Morgunblaðið - 05.05.2001, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 39
5% hlut á
elur sam-
nnig hafa
ni nú inn-
stærstum
agvöru til
nnlendum
hafi fækk-
skoðaði
rirtækja á
inu 1999
ir Baugs
landinu
ut á höf-
ekstri 35
verslanir
3% mark-
á höfuð-
rstu fyr-
2/3 hluta
á landi
voru sex
nlagt með
ekki
rðið
afsláttur
num og
hafi auk-
rgum til-
að aukinn
lækkunar
di vöru.
isstofnun
dæmi þar
sem því er haldið fram að versl-
anakeðja hafi fyrirvaralaust hætt
viðskiptum við birgja þegar þeir
hafa ekki orðið við skilyrðislausum
kröfum um aukinn afslátt sem ekki
verður séð að hafi byggst á kostn-
aðarlegum forsendum … Ógagnsæ
afsláttarkjör skapa tortryggni sem
getur lýst sér í þeirri meintu hátt-
semi að kaupmenn taki vöru úr
sölu ef verðlagning keppinauta
gefur þeim fyrrnefndu tilefni til að
ætla að þeir njóti lakari kjara en
þeim beri og eðlileg megi teljast.
Aðstæður sem eru með ofan-
greindum hætti munu draga úr
virkri samkeppni og skaða hag
neytenda þegar til lengdar lætur.“
Ný lög hafa gerbreytt stöðu
samkeppnisyfirvalda
Georg Ólafsson, forstjóri Sam-
keppnisstofnunar, segist telja að
skýrslan svari í meginatriðum því
hvort álagning hafi hækkað hjá
stórmörkuðum eða birgðahúsum
sem þau hafa sett á laggirnar. „Við
teljum líka að þeir hafi getað gert
þetta í skjóli samruna sem orðið
hefur á markaðnum. Þá kannski
vaknar spurningin um það, af
hverju við höfðum ekki bannað
kaup Baugs á 10–11, sem oft hefur
verið í umræðunni. Án þess að ég
segi til um það hver niðurstaðan
hefði orðið, ef við hefðum skoðað
það mál ofan í kjölinn, þá var ekki
lagaleg heimild til þess að grípa
þar inn í. En breytingar á sam-
keppnislögum í desember sl. hafa
breytt því þannig að komi slík mál
upp aftur höfum við aðrar aðstæð-
ur til að taka á slíkum málum.“
Valgerður Sverrisdóttir sagði
rétt að ítreka að ný samkeppnislög
hafi breytt mjög stöðunni. „Það má
eiginlega segja að þau gjörbreyti
henni, vegna þess að með þeim er
samráð eða misnotkun á markaðs-
ráðandi stöðu óheimil. Og það veit-
ir Samkeppnisstofnun og sam-
keppnisyfirvöldum allt aðra
möguleika en var til að hafa áhrif
og hafa afskipti af aðilum sem
hugsanlega eru að misnota þá
stöðu.“
Georg Ólafsson segist vilja
benda á að út fyrir sig
sé ekkert að því að fyr-
irtæki verði stór, það
sé ekkert ólöglegt við
það og því geti fylgt
margir kostir. „Hins
vegar hvílir mjög rík ábyrgð á
herðum stórfyrirtækja að þau mis-
noti ekki aðstöðu sína á markaðn-
um. Þau mega ekki mismuna fyr-
irtækjum með kjörum o.s.frv.
Þannig að það er fyrst og fremst
það, að gerðar eru miklu ríkari
kröfur til slíkra fyrirtækja en t.d.
kaupmannsins á horninu.“
Georg segir niðurstöður skýrsl-
unnar í raun ekkert segja til um
það hvort fyrirtæki hafi misnotað
aðstöðu sína. „Við sýnum bara þró-
unina, hver hún var. Það er frjáls
verðlagning þannig að það er ekk-
ert óeðlilegt að þeir hækki álagn-
inguna ef það eru eðlilegar skýr-
ingar á því. Við höfum ekki kannað
það til hlítar.“
Allir neituðu því að hafa
hækkað álagninguna
Allir þeir heildsalar, framleið-
endur og verslanakeðjur sem rætt
var við í tengslum við könnun
Samkeppnisstofnunar um verð-
lagsþróun í smásölu á matvöru-
markaði 1996–2000 neituðu því að
hafa hækkað álagningu. Guðmund-
ur Sigurðsson, framkvæmdastjóri
samkeppnissviðs Samkeppnis-
stofnunar, segir að þrátt fyrir það
hafi ekki aðrar skýringar komið
fram við könnunina á hækkun
vöruverðs en að álagning hafi farið
hækkandi. Aðspurður hvort ein-
hver hefði sagt ósatt sagði hann
þann möguleika fyrir hendi að
menn hefðu ekki áttað sig á því að
þeir hefðu hækkað álagninguna.
Guðmundur bendir á að vísitala
dagvöru, þ.e. mat- og drykkjar-
vöru og hreinlætis- og snyrtivöru,
hafi lækkað um 4% á hálfu ári frá
júlí 1998 til janúar 1999. Á þeim
tíma hafi verið mikil samkeppni
hjá matvöruverslunum, m.a. í kjöl-
far þess að Baugur var stofnaður í
núverandi mynd og Nettó hóf
rekstur í Reykjavík. Snemma árs
1999 voru síðan nokkrar verslana-
keðjur sameinaðar með stofnun
Kaupáss og um svipað leyti yfirtók
Baugur Vöruveltuna sem rak
verslanirnar 10–11.
„Í kjölfarið má sjá að verð á dag-
vöru fór ört hækkandi.
Á rúmu ári, frá janúar
1999 til mars 2000,
hækkaði vísitala dag-
vöru um 10%. Það er
mat Samkeppnisstofn-
unar að minni samkeppni í kjölfar
þeirrar samþjöppunar sem varð á
smásölumarkaðnum á fyrri hluta
ársins 1999 hafi birst í þeim verð-
hækkunum sem urðu á árinu
1999,“ segir í niðurstöðum Sam-
keppnisstofnunar.
Hægt er að lesa skýrslu Sam-
keppnisstofnunar í heild sinni á
heimasíðu stofnunarinnar;
www.samkeppni.is.
tofnunar um matvörumarkaðinn og verðlagsþróun í smásölu
Morgunblaðið/Jim Smart
nti niðurstöður skýrslu Samkeppnisstofnunar.
minnkaði í kjölfar
álagning jókst

 7 8
 6 7 8



 








8 : 9 6 7 8 

  Áætluð markaðshlutdeild matvöruverslana árið 1996,
skipt eftir eignarhaldi fyrirtækja á matvörumarkaði.
Áætluð markaðshlutdeild matvöruverslana árið 2000,
skipt eftir eignarhaldi fyrirtækja á matvörumarkaði.
Aðstæður sem
skaða hag
neytenda
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra
segir bersýnilegt að engin sam-
keppni ríki á smásölumarkaði og
þeir sem ráðandi séu á markaðin-
um hafi komist upp með að auka
álagningu sína. Þetta hafi þeir
m.a. gert í sölu á grænmeti í
trausti þess að almenningur myndi
kenna grænmetistollunum um.
Davíð sagði að við þessar að-
stæður á smásölumarkaði væri
ástæða til að óttast verðhækkanir,
ekki síst núna þegar breyting
hefði orðið á gengi krónunnar.
Réttmæt gagnrýni
„Það er bersýnilegt að sumir
eru að reyna að notfæra sér
ástandið. Við sjáum t.d. að smásal-
an er orðin þannig að það er engin
samkeppni lengur, sem er auðvit-
að afskaplega hættulegt. Smásalan
hefur hækkað álagningu miklu
meira en hún hefur viljað vera
láta.
Ég fór yfir þetta fyrir einu ári,
en orðum mínum var þá harðlega
mótmælt. Nú eru hins vegar að
koma fram upplýsingar sem sýna
að gagnrýni mín var réttmæt. Þeir
hafa verið að hækka grænmeti og
slíka hluti í þeirri von að almenn-
ingur myndi halda að þetta væri
það sem kallað hefur verið ofur-
tollar, en síðan kemur í ljós að þeir
taka mesta hagnaðinn sjálfir.
Álagning á ávöxtum hefur einn-
ig hækkað mikið. Samkeppnin er
þannig orðin nánast engin og
álagningin hækkar í samræmi við
það. Þær lækkanir sem þessir að-
ilar þvinga fram með því að beita
einokunarstöðu sinni koma ekki
fram í verði til neytenda heldur
birtist í þeirra eigin gróða,“ sagði
Davíð.
Engin sam-
keppni lengur
í smásölu
Forsætisráðherra um fákeppni
á smásölumarkaði
SAMTÖK verslunar og þjónustu
segja í yfirlýsingu, sem þau gáfu í
gær vegna skýrslu Samkeppnis-
stofnunar, að á því tímabili, sem
rannsókn Samkeppnisstofnunar
um verðþróun í matvöruverslun
nær yfir, hafi kostnaður í smá-
söluverslun aukist vegna margvís-
legra þátta.
Samtökin benda á að laun
starfsfólks í verslunargeiranum
hafi hækkað meira en laun ann-
arra stétta. Dreifingarkostnaður
innanlands hafi aukist, einnig hús-
næðiskostnaður, rafmagn, hiti og
ýmis opinber gjöld, líkt og heil-
brigðis- og eftirlitsgjald og sorp-
hirðugjald. Ennfremur kalli aukn-
ar kröfur neytenda um bætt
þjónustustig matvöruverslana og
lengri afgreiðslutíma á aukinn
kostnað.
Þá halda samtökin því fram að
hagnaður matvöruverslunarinnar
hafi minnkað á undanförnum ár-
um og vísitala neysluverðs og vísi-
tala matar- og drykkjarvöru hafi
haldist að mestu leyti í hendur. Þá
leiði samanburður á rekstrar-
hagnaði matvöruverslunar á Ís-
landi og öðrum Evrópulöndum í
ljós að hagnaður í íslenskri versl-
un sé töluvert minni.
Gera ráð fyrir lægra verði til
neytenda á næstu árum
Samtökin segja einnig að Sam-
keppnisstofnun haldi því réttilega
fram að hagræðing vegna rekstr-
ar vöruhúsa á Íslandi ætti að skila
sér í lægra vöruverði til neytenda.
Umtalsverður árangur hafi hins
vegar náðst, en hagræðing hafi
enn ekki skilað því sem að er
stefnt. Stofnkostnaður við bygg-
ingu vöruhúsanna hafi verið tals-
verður og beinn innflutningur
þeirra sé enn tiltölulega lítill hluti
heildarinnflutnings eða 7% hjá
Aðföngum og um 4% hjá Búri á
árinu 2000.
Með auknum innflutningi í
gegnum vöruhúsin sé gert ráð fyr-
ir að hagræðingin skili sér í lægra
verði til neytenda á næstu tveim-
ur árum.
Kostnaður í smá-
söluverslun jókst
á síðustu árum
Samtök verslunar og þjónustu um
skýrslu Samkeppnisstofnunar
„VIÐ fögnum því að það skuli loks-
ins vera komin niðurstaða í þessari
rannsókn sem lengi hefur verið
beðið eftir,“ segir Stefán S. Guð-
jónsson, framkvæmdastjóri Sam-
taka verslunarinnar – FÍS, um
skýrslu Samkeppnisstofnunar um
matvörumarkaðinn.
„Niðurstöðurnar koma okkur
ekki á óvart. Þær eru fyllilega í
takt við það sem við áttum von á
eftir að málið hafði verið skoðað
innan okkar raða. Þær staðfesta
það sem við fullyrtum síðastliðið
vor að heildsalar hafa ekki hækkað
verð á sínum vörum á þessu tíma-
bili sem þarna er til rannsóknar og
í mörgum tilvikum hefur verð
lækkað frá heildsölunum á þessu
sama tímabili.
Þetta er að gerast á sama tíma
og þjónustustig í innflutningsversl-
uninni hefur aukist verulega,“ segir
Stefán.
Staðfest að heild-
salar hafa ekki
hækkað verð
Framkvæmdastjóri
Samtaka verslunarinnar – FÍS