Morgunblaðið - 12.05.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
KOMIN er út skýrsla Landsvirkj-
unar um mat á umhverfisáhrifum
Kárahnjúkavirkjunar. Í henni birt-
ast niðurstöður úr viðamiklum rann-
sóknum sem staðið hafa yfir um eins
árs skeið og eiga sumar lengri að-
draganda. Af lestri skýrslunnar og
fylgigagna hennar skýrist margt um
þau gífurlegu umhverfisáhrif sem
umrædd risavirkjun hefði á náttúru
landsins, hálendið norðan Vatnajök-
uls og Fljótsdalshérað. Er þó ekki
allt undir í skýrslunni, því að áður
hafa komið til mats tvær risaraflínur
frá rafstöð í Fljótsdal til Reyðar-
fjarðar. Hér er að mörgu leyti um
tímamótavinnu að ræða, svo um-
fangsmikil sem hún er og að mörgu
leyti vel til vandað. Þó er ljóst að
rannsóknarliði Hönnunar hf hefur
fyrir hönd Landsvirkjunar ekki tek-
ist að lýsa sem skyldi inn í ýmsa
kima þessa margþætta máls og á
það meðal annars við um ráðgerða
Hraunaveitu, samfélagslega þætti,
þjóðhagsleg áhrif og aðra kosti í
landnotkun. Sumt af þessu telur
Landsvirkjun raunar ekki í sínum
verkahring og annað skal að hennar
mati leynt fara, svo sem áætlaður
stofnkostnaður og raforkuverð. Afar
þröng tímamörk hafa augljóslega
sett úttektaraðila í spennitreyju og
margt er af þeim sökum byggt á at-
hugunum eins sumars.
Ályktunarorð og óskir
Landsvirkjunar
Landsvirkjun hefur kosið að
þjappa efni matsskýrslu sinnar á 168
blaðsíður og þykir sjálfsagt ýmsum
ærin lesning. Þegar að baki liggja 43
rannsóknarskýrslur auk fyrirferðar-
mikilla viðauka má ljóst vera að
margt verður út undan sem æskilegt
hefði verið að fylgdi með í megin-
máli. Til einföldunar
hafa ritstjórar sett
margt í töflur en oft
getur reynst erfitt fyr-
ir lesanda að átta sig á
hvað á bak við þær býr.
Þrátt fyrir þessa ann-
marka koma í mats-
skýrslu fram sam-
þjappaðar upplýsingar
um líkleg áhrif þessa
tröllslega fyrirtækis, á
heildina litið svo nei-
kvæð að með ólíkindum
er að Landsvirkjun
telji sér fært að nota
þær sem grunn til að
biðja um grænt ljós
fyrir Kárahnjúkavirkj-
un. Ég er sannfærður um að það er
hrollur í forstjóra Landvirkjunar og
hans liðssveit að fara með þessa
skýrslu að bakhjarli fram með slíka
beiðni og kalla menn þó ekki allt
ömmu sína á þeim bæ. „Niðurstaða
Landsvirkjunar er að umhverfis-
áhrif virkjunarinnar séu innan við-
unandi marka í ljósi þess efnahags-
lega ávinnings sem væntanleg
virkjun mun skila þjóðinni og þeirr-
ar atvinnuþróunar sem sölu orkunn-
ar fylgir,“ segir í lokaorðum skýrsl-
unnar.
Ósjálfbær og stórskaðleg
framkvæmd
Fyrir þá sem þekkja ekki umrætt
virkjanasvæði nema af afspurn get-
ur verið erfitt að átta sig á umfangi
framkominna hugmynda. Mats-
skýrslan og fræðsluþættir á borð við
Deiglu Ómars Ragnarssonar bæta
þó mikið úr, bæði mál og myndir. Ég
hef líkt baksviði Kárahnjúkavirkjun-
ar við 50 kílómetra víða trekt sem
ætlunin er að safna í öllu vatni sem
til næst og leiða að
stöðvarhúsi í Fljótsdal.
Í trektina á að fanga
nær 20 vatnsföll,
stærst þeirra Jökla og
Jökulsá í Fljótsdal en
önnur einnig býsna
stór eins og vatnakerfi
Kelduár, Bessastaðaár
og Hrafnkelu. Fossar
sem þagna myndu eða
skerðast verulega eru
sennilega á annað
hundrað, þar á meðal
eru nokkrar af glæst-
ustu fossasyrpum
landsins. Stórfengleg-
asta gljúfur landsins,
Hafrahvammagljúfur, verður skorið
um þvert af 190 metra hárri stíflu og
skilið eftir sem þurr skurður það
sem eftir verður neðan við stíflu.
Kórónan á þetta sköpunarverk á svo
að verða um 60 ferkílómetra dýki
fyrir ofan, kallað Hálslón, með allt
að 75 metra vatnsborðssveiflu. Í
þetta foræði á að sökkva jökulminj-
um á heimsmælikvarða að því við
lesum í matsskýrslunni og er þá átt
við sethjallana miklu og einstæðu.
Þar kaffærðust 32 ferkílómetrar
gróðurlendis og ókjör af jarðvegi
sem óhjákvæmilega myndu rofna á
75 metra hæðarbili eftir að gróður-
hulan deyr á strandlengjum þessa
mikla lóns. Þetta rofbelti yrði víða
600 – 1200 metra breitt og jarðveg-
urinn 2,5 m þykkur að jafnaði, lesum
við í matsskýrslu. Mikið áfok getur
orðið á gróin svæði, ekki síst austan
lónsins, jafnvel svo nemi meira en 1
metra þykknun á áratug næst fjöru-
borðinu. Í skotlínu þessarar eyðing-
ar eru sjálf Vesturöræfi. Mótvæg-
isaðgerðir eru augljóslega sýnd veiði
en ekki gefin.
Svonefnt Hálslón myndi fyllast af
aurframburði undan Brúarjökli á
nokkur hundruð árum að mati
skýrsluhöfunda, en strax að öld lið-
inni myndi framburður hafa fyllt 6
innstu kílómetra lónsins og myndað
þar eyrar með jökulseti. Hér væru
menn að efna í minnismerki sem
enginn getur fjarlægt, stíflur og
steinurð að baki með uppblásnum
auðnum og misturkófi í kring þar
sem nú eru grænar afréttir, vot-
lendi, fugl og hreindýr. Var einhver
að stinga upp á að kalla þetta þjóð-
garð?
Lagarfljót skiptir litum
Kárahnjúkavirkjun mun hafa bein
og óbein áhrif að heita má á allt
Fljótsdalshérað, raflínugálgarnir
meðtaldir. Svifaurinn sem nú er í
Lagarfljóti gefur því einstæðan hvít-
leitan og gulgrænan lit. Með tilkomu
vatnsins frá Jöklu munu aðstæður
breytast verulega, svifaur eykst
verulega, gagnsæi minnkar um
meira en helming, lífríki Fljótsins
rýrnar mikið, vatn þess kólnar, hit-
inn lækkar um 0,5–1° C að sumarlagi
og litur þess yrði dekkri og brúnleit-
ari en nú er.
Vatnsborð Lagarfljóts myndi eftir
fyrri áfanga hækka að meðaltali um
28 cm en 17 cm ef sprengt væri út
klapparhaft við Lagarfoss ef trúa
má skýrsluhöfundum. Innan við
Fljótsbotn upp að frárennslisskurði
yrðu áhrifin meiri og fátt um mót-
vægisaðgerðir og einnig neðan við
Lagarfoss. Áhrifasvæðið vegna
vatnsborðshækkunar er metið á allt
að 500 m út frá fljótsbökkum þar
sem lægst er.
Jökulsá í Fljótsdal er ráðgert að
stífla neðan við Eyjabakka og yrði
þar til svonefnt Ufsarlón bak við 32
m háa stíflu. Í það settust sam-
kvæmt áætlun skýrsluhöfunda yfir
500 þúsund tonn af aurburði á ári.
Honum þyrfti að skola út síðsumars
helst árlega og þá bærist aurinn nið-
ur í Lagarfljót á nokkrum dögum
eða vikum og færi ekki leynt!
Hvað réttlætir slík
náttúruspjöll?
Í matsskýrslunni er slegið úr og í
um þau efnahagslegu áhrif sem í
orði kveðnu eiga að réttlæta her-
virkin jafnt á hálendi sem í byggð.
Skýrt er tekið fram af Landsvirkjun
að mat á Kárahnjúkavirkjun sé
ótengt álverksmiðju. Samt er vé-
fréttin um efnahagslegan ávinning
af NORAL-verkefninu notuð sem
réttlæting fyrirhugaðra fram-
kvæmda. Í því sambandi er ekki tal-
að í viðtengingarhætti heldur út-
reikningar settir fram eins og
álverksmiðja á Reyðarfirði væri
staðreynd. Það á greinilega að ryðja
virkjuninni braut, komast með hana
gegnum mat á umhverfisáhrifum
með álverksmiðju sem beitu, þótt
enginn viti um niðurstöðu í yfir-
standandi áþreifingum um það fyr-
irtæki. Sérstaklega virðist eiga að
beita Austfirðinga þessu bragði en
einmitt þeir myndu finna sárast fyr-
ir afleiðingum Kárahnjúkavirkjunar
um ókomna tíð. Réttilega segir í
matsskýrslu að bein áhrif hennar á
atvinnulíf á Austurlandi yrðu lítil
eða innan við 20 störf við viðhald og
rekstur. Álverksmiðja er annar kap-
ítuli en bráðlega er von á mats-
skýrslu hana varðandi.
Kárahnjúkavirkjun ber að meta á
eigin forsendum, eins og Lands-
virkjun biður um. Í fyrirliggjandi
gögnum er margfaldur efniviður til
að vísa þessum kaleik frá. Undir þá
kröfu hljóta margir að taka sem
kynna sér fyrirliggandi gögn.
Hverjir vilja
slíka virkjun?
Hjörleifur
Guttormsson
Náttúruvernd
Í fyrirliggjandi gögnum
er margfaldur efniviður
til að vísa þessum kaleik
frá, segir Hjörleifur
Guttormsson. Undir þá
kröfu hljóta margir að
taka sem kynna sér
fyrirliggjandi gögn.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og ráðherra.
MEISTARAFÉLAG húsasmiða
vakti athygli á því nýlega að nú eru
á markaði tvær gerðir bygginga-
meistara. Annars vegar eru þeir
sem gengið hafa í gegnum krefj-
andi nám í Meistaraskólanum. Hins
vegar eru menn sem að vísu eru
með fullgild réttindi sem iðnmeist-
arar en hafa öðlast rétt til að
standa fyrir og bera ábyrgð á bygg-
ingaframkvæmdum með afar
ósannfærandi hætti og nánast fyr-
irhafnarlaust. Þeir hafa sem sagt
sótt stutt námskeið á vegum
Menntafélags byggingariðnaðar-
ins, sem Samtök iðnaðarins og fleiri
standa að.
Vegna viðbragða Samtaka iðnað-
arins við fréttum af þessum nám-
skeiðum og viðvörun okkar í Meist-
arafélagi húsasmiða vegna þeirra
er nauðsynlegt að hnykkja á
ákveðnum staðreyndum í málinu.
Málið á sér talsverðan aðdrag-
anda. Alþingi heimilaði með breyt-
ingu á skipulags- og byggingalög-
um í árslok 1999 að þeir sem fengu
eða áttu rétt á að fá meistarabréf
fyrir 1. janúar 1989 gætu öðlast
landslöggildingu sem
byggingameistarar að
afloknu námskeiði.
Rétt er að taka fram
að allt síðan 1963 hafa
byggingaryfirvöld á
höfuðborgarsvæðinu
gert þá kröfu til þeirra
sem standa fyrir
byggingaframkvæmd-
um að þeir hafi lokið
námi í Meistaraskól-
anum. Það er nú 1.768
stundir en áðurnefnd
námskeið aðeins 45.
Meistarafélagið
var ekki spurt
Ekki var leitað um-
sagnar Meistarafélags húsasmiða
þegar Alþingi gerði áðurnefnda
breytingu á lögunum. Hins vegar
voru Samtök iðnaðarins aðalum-
sagnaraðili og sannaðist þar sem
oft áður að vont er að hafa slæma
ráðgjafa. Samtök iðnaðarins hafa
reyndar gert ítrekaðar tilraunir til
þess að sverja þessi námskeið af
sér en í því sambandi nægir að
benda á samtal Ingi-
mars Sigurðssonar,
skrifstofustjóra um-
hverfisráðuneytisins,
við Morgunblaðið 11.
maí. Þar staðfestir
Ingimar að námskeið-
in eru skilgetið af-
kvæmi Samtaka iðnað-
arins.
Þegar Meistara-
félagið stóð frammi
fyrir því að búið var að
ákveða að þessi nám-
skeið skyldu lögleidd
mótmælti félagið því
að sjálfsögðu harðlega
og hefur gert æ síðan.
Ef til vill hefði félagið
átt að vekja athygli fjölmiðla og al-
mennings á málinu miklu fyrr en
félagið vildi einfaldlega ekki trúa
því fyrr en í fulla hnefana að viðeig-
andi yfirvöld myndu ekki grípa í
taumana.
Fyrstu tillögur Samtaka iðnaðar-
ins voru þær að námskeiðin yrðu 26
kennslustundir og lyki án prófa.
Námstíminn var þó lengdur í 45
stundir, væntanlega eftir þrýsting
frá Meistarafélagi húsasmiða. Í
mars síðastliðnum féllst Meistara-
félagið á að taka sæti í nefnd sem
hefur yfirumsjón með námskeiðun-
um til að komast í aðstöðu til þess
að geta fylgst með því hvað væri á
seyði og ef til vill hafa áhrif á það.
Nefndin féllst skömmu síðar á þá
kröfu félagsins að námskeiðunum
skyldi ljúka með prófum, en fram
að þeim tíma var eingöngu um vina-
legt spjall að ræða.
Öllum aðilum málsins var þó ljóst
að með þessum afskiptum af nám-
skeiðunum væri Meistarafélag
húsasmiða ekki á nokkurn hátt að
leggja blessun sína yfir þau. Þvert
á móti hefur félagið barist hart fyr-
ir því að þau yrðu aflögð fyrr en síð-
ar. Á vordögum 2001 var um tíma
útlit fyrir að hægt yrði að stöðva
þessi dæmalausu námskeið í fullri
sátt við umhverfisráðuneytið. Eftir
að lögmaður Samtaka iðnaðarins
hafði hitt umhverfisnefnd Alþingis
reyndist hins vegar ekki lengur
vera samstaða um það meðal nefnd-
armanna að leggja námskeiðin af.
Leiðir skilja
Í fréttatilkynningu Samtaka iðn-
aðarins var látið að því liggja að
Meistarafélag húsasmiða hefði nán-
ast lagt blessun sína yfir þessi nám-
skeið. Það er auðvitað fjarri sanni
eins og þeir vita sem fylgst hafa
með málinu. Samtök iðnaðarins
benda þó réttilega á að Meistara-
félag húsasmiða á ásamt fjölmörg-
um öðrum aðild að Menntafélagi
byggingariðnaðarins. Það heyrir þó
brátt sögunni til. Meistarafélag
húsasmiða sagði sig nefnilega úr
Menntafélaginu með bréfi hinn 29.
desember 2000, einmitt vegna
ábyrgðar Samtaka iðnaðarins og
Menntafélagsins á áðurnefndum
námskeiðum. Í bréfinu segir meðal
annars:
„Eftir áratuga vinnu við að reyna
að upphefja nám í byggingageiran-
um teljum við okkur ekki eiga
heima í samstarfi við aðila sem eru
fullir vilja til að ýta út á bygginga-
markaðinn mönnum með ónóga
menntun og þekkingu. Samkomu-
lagi um sérstaka aðild Meistara-
félags húsasmiða að Menntafélagi
byggingariðnaðarins, sem undirrit-
aður var 20. nóvember 1997, er hér
með sagt upp.“
Skemmst er frá því að segja að
uppsögnin tekur gildi 1. júlí næst-
komandi og skilja þar með leiðir.
Tvær tegundir bygginga-
meistara á markaðnum
Baldur Þór
Baldvinsson
Iðnnám
Í fréttatilkynningu
Samtaka iðnaðarins var
látið að því liggja, segir
Baldur Þór Baldvins-
son, að Meistarafélag
húsasmiða hefði nánast
lagt blessun sína yfir
þessi dæmalausu lög-
gildingarnámskeið. Það
er auðvitað fjarri lagi
eins og þeir þekkja sem
fylgst hafa með málinu.
Höfundur er formaður
Meistarafélags húsasmiða.
Veistu að nú
fást
líka Diesel b
arna-
föt í Krílinu?
Já og þ
au eru í
stærðum
2-14