Morgunblaðið - 05.05.2001, Qupperneq 48

Bænin
Hugur Guðs,
kærleikur
og náð er
meiri, segir
Sigurbjörn
Þorkelsson,
en hugarafl
okkar kann
að ná.
BÆN í Jesú nafni
er ekki að klína nafni
hans aftan við inn-
kaupalista sem hugs-
aður er upp í nútíð út
frá þröngsýnum þörf-
um. Bæn í Jesú nafni
er að biðja um vilja
Guðs, hið góða, fagra
og fullkomna. Hann
vill veita okkur það
allt, jafnt í stóru sem
smáu.
Hugur Guðs, kær-
leikur og náð er
meiri, dýpri og stór-
kostlegri en hugarafl
okkar kann að ná.
Hann sér lengra,
dýpra og hærra en okkar augu og
hugur.
Andi Guðs biður
fyrir okkur
Sjálfur andi Guðs biður fyrir
okkur, heilagur andi Guðs. Hann
biður fyrir okkur með andvörpum
sem ekki verður komið í orð. Hann
vill leiða okkur og blessa lífið okk-
ar. Hann uppfyllir betur en hugur
okkar kann að girnast. Felum okk-
ur honum á vald, treystum mis-
kunn hans.
Hvíld, svefn, máltíðir, hugsun,
orð og verk. Hvert fótmál og hvert
æðarslag séu ein samfelld þakk-
argjörð, lofgjörð og bæn til Guðs,
meðvituð og jafnvel ómeðvituð.
Þess Guðs sem vill af kærleika sín-
um og náð miskunna okkur börn-
unum sínum, fyrirgefa okkur,
frelsa okkur og gefa okkur líf.
Felum líf okkar honum. Hans sé
mátturinn og dýrðin að eilífu.
Líf í bæn
Sigurbjörn
Þorkelsson
Höfundur er rithöfundur.
UMRÆÐAN
48 LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞÁ er hér síðari hluti bréfsins frá
Eysteini í Skáleyjum:
„Ekki fyrir löngu var því haldið
fram á marktækum vettvangi að
rétt eignarfall af mannsnafninu
Hákon sé „Hákons“. Síðan hef ég
orðið þess aðeins var að fjölmiðlar
láti sér það að kenningu verða. Það
á ég hins vegar afar erfitt með að
gera. Mörg karlmannsnöfn hafa
tvenns konar eignarfallsendingu
sem notaðar eru jöfnum höndum
(Jón Guðmundsson býr á Guð-
mundarstöðum. Sonur Magnúsar
býr í Magnússkógum). En engin
dæmi þekki ég um eignarfallið
„Hákons“ í ræðu eða riti, fyrr eða
síðar, að undanskildum fyrrnefnd-
um dæmum, nýlega heyrðum. Ég
hef þekkt, og haft spurnir af, fjölda
fólks, lífs og liðnu, sem á Hákon að
föður, og er þá Hákonarson eða
Hákonardóttir. Fornar sögur
Norðurlanda eru fullar af Hákonum
með eignarfallið Hákonar í öllum
tilfellum. Ein sagan heitir t.d.
Hákonarsaga Hákonarsonar og
fornt bæjarnafn hér á landi mun
vera Hákonarstaðir.
Mér dettur í hug hvort málfræð-
ingar vilji reyna að innleiða eign-
arfallsmyndina „Hákons“ til að
samræma reglur um eignarfall
mannanafna, þar sem meiri hluti
þeirra hefur líklega s-endingu
(Jóns, Geirs, Ólafs, Páls, Gríms
o.s.frv.). En slík alhæfing er auðvit-
að óhæfa og óframkvæmanleg. Lík-
legra finnst mér að „Hákonsið“ hafi
villst inn í vandað fræðirit fyrir mis-
tök, og megi helst ekki takast alvar-
lega.“
[Frá umsjónarmanni. Ég hef allt-
af eignarfallið Hákonar og svo hef-
ur sá Íslendingur sem ég fer helst
eftir í beygingafræði, próf. Baldur
Jónsson. Hitt er rétt að eignarfallið
„Hákons“ sést í vönduðum fræði-
bókum, en hvers vegna veit ég ekki.
Mér finnst einhver norskukeimur af
því að segja „Hákonsson“. Ástæðu-
laust sýnist mér a.m.k. að nota ekki
gamla eignarfallið Hákonar].
Þá kemur lokahluti bréfsins:
„Æði margt finnst mér fara úr-
skeiðis í málnotkun upp á síðkastið
og tel ég að hæfir menn megi hafa
sig alla við til að leiðbeina okkur við
málvöndun og varðveislu tungunn-
ar. Þetta er gert, sem betur fer, í
skólum og fjölmiðlum, en þar er lík-
lega vænlegra til árangurs gott for-
dæmi en aðfinnslur.
Á annað þúsund pistlar um ís-
lenskt mál er mikið afrek sem vert
er að þakka, og ég geri hér með, af
heilum hug.
Hvort þú vilt fjalla um þau atriði,
sem hér hafa verið nefnd, í pistlum
þínum, metur þú.
Virðingarfyllst.“
Umsjónarmaður þakkar kærlega
þetta mikla og góða bréf og er Ey-
steini fyllilega sammála að uppörv-
un sé betri kennsluaðferð en að-
finnsla. Uppörvun til mín er mér
sérstaklega kærkomin.
Já, og svo ræddum við Eysteinn í
síma m.a. um að „þess vegna“ er
farið að merkja jafnvel. Dæmi: Get-
urðu komið bráðlega? Já, og þess
vegna á morgun. Þarna er komin ný
merking í orðasambandið „þess
vegna“. Hvernig stendur á þessu?
Hvaðan er þetta fengið? Gott væri
að fá greinargott svar við þessum
spurningum.


Inghildur austan kvað:
Það var gamlingi suður í Ghana
sem gerði sér hvaðeina að vana:
apahandlegg í mál,
og svo hellti hann í skál
átján lítrum af öli frá Sana.


„Hvimleitt er að heyra hina lang-
skólagengnu fjármálaspekinga,
sem framast hafa víða erlendis, tala
um „einhverja“ (some!) milljarða
eða milljónir króna. Það er vel hægt
að segja þetta á hreinni íslensku.
Móðurmálið okkar spannar nær
allt, sem segja þarf, og hefur mikið
slitþol. Með tónum má svo tjá hitt,
sem orð ná ekki yfir.“
(Helga Rakel Stefnisdóttir í
Mbl.)


Þá er hér bréf Sölva Sveinssonar
skólameistara, sjá næstsíðasta þátt
með fyrri hluta bréfs Eysteins í
Skáleyjum.
„Ágæti Gísli
Mér fannst gæta misskilnings hjá
Eysteini Gíslasyni í bréfi til þín og
birtust úr því glefsur í þætti þínum
síðastliðinn laugardag. Ég sendi þér
því pistil minn í heild sinni og af
honum má sjá að í raun erum við
sammála.
Með kveðju.
Gott kvöld.
Ég held að allir séu sammála um
að maður á þrítugsaldri sé milli tví-
tugs og þrítugs, og á fertugsaldri
eru menn milli þrjátíu og fjörutíu
ára gamlir, og þeir sem eru á fimm-
tugsaldri eru orðnir fertugir. Og svo
vitaskuld áfram á sömu lund. Ég sé
ástæðu til að vekja máls á þessu hér
af því mér heyrist stundum að vit-
laust sé farið með tvítugsaldur. Sá
sem er á tvítugsaldri er milli tíu og
tuttugu ára, en nú heyrist orðið
stundum notað um tvítuga menn,
um fólk á þrítugsaldri. Oftast er það
samt notað um þá sem eru farnir að
nálgast tuttugu ára aldur af því að
mörgum finnst sérkennilegt að
segja t.d. um tólf ára dreng að hann
sé á tvítugsaldri þó vissulega sé það
rétt. Unglingsár eru hins vegar
vandskilgreind af því að mörkin
ráðast af líkamlegum og félagsleg-
um þroska, en táningur er eðli máls-
ins samkvæmt þrettán til nítján ára
gamall, en þær tölur og aðrar þar á
milli enda á -tán eða -tján sem hefur
gefið orðinu líf, tán-ingur, myndað
eins og t.d. eintrjáningur. Táningar
eru því eðli málsins samkvæmt allir
á tvítugsaldri. Gleymum ekki að
þeir sem eru orðnir tuttugu ára eru
á þrítugsaldri, komnir á þriðja tug
ára sinna, en á tvítugsaldri eru þeir
sem eru milli tíu og tuttugu ára
gamlir.
Lifið heil.“


Við höldum því stundum fram að
krakkar einir og unglingar temji sér
gelda þolmynd, eins og til dæmis:
Það var barið mig í staðinn fyrir: ég
var barin(n). En á dögunum heyrði
ég gamla konu segja í sjónvarps-
þætti: „Það var haldið fund með
henni síðar.“ Kannski er gelda þol-
myndin eldri en við héldum nema
konan hafi lært hana af blessuðum
börnunum.
Auk þess fær Akureyrarsíða
Mbl. stig fyrir nýtt merkingaraf-
brigði hreysti (e. fitness) og Ari
Trausti fyrir meginlandið, því eng-
um held ég blandist hugur um að Ís-
land sé í Evrópu.
Athuga: Aldrei þessu vant, var
síðasti þáttur ekki alveg villulaus.
Gamla orðmyndin þessar hafði í
meðförunum lengst í nútímamynd-
ina „þessarar“, og á öðrum stað
hafði menn breyst í „með“. Beðist
er afsökunar á þessu.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1108. þáttur
EKKI þarf að fara
mörgum orðum um
eðli og tilgang vís-
inda. Með tilkomu
gagnagrunnsmálsins
og deCODE Genetics
hefur vísindastarf-
semi á sviði læknis-
fræði á Íslandi verið
dregin niður í svaðið
með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum. Auglýs-
ingamennska og lýð-
skrum með keðjusölu
á hlutabréfum hefur
sett svo ljótan blett á
þjóðfélagið að orðið er
að allsherjar feimnis-
máli. Háskóli Íslands
hefur beðið illbætanlegan álits-
hnekki. Má þar nefna þætti Laga-
stofnunar, Siðfræðistofnunar og
Mannfræðistofnunar, en þó að
sjálfsögðu fyrst og fremst þátt
læknadeildar háskólans. Prófess-
orar og aðrir starfsmenn deild-
arinnar gegna lykilstörfum hjá
hinu erlenda fyrirtæki
og hafa gert við það
samninga sem sam-
rýmast ekki starfs-
skyldum þeirra við
Háskóla Íslands. Ís-
lendingar eru vegna
gagnagrunnsins undr-
unarefni í útlöndum –
ekki sízt í Bandaríkj-
unum þar sem fyrir-
tækið deCODE á
heima í Delaware úti
við Atlantshafsströnd.
Það á að heita að
ríkisvaldinu sé þrí-
skipt á Íslandi, í fram-
kvæmdavald, löggjaf-
arvald og dómsvald.
Bæta mætti fjölmiðlum við sem
fjórða valdinu. Í gagnagrunnsmál-
inu hafa erlend fjármálaöfl að baki
dr. Kára Stefánssyni forstjóra de-
CODE haft þrjá valdaþræði í
hendi sér, þ.e. fjölmiðla-, fram-
kvæmda- og löggjafarvaldið. Það
var dapurlegt að verða vitni að
þögn tveggja fyrrverandi heil-
brigðismálaráðherra úr röðum
vinstri manna og í forystu stjórn-
arandstöðunnar þegar málið var til
umfjöllunar á Alþingi. Rétt og
skylt er að geta þess að hér á ég
við Svavar Gestsson sem gerður
var að sendiherra og Sighvat
Björgvinsson nú forstöðumann
Þróunarsamvinnustofnunar Ís-
lands.
Sem betur fer er þó dómsvaldið
eftir. Framkvæmdavaldið óttaðist
það greinilega svo mikið að starfs-
leyfi deCODE fyrir rekstri gagna-
grunnsins, sem veitt var í janúar
2000, var skilyrt þannig að fyr-
irtækið yrði að borga hlut ríkisins
í málaferlum sem hann ylli. Að-
alleiðbeinandi framkvæmdavalds-
ins við útboð, gerð og frágang
rekstrarleyfisins, Davíð Þór
Björgvinsson lagaprófessor og for-
maður starfrækslunefndar gagna-
grunns á heilbrigðissviði skrifaði
30. janúar s.á. grein í Morgunblað-
ið þar sem hann varaði andstæð-
inga gagnagrunnsins við því að
efna til málaferla vegna þeirra
miklu fjárhagslegu hagsmuna sem
í húfi væru. Sú einstæða ráðstöfun
– að láta einkafyrirtæki bera
skaðabótaábyrgð á íslenzkum lög-
um – verður enn spaugilegri í ljósi
þess að aðalhöfundur gagna-
grunnslaganna, Baldur Guðlaugs-
son hrl., áður lögmaður Kára Stef-
ánssonar, er nú orðinn ráðuneytis-
stjóri fjármálaráðuneytisins!
Málaferlin eru hafin
Gagnagrunnsmálið er á leið til
dómstóla, þar sem við andstæð-
ingar þess ættum að geta vænzt
réttlátrar málsmeðferðar. En það
kostar peninga að standa í mála-
ferlum. Samtökin Mannvernd, sem
stofnuð voru til að standa vörð um
persónuvernd og rannsóknafrelsi,
hafa engan bakhjarl. Allt starf
samtakanna er hugsjónastarf.
Mikill hluti starfsins hefur mætt á
fáum einstaklingum. Það hefur
verið þeim ómetanleg hvatning að
finna þann gríðarlegan áhuga og
áhyggjur sem málið hefur vakið
erlendis á tímum örrar alþjóða-
væðingar. Gagnagrunnsmálið er
náma sem fræðimenn um allan
heim fjalla um og munu gera um
ókomin ár. Um það eru ótal rit-
gerðir á háskólastigi og bækur
væntanlegar, t.d. við Harvard- og
Columbia-háskóla í Bandaríkjun-
um.
Stórmerkileg bók kom raunar út
um jólin 1999. Hugdjarfir menn á
íslenzkum fjölmiðlum hlýddu kalli
fjármálaaflanna og tókst að stöðva
útbreiðslu bókarinnar tímabundið.
Bók hins nákvæma og samvizku-
sama sagnfræðings Guðna Th. Jó-
hannessonar, Kári í Jötunmóð,
verður hins vegar ekki sigruð með
valdi. Upp koma svik um síðir.
Þeir sem vilja leggja lögsókn
Mannverndar lið geta lagt inn á
reikning í aðalbanka Landsbanka
Íslands nr. 0101- 05- 260480 sem
einvörðungu er helgaður þessu
verkefni. Kennitala Mannverndar
er 451198-3199. Lögmaður Mann-
verndar er einn virtasti lögmaður
landsins, Ragnar Aðalsteinsson
hrl. Rétt er einnig að minna á að
enn er nægur tíma til að segja sig
úr gagnagrunninum en landlækn-
isembættinu ber að sjá til að eyðu-
blöð liggi frammi á öllum lækna-
stofum, heilsugæzlustöðvum,
sjúkrahúsum og apótekum.
Heigulsháttur Kára
Föstudaginn 27. apríl sl. efndu
Læknafélag Íslands og Lögmanna-
félag Íslands til málþings um per-
sónuvernd og friðhelgi einkalífs í
ljósi gagnagrunna á heilbrigðis-
sviði. Eins og vænta mátti var
þetta fjölsótt málþing og á háu
plani. Ég saknaði þess að sjá ekki í
salnum deildarforseta eða prófess-
ora læknadeildar Háskóla Íslands.
Þeir mættu svo sem ekki heldur á
þann eina fund sem Læknafélagið
hefur áður haldið um málið í sept-
ember 1998. Í upphafi málþingsins
tilkynnti formaður Lögmanna-
félagsins að tveir ræðumanna,
Einar Stefánsson prófessor í augn-
lækningum og framkvæmdastjóri
hjá ÍE og Hlynur Halldórsson
hdl., gætu ekki mætt af persónu-
legum ástæðum! Allir vita nú
hvers vegna tvímenningar mættu
ekki, eins og lesa mátti í stórri
baksíðufrétt í DV laugardaginn 28.
apríl sl. Þeim var bannað það þar
sem Kára tókst ekki að ryðja
Ragnari Aðalsteinssyni úr pall-
borði og léð Lögmannafélagið þó
máls á því. Ragnar fór hvergi.
Samstarfslæknar deCODE mættu
heldur ekki á fundinn. Sjálfsagt af
persónulegum ástæðum. Einn
framsögumanna á málþinginu, Jón
Snædal varaformaður Lækna-
félags Íslands, er að vísu sam-
starfslæknir.
Á málþinginu gerðu fundarstjór-
arnir, Sigurbjörn Sveinsson for-
maður Læknafélags Íslands og Ás-
geir Thoroddsen formaður
Lögmannafélagsins, sig seka um
slæm mistök, þegar þeir meinuðu
öðrum en læknum og lögfræðing-
um að tjá sig. Höfðu þó allir fund-
armenn greitt aðgangseyri og til-
kynnt þátttöku með tilskyldum
fyrirvara. Fyrstur fyrir þessum
órétti varð dr. Skúli Sigurðsson
vísindasagnfræðingur sem er
manna fróðastur um gagnagrunns-
málið í alþjóðlegu samhengi. Davíð
Á. Gunnarsson ráðuneytisstjóri í
heilbrigðisráðuneytinu var beittur
sama dónaskap og brást við með
því að hverfa af fundi. Nægan
heigulshátt og lítilsvirðingu gagn-
vart kunnáttu og tjáningarfrelsi
höfum við mátt þola í þessu gagna-
grunnsmáli. Mál er að linni.
Sannleikurinn
gjörir yður frjálsa
Jóhann
Tómasson
Höfundur er læknir.
Gagnagrunnur
Það var dapurlegt
að verða vitni að þögn
tveggja fyrrverandi
heilbrigðismála-
ráðherra, segir Jóhann
Tómasson, þegar málið
var til umfjöllunar
á Alþingi.