigendur sparisjóðanna“
verða af nýtingu fjármagns sem þeim
var ætlað en það eru menningar- og
líknarsamtökin í landinu.
Forsagan
Sparisjóðirnir voru flestir stofnað-
ir á fyrri hluta 20. aldar. Megintil-
gangur þeirra var að geyma og
ávaxta peninga og greiða fyrir við-
skiptum sérstaklega þeirra aðila sem
á starfssvæði hvers sparisjóðs
bjuggu. Þannig var þeim ætlað að
stuðla að uppbyggingu
og fjárhagslegu sjálf-
stæði byggðarlagsins í
heild. Ströng skilyrði
voru sett fyrir starfs-
leyfum sparisjóðanna.
Eitt þeirra var að við
slit skyldu eignir, um-
fram skuldir og stofnfé,
renna til menningar- og
líknarmála á starfs-
svæði sparisjóðsins.
Allt til dagsins í dag
hefur tilgangur spari-
sjóðanna verið að stuðla
að uppbyggingu byggð-
arlaganna fremur en að
hámarka hag stofnfjár-
eigenda. Það var meðal
annars vegna þessarar göfugu hug-
sjónar að sparisjóðirnir nutu skatt-
frelsis allt til ársins 1983. Sveitar-
félög landsins hafa fram til þessa
borið ábyrgð sparisjóðanna á herðum
sér.
Hlutabréf eða
stofnfjárbréf
Stofnfjárbréf sparisjóðanna eru
verulega frábrugðin hlutabréfum.
Stofnfjáreigandi nýtur einungis arðs
af innborguðu stofnfé sínu auk verð-
tryggingar stofnfjár. Hann eignast
því ekki hlutdeild í uppsöfnuðu eigin
fé sparisjóðsins. Stofnfjárbréf eru
ekki framseljanleg nema með sam-
þykki sparisjóðsstjórnar og veðsetn-
ing þeirra er óheimil. Innlausnar-
skylda eða heimild hvílir á stjórn
sparisjóðs við ýmsar aðstæður. Að
auki eru lagatakmarkanir á atkvæð-
isrétti stofnfjáreiganda.
Hlutabréf eru þess eðlis að hluthafi
á hlutdeild í eigin fé félags til sam-
ræmis við hlutdeild sína í hlutafé.
Sama á við um atkvæðisrétt. Hluta-
bréf geta gengið kaupum og sölum á
hvaða verði sem er en verð stofnfjár-
bréfa við innlausn er fyrirfram
ákveðið.
Frumvarpið
Samkvæmt frumvarpinu verður
sjálfseignarstofnun sett á fót um
þann hluta eigin fjár sem ekki er í
eigu stofnfjáreigenda, verði spari-
sjóði breytt í hlutafélag. Tilgangur
hennar verður að stuðla að viðgangi
og vexti í starfsemi sparisjóðsins. Í
stjórn munu síðan stofnfjáreigend-
urnir sjálfir eiga sæti. Með öðrum
orðum: Þegar búið er að breyta
sparisjóði í hlutafélag munu hluthaf-
ar ráða yfir verulegum fjármunum
sem þeir eiga ekki sjálfir. Löggjafinn
er því leynt og ljóst að tryggja stofn-
fjáreigendum áframhaldandi yfirráð
yfir fjármagni sparisjóðanna, þrátt
fyrir breyttan tilgang, með því að
koma þeim hjá slitum. Samkvæmt
óopinberu mati nema hlutir sjálfs-
eignarstofnana í sparisjóðum lands-
ins um 16,5 milljörðum króna. Því
munu miklir fjármunir koma til með
að liggja óhreyfðir handhöfum stofn-
fjárbréfa til framdráttar og enginn
hefur hag af því að ráðstafa þeim til
réttmætra eigenda. Þegar hlutabréf
sparisjóðanna fara að ganga kaupum
og sölum tel ég víst að framangreind-
ar breytingar komi til með að hafa
mikil áhrif á verðmyndun bréfanna til
hækkunar þeirra. Þá munu menn að
einhverju leyti líta á hluti sjálfseign-
arstofnana sem fé sem þeir eigi hlut-
deild í. Þetta mun gerast á kostnað
menningar- og líknarmála í landinu.
Lausnin
Lausnin á þessu máli er ekki flók-
in. Til þess þurfa menn þó að láta af
þeim breyskleika sem í ásókn í völd
og gróða felst. Að undanförnu hefur
mikill áhugi verið á hlutafjárútboðum
góðra félaga, sem flestir sparisjóðirn-
ir vissulega eru. Það ætti því ekki að
vera vandkvæðum bundið að selja
hluti sjálfseignarstofnana í sparisjóð-
unum. Sölu hlutafjárins mætti fram-
kvæma á einhverju tímabili, t.d. 5–10
árum, til að skapa ekki hugsanlegt of-
framboð og til að veita sparisjóðun-
um svigrúm til öflunar nýs eigin fjár.
Fjármunirnir yrðu síðan eyrna-
merktir ákveðnum samtökum eða
settir í sjóði sem í öllu væru ótengdir
sparisjóðunum fjárhagslega með það
eina markmið að styðja við menning-
ar- og líknarsamtök í landinu. Að
stjórnum kæmu síðan aðilar sem
hagsmuni hefðu að gæta svo og aðrir
sem tryggt gætu farsæla nýtingu
fjárins. Með þessu móti myndi hluta-
félagavæðing sparisjóðanna verða
fullkomnuð, félög í dreifðri eignarað-
ild þar sem eignarrétturinn væri
skýr. Traust staða sparisjóðanna yrði
því tryggð um ókomna tíð. Að auki
væri hinum göfuga tilgangi spari-
sjóðanna gömlu að fullu náð.
Niðurlag
Margir þurfa á lífsleiðinni að leita á
náðir líknarsamtaka. Þegar menn
leita á náðir þeirra er það yfirleitt
vegna veikinda eða þá að menn hafa á
einhvern hátt lent undir í lífinu.
Flestir þeir sem til slíkra samtaka
hafa leitað eru þeim þakklátir enda er
þar fórnfúst og göfugt starf unnið.
Eitt eiga þó þessi samtök sameigin-
legt og það er að verulegur fjár-
magnsskortur hamlar rekstri þeirra.
Heimur harðnandi fer, það vita allir.
Nægir þar að nefna börnin okkar
sem ánetjast hafa ávana- og fíkniefn-
um. Þau ganga í auknum mæli um
götur í reiðileysi vegna skorts á úr-
ræðum sem gætu komið þeim til
hjálpar. Vandamálin eru víðar og yf-
irleitt stærri en við gerum okkur
grein fyrir.
Ég vil því koma þeim skilaboðum
til ykkar þingmanna að ábyrgð ykkar
er mikil í þessu máli. Hugsið ykkur
því vel um áður en þið greiðið frum-
varpi þessu í óbreyttri mynd atkvæði
ykkar. Til forsvarsmanna menning-
ar- og líknarsamtaka vil ég segja
þetta: Gerið strax kröfu til þess fjár
sem ykkur var ætlað og látið ekki
svipta ykkur arfinum áður en það
verður um seinan. Stofnfjáreigendur
og aðrir forráðamenn sparisjóðanna,
brjótið odd af oflæti ykkar og sýnið
þann manndóm að afhenda þessa
fjármuni til þeirra sem tilkall til
þeirra eiga, íslensku þjóðfélagi til
heilla.
Eigendur spari-
sjóðanna fundnir?
Gunnlaugur
Kristinsson
Sparisjóðir
Frumvarpið er gallað og
verði það samþykkt
í óbreyttri mynd,
segir Gunnlaugur
Kristinsson, opnar það
möguleika fyrir
verulegar tilfærslur
fjármagns.
Höfundur er löggiltur
endurskoðandi.
MORGUNBLAÐIÐ
endurbirti nýlega
grein úr Vísbendingu
þar sem fjallað er um
styrki til einstakra at-
vinnuvega og tíundaðir
margir ókostir slíks
fyrirkomulags. Nefnd-
ar eru til sögunnar
tvær greinar úr at-
vinnulífinu, grænmet-
isframleiðendur og
skipaiðnaðurinn, þær
lagðar að jöfnu og sett
upp ljóðræn lýsing af
ferðum skipasmiða og
grænmetisbænda um
Öskjuhlíðina þar sem
sungið er í kór ákall
um leiðsögn og vernd.
Hvernig sem í því liggur og hvað
sem óskum um vernd fyrir græn-
metisbændur líður er einn galli á
þessari frásögn. Íslenskur skipa-
iðnaður hefur ekki búið við nið-
urgeiðslur eða styrki og því síður
tollvernd. Okkur hefur hins vegar
mislíkað að standa í samkeppni við
styrktan skipaiðnað í öðrum lönd-
um og kvartað sáran undan því; lái
okkur hver sem vill.
Frásögn Vísbendingar er því
hugarórar einir og á sér sennilega
stoð í þeirri frómu ósk skipaiðn-
aðarins að stjórnvöld geri allt til
þess að stuðla að því að innlendur
skipaiðnaður sitji við sama borð og
keppinautar þeirra erlendir. Það er
auðvitað hægt að gera á fleiri vegu
en með styrkjum og er hluti af at-
vinnustefnu í viðkomandi landi.
Bestir í heimi?
Vísbendingarmenn varpa fram
þeirri spurningu hvort íslenskir
skipasmiðir séu þeir bestu í heimi
og bæta við, af einskærri smekk-
vísi, að ekki fái íslenskt kvenfólk
styrki þótt það sé fal-
legast í heimi! Hvað
sem þessari aula-
fyndni líður er rétt að
benda þeim góðu
mönnum á þá stað-
reynd að samkeppn-
ishæfni á þessu sviði
helgast ekki eingöngu
af því að vera með
bestu fagmenn í
heimi, besta skipulag-
ið og bjóða bestu vör-
una. Þar kemur
margt fleira til sem
hefur bein og óbein
áhrif á endanlegt verð
og niðurstöðu við-
skiptavina.
Skekkt
samkeppnisstaða
Margar þjóðir og þar á meðal
samkeppnisþjóðir á EES-svæðinu
hafa greitt niður skipaiðnað sinn
og við það þurfum við að keppa.
Þær hafa einnig beitt sér fyrir
margskonar þróunaraðstoð, styrkt
fyrirtæki til að mennta og þjálfa
sína menn, staðið fyrir hagræð-
ingarátökum, veitt byggðastyrki og
stutt tæknistofnanir sem þjóna
greininni dyggilega. Allt myndar
þetta stöðu sem styrkir óneitan-
lega skipaiðnað viðkomandi lands
og gerir honum betur kleift að
keppa um verkefni.
Ekki er vafi á því að þetta gera
þjóðirnar vegna þess að þær líta á
þennan iðnað og verkþekkingu sem
þar er að finna eins og hver önnur
verðmæti sem miklu skipti að hlúa
að. Hjá okkur Íslendingum bætist
við að okkur er mikil nauðsyn að
geta boðið bestu þjónustu við flot-
ann og tryggja öryggi og aðstöðu
sjómanna. Þetta verður ekki gert
ef skipaiðnaðurinn er látinn drabb-
ast niður vegna sofandaháttar og
þeirra trúarbragða að grasið hljóti
alltaf að vera grænna handan girð-
ingar.
Áhyggjur
útgerðarmanna
Þetta skilja margir útvegsmenn
mæta vel og nægir að nefna um-
mæli Rafns Haraldssonar, útgerð-
armanns Reykjaborgarinnar, ný-
lega þar sem hann lýsir áhyggjum
af verkefnaleysinu hjá íslenskum
skipaiðnaði á meðan margir koll-
egar leiti til fjarlægra landa út í
óvissu til að láta smíða skip sín.
Hann segir: „Verkefnaleysið stuðl-
ar að fækkun sérhæfðra starfs-
manna í þessari stétt og það endar
með því að við verðum í vandræð-
um með að fá menn í venjulegt við-
hald eftir nokkur ár.“ (Fiskifréttir
2. mars sl.)
Þessi þróun er því ekki einkamál
skipaiðnaðarins, hún snertir einnig
sjávarútveginn með beinum hætti.
Það hlýtur þó að skipta einhverju
máli hvað sem líður yfirlætisfullum
spurningum um heimsins besta
skipaiðnað.
Skipaiðnaðurinn
er ekki styrktur
Ingólfur
Sverrisson
Höfundur er deildarstjóri hjá Sam-
tökum iðnaðarins.
Skipasmíðar
Þessi þróun er ekki
einkamál skipaiðnaðar-
ins, segir Ingólfur
Sverrisson, hún snertir
einnig sjávarútveginn
með beinum hætti.
Í SAMFÉLAGI okk-
ar er ruslatunnan eitt-
hvert ólygnasta mæli-
tækið sem við höfum á
sóun. Nær allt sem þar
endar höfum við keypt,
flutt inn á heimili okkar
með ærnum tilkostnaði
en úrskurðað síðan
ónýtanlegt. Það sem
endar í ruslatunnunni
eru oft og tíðum fjár-
festingar sem vel mætti
nýta, en vegna hugsun-
arleysis kalla í staðinn
á enn frekari kostnað
við brottflutning frá
heimilinu og urðun. Öll
hagsýn heimili hljóta
því að kappkosta að sem minnst af
aðföngum heimilisins endi í rusla-
tunnunni og verði sóuninni að bráð.
Aukin flokkun og
endurnýting
Á undanförnum árum hafa mögu-
leikar borgarbúa til að minnka sorp
aukist til mikilla muna. Nú á 10 ára af-
mæli Sorpu fyrirfinnast þar vel á
þriðja tug vöruflokka sem ekki ættu
að sjást í almennum ruslatunnum. Þá
hefur hreinsunardeild borgarinnar
unnið að fjölgun og endurbótum á
blaða- og fernugámum í Reykjavík og
auðveldað þannig endurnýtingu þess
ógrynnis sem fellur til á heimilum
okkar af pappír og drykkjarumbúð-
um. Með ofangreindum hætti er reynt
að gera heimilum kleift að sýna í senn
ábyrgð gagnvart umhverfinu og meiri
hagkvæmni í heimilisrekstrinum.
Möguleikar okkar til flokkunar og
endurnýtingar eru því margir og
reglulegar ferðir á gámastöðvar
Sorpu, á skilastaði gosdrykkjaum-
búða og í fernu- og blaðagáma víða um
borgina bera hagsýnum heimilum
vitni.
Reykjavíkurborg hefur nú ákveðið
að stíga enn frekari
skref til að auðvelda
borgarbúum að draga
úr sóun. Á næstu vikum
býðst allt að 1.000
heimilum í Reykjavík
að leigja sérstakar
tunnur til heimajarð-
gerðar og vinna í þeim
verðmætan jarðvegs-
bæti úr þeim lífrænu
efnum sem ella hefðu
endað í ruslatunnunum.
Venjulegt heimili getur
með þessu móti nýtt 30-
40% af því sem áður
varð sóuninni að bráð,
fært garðinum kröftug-
an jarðvegsbæti og
e.t.v. sparað frekari fjármuni með því
að skila ruslatunnum sem minni þörf
verður fyrir. Ég hvet borgarbúa til
þess að nýta þetta tækifæri til þess
að stuðla að hagkvæmum heimilis-
og borgarrekstri í anda umhverfis-
verndar. Allar frekari upplýsingar
má nálgast hjá hreinsunardeild
gatnamálastjóra í síma 5679600 eða á
heimasíðunni http://langey.bv.rvk.is/
gatn/hreinsunardeild/sorp.html
Fjárfestingar í
ruslatunnuna?
Hrannar Björn
Arnarsson
Höfundur er borgarfulltrúi Reykja-
víkurlistans.
Endurvinnsla
Venjulegt heimili getur
með þessu móti, segir
Hrannar Björn Arn-
arsson, nýtt 30–40% af
því sem áður varð sóun-
inni að bráð.