Morgunblaðið - 12.05.2001, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EINN tryggasti vinur þess-
ara pistla er Haraldur Guðna-
son í Vestmannaeyjum. Þegar
honum mislíkar meðferðin á
móðurmálinu, er hann ódeigur
að snúast því til varnar. Hann
hefur nú enn skrifað mér bréf,
og geri ég hér grein á helstu at-
riðum þess með einhverjum at-
hugasemdum frá sjálfum mér;
verður Haraldur skammstafað-
ur H., en umsjónarmaður U.:
1) H.: „Sæll og blessaður
Gísli.
Ég er stundum að líta á
mannanafnaskrá. Þar á meðal
stúlkunöfn sem viss nefnd sam-
þykkti, eftir 1. janúar 1997.
Leyfð meðal annarra; Ann,
Asta, Enóla, Himinbjörg, Mey.
Hafnað var til dæmis: Kap og
Satanía.
Drengjanöfn samþykkt frá
sama tíma: Daríus, Kaldi, Kóp-
ur og Steinmann. Miðnöfn sam-
þykkt: Heimsberg, Miðvík.“
U.: Hlutskipti mannanafna-
nefndar er ekki öfundsvert.
Gríðarlegur vandi er þar að
velja og hafna, og margs konar
sjónarmið sem þarf að hyggja
að.
Í lögunum sem H. vitnar til og
tóku gildi 1. janúar 1997 segir
m.a. hvernig nafn megi vera.
Nafnið þarf að geta tekið ís-
lenskri eignarfallsendingu eða
hafa unnið sér hefð í íslensku
máli. Og það má ekki brjóta í
bág við íslenskt málkerfi. Nöfn-
in sem H. tilgreinir og leyfð
hafa verið uppfylla annað hvort
þessara skilyrða eða bæði. End-
ingarlausa gerðin Ann er ekki
ný af nálinni, og voru fjórar
meyjar svo nefndar 1921–’50.
Þá eru í þjóðskránni átta sem
heita Asta, sumar að vísu er-
lendis. Um nafnið Enóla er
þetta að segja: Það er komið frá
hinum frönsku-mælandi hluta
Louisiana í Bandaríkjunum.
Enóla hét móðir flugmannsins
sem hlaut það hörmulega hlut-
skipti að kasta sprengjunni á
Hírósíma, gott ef hann skírði
ekki vélina eftir móður sinni.
Himinbjargar saga er til frá 17.
öld. Himinbjörg varð skírnar-
nafn hér á 19. öld, voru t.d. tvær
í manntalinu 1910. Mey virðist
vera spánnýtt sem sérnafn. Vafi
leikur á hvort stúlkunafnið
„Meyja“ væri til fyrr á öldinni.
U. þykir eðlilegt að hafna
Kap og Sataníu. Svo furðulegt
sem það er, hét einn Íslending-
ur Helvítus 1703.
Daríus var Persakeisari,
nafnið hefur góða merkingu, og
ekkert verra en Alexander og
Rustikus (hið síðarnefnda mun
nú útdautt), Kaldi minnir á nöfn
eins og Kali og Valdi, Kópur á
mannanöfn af dýrum, eins og
Hreinn og Hjörtur, og Stein-
mann hefur lengi tíðkast, ekki
síður en Bergmann og Frí-
mann. Um miðnöfnin segir U.
ekkert.
2) Haraldur bregður á glens
vegna heita heilbrigðisstofn-
ana: „Nú skal ekki nefna spítala
og sjúkrahús nema tengd séu
Háskólanum. Sjúkrahúsið hér í
bæ heitir t.d. Heilbrigðisstofn-
un (H.V.). Ætli Íslendingar
flestir kveðji ekki á þessum
stofnunum. Er kannski litið svo
á, að þá hafi þeir öðlast heil-
brigði (orðið heilbrigðir)?“
U. treystir sér ekki út í þessa
sálma.
3) „Víkjum að öðru. Þegar
samið er um kjör og fáum líkar,
segja foringjarnir: Við lönduð-
um málinu. Í Eyjum landa
menn fiski.“
U. er ekki hrifinn af því lík-
ingamáli að „landa málum“.
4) „Einhver Mexíkói vann til
verðlauna (útvarpið). Ási í Bæ
söng um Mexíkanahatt.“ U.:
Um þetta er ágreiningur. U.
styður Árna Böðvarsson orða-
bókarritstjóra, að segja
Mexíkói. „Kani“ er ensk-dönsk-
ættuð mynd.
5) „Nú eru Makedoníumenn
kallaðir Make-dónar í útvarpi
allra landsmanna.“ Hér stendur
U. með H. Það gerir orðið dóni.
6) „Í Morgunblaðinu var fyrir
nokkru þarfur pistill, „Ofnotk-
un á orðum“. Mér ofbýður
staglið um „mikilvægið“. Dæmi
í opinberu plaggi: „Mikilvægt
er að fylgja vel eftir framgangi
þessa mikilvæga máls … bæjar-
stjórn minnir á mikilvægi þessa
máls … ““ U. er hér öldungis á
sama máli og H.
7) „Í sept. í fyrra sagði frá í
blaði, að „kjötrisi væri í burð-
arliðnum“. Þetta hefur væntan-
lega verið erfið fæðing.“ U. er
hér aftur fyllilega sammála H.
8) „Dagur (dagblað) í október
1999: Þar segir að þekktur þjóf-
ur kom á bensínstöð „og versl-
aði þar ýmsar vörur fyrir tæp-
lega 200 þúsund krónur“. Sá,
sem „verslaði inn vörurnar“, ók
á brott án þess að borga.“ U.
tekur hér fast í streng með H.
Undarlegt að fólk geti ekki gert
greinarmun á versla og kaupa,
svo augljós sem hann er.
9) „Lítt er ég hrifinn af nöfn-
um sumra nýrra sveitarfélaga,
eftir sameiningu sem var komið
á með látum. Þar nefni ég Ár-
borg. Selfoss er gott nafn (Sel-
fossbær). Byggðar-endingar
eru fremur lágkúrulegar.
Mál er að linni!
Kær kveðja.“
Út í þetta síðasta treystir um-
sjónarmaður sér ekki, síst í fjar-
lægum landshluta. En hann veit
að þetta getur verið tilfinninga-
mál. Hann þakkar svo Haraldi
Guðnasyni enn og aftur tryggð-
ina og öll bréfin.


Alltaf lærir maður eitthvað
nýtt og stundum mikið. Ennþá
koma út stórvirki og þrekvirki
um íslenskt mál. Nú síðast er ég
að lesa (og lesa aftur) fyrri hlut-
ann af Stafkrókum Stefáns
Karlssonar handritasérfræð-
ings. Skemmst er af því að
segja, að þetta er forkunnargóð
bók og það þó að hún taki dálítið
upp á höfuðið.
Umsjónarmaður ætlar hvorki
né getur skrifað „ritdóm“, en
vill ekki láta undir höfuð leggj-
ast að geta hennar. Fjarri fer
því að ég hafi lesið allt sem
skrifað hefur verið um íslenska
málsögu og stafsetningar, en
hvergi hef ég séð það betur
gert. Svona skrifar aðeins sá
sem valdið hefur og þekk-
inguna, yfirsýnina byggða á
framúrskarandi notkun frum-
heimilda. Íslensk fræði eiga fyr-
ir þessa bók mikla þakkarskuld
að gjalda Stefáni Karlssyni.


Þjóstólfur þaðan kvað:
Hildibjörg hét þessi kona,
hún var nú svona og svona;
verðleikar smáir,
enda vildu hana fáir.
Fram til níræðs hún varð bara að vona.
Auk þess mátti heyra í frétt-
um: „Hann hefur margan hild-
inn háð“, en hildur = orusta er
kvenkyns. Því hefði átt að segja
marga hildina eða sleppa grein-
inum og segja marga hildi.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1109. þáttur
,,Landsbyggðarfólk
hlynnt, hefur skilning.
Reykvíkingar eru firrt-
ir, halda að rafmagnið
komi úr innstungun-
um!“
Þannig talaði stjórn-
arformaður Lands-
virkjunar um eigendur
að 40% hlut í LV, og
stærstu almennu kaup-
endur orku frá LV, í út-
varpsþætti hinn 23. apr-
íl sl., þegar talað var um
fyrirhugaðar virkjana-
framkvæmdir á Austur-
landi og formaðurinn
sendi Reykvíkingum
tóninn. Er stjórnarfor-
maðurinn að magna upp óvild milli
landsbyggðarinnar og Reykjavíkur?
Var ekki formaður Framsókn-
arflokksins að tala um það fyrir ekki
löngu að menn ættu að leggja af þann
ósið? Stjórnarformaðurinn ætti þó að
vita að stór hluti Reykvíkinga er
fyrrverandi landsbyggðarfólk, nú
góðir Reykvíkingar.
Ólíklegt er að hún
hafi farið framhjá
nokkrum manni, sú
áróðurs- og vinsælda-
herferð Landsvirkjunar
sem nú hefur staðið yfir
í rúmt ár og hefur að
markmiði að deyfa at-
hygli og gagnrýni
landsmanna á hinar
fyrirhuguðu 130–140
milljarða virkjanafram-
kvæmdir LV á Austur-
landi, hinn svokallaða
LSD-draum þeirra ál-
hyggjumanna.
Áróðursherferðin
byggist aðallega á því
að Landsvirkjun velur ýmis verkefni
sem þjóðin ber jákvæðan hug til, t.d.
fornleifarannsóknir og ýmsar list-
greinar, og deilir út peningum, 10
milljónum hér og 20 milljónum þar
o.s.frv. þrátt fyrir 1.300 milljóna tap
Landsvirkjunar sl. ár.
Eins og fyrr segir munu hinar
fyrirhuguðu virkjanaframkvæmdir
vegna Kárahnjúkavirkjunar kosta
um 130–140 þúsund milljónir hér mið-
að við þær kostnaðartölur frá árinu
1994 sem birtust í verðlaunagrein í
Morgunblaðinu, Landið og orkan, og
þær kostnaðarhækkanir sem síðan
hafa orðið (með fyrirvara um hárná-
kvæmni) en Landsvirkjun gerði eng-
ar athugasemdir við þær tölulegu
upplýsingar sem þar komu fram.
Senn verður birt skýrsla um um-
hverfismat fyrir Kárahnjúkavirkjun
og væntanlega munu margir gera at-
hugasemdir við hana og rekstrar-
grundvöll virkjunarinnar. Getur verið
að það sé ætlun formannsins að taka
ekkert mark á gagnrýni vegna Kára-
hnjúkavirkjunar ef hún kemur frá
mönnum búsettum í Reykjavík?
Hæsta verð sem nú er vitað um á
raforku til nýrra álvera er 17–19 millj.
á kw/st.
Kostnaðarverð á kw/st. frá Kára-
hnjúkavirkjun yrði samkvæmt fyrr-
nefndum Morgunblaðsgreinum (með
fyrirv.) 23–24 millj.
Norsk Hydro mun vísast hafa
væntingar um að greiða 14–15 millj. á
kw/st. sem er ekki langt frá því sem
íslenska samninganefndin lagði upp
með. Væri ekki rétt að stjórnarfor-
maður Landsvirkjunar liti sér nær
næst þegar hann ætlar að fella dóm
um firringu, hvort sem um yrði að
ræða (veruleika)firrt fólk eða fram-
kvæmdir?
Það er skoðun margra, þ. á m.
Austfirðinga, að hægt væri að stórefla
atvinnulíf á Austurlandi með nýjum
fyrirtækjum, hátæknifyrirtækjum,
með lægri fjárhæð en einum tíunda
kostnaðar við Kárahnjúkavirkjun og
það álver sem áætlanir eru um, auk
þess sem slík fyrirtæki notuðu aðeins
brot af orkuþörf álversins.
Austfirðingar og aðrir landsmenn
eiga fullan rétt á því að allir mögu-
leikar á því sviði verði grandskoðaðir,
en þeir eru margir, áður en ákvörðun
verður tekin um að byggja Kára-
hnjúkavirkjun.
Iðnaðarráðherra ætti nú þegar að
leita eftir viðræðum við þau íslensku
fyrirtæki sem framsæknust eru á er-
lendum mörkuðum um starfsemi á
Austurlandi og bjóða þeim sömu
starfsaðstöðu þar og þau fá besta
annarsstaðar, helst betri.
Ríkissjóður gæti lagt til húsnæði
og vélar á góðum kjörum (víkjandi
lán), raforku á ,,stóriðjutaxta“ og
rekstrarfé fyrstu starfsárin en eig-
endur og starfsmenn legðu til nauð-
synlega þekkingu og hugvit. Á Aust-
urlandi býr duglegt og framsækið
fólk, það þekkir best allar aðstæður
og hefur sjálfsagt sínar hugmyndir
um nýsköpun í atvinnulífi þar.
Einn tíundi kostnaðar við fyrirhug-
aðar stóriðjuframkvæmdir á Austur-
landi má ætla að verði um 30–40 millj-
arðar, sú upphæð greidd á tíu árum,
Orkuver – orkusala
Hafsteinn
Hjaltason
Orka
Iðnaðarráðherra ætti að
koma því til leiðar, segir
Hafsteinn Hjaltason,
að orkuverð frá Lands-
virkjun til íslensks iðn-
aðar, garðyrkjubænda
og annarra bænda,
verði stórlækkað.
ÉG FÉKK hláturs-
kast þegar ég las um
ævintýralegar og
farsakenndar hug-
myndir nágranna
minna á Bessastöðum
um að stúta gæsum,
sem eru svo ófyrir-
leitnar að skíta fyrir
framan forsetahöllina.
Í Morgunblaðinu 8.
maí síðastliðinn var
sagt frá þessum hug-
myndum og rætt við
öryggisfulltrúa for-
setaembættisins, sem
sagði gæsirnar skíta
mikið þarna, sérstak-
lega á veturna. Fram
kom að embættið hafði farið fram
á að gæsum á landareign Bessa-
staða yrði fækkað. Til fróðleiks
skal þess getið að grágæsin, sem
hér um ræðir, er á válista Nátt-
úrufræðistofnunar, enda hefur
henni fækkað verulega á síðustu
árum.
Það sem mér þótti svo fyndið
var að sérstaklega var tekið fram
að ekki ætti að fara í herferð gegn
öllum gæsahópnum sem sækir í
varpland á þessu svæði, heldur
ætti bara að drepa gæsir sem færu
á malbik fyrir framan embættisbú-
stað forseta. Eftir að hafa jafnað
mig á hláturskastinu og áttað mig
á að verið var að tala um gæsir
sem vappa líka kringum húsið
mitt, Stekk, og verpa hér í ná-
grenninu, rétt eins og æðarfugl,
hettumávur, tjaldur og fleiri fugla-
tegundir, fóru að renna á mig tvær
grímur.
Skyldu vera til malbiksgæsir,
sem halda bara til á malbiki? Og á
þá bara að drepa þær?
Þjóðhöfðingi
steig í skít
Samkvæmt frétt Morgunblaðs-
ins hafa íbúar, ráðsmenn og/eða
gestir Bessastaða haft verulegt
ónæði af gæsunum og sagði starfs-
maður Náttúrufræðistofnunar í
fréttinni að keyrt hefði um þver-
bak þegar „þjóðhöfðingi labbaði
gegnum þessar skítaklessur og bar
á skónum inn í hús“.
Verða gæsir sem sagt réttdræp-
ar ef þjóðhöfðingi álpast til að
stíga í gæsaskít og bera hann inn á
Bessastaði? Þetta er svo heimsku-
legt og hrokafullt viðhorf að það
tekur engu tali.
Fjölskyldan á Stekk hefur á
liðnum árum haft af því mikla
ánægju að fylgjast með fjölskrúð-
ugu fuglalífi og ég held að hið
sama megi segja um fyrri forseta.
Hér á Álftanesi er
krían ekki vorboði og
ekki heldur lóan, held-
ur hettumávur þegar
hann kemur í þyrp-
ingum og sest í
Stekkjamýrina, ásamt
gæsum og æðarfugli.
Slagur álfta við gæsir
um varpstæði er líka
vorboði hér.
Ég veit ekki betur
en að grágæs sé far-
fugl, sem kemur hing-
að þegar fer að vora.
Á síðustu árum hefur
raunar færst í vöxt að
einstaka gæsir hafi
hér vetrardvöl, en
þær eru ekki svo margar að nokk-
ur ami sé að, hvorki við tjörnina í
Reykjavík né við Stekkjamýrina.
Ég vil hér með mótmæla þeirri
fyrirætlan forsetaembættisins að
skjóta fugla á válista. Forsetinn
ætti frekar að fara út með brauð-
poka og fóðra gæsirnar, þegar
hann fær tigna erlenda gesti, og
sýna þeim af alkunnu stolti, hversu
fallegt umhverfi Bessastaða er. Við
gætum svo sem líka fengið okkur
annan forseta sem kann að meta
fuglalíf og ósnortna náttúru svæð-
isins.
Einnig má hugsa sér að farar-
stjórar í þeim 10–15 rútum sem
koma að Bessastöðum daglega frá
vori fram á haust láti farþega hafa
poka og hvetji þá til að þrífa skít-
inn upp. Þeir gætu jafnvel haft
hann með sér heim sem minjagrip.
Einnig mætti ráða starfsmann til
að spúla skítinn kringum Bessa-
staði þegar á þarf að halda og
skafa undan skósólum gesta.
Mér er alveg sama hvaða leið
verður farin til að forða tignum
gestum frá því að vaða í gæsaskít,
önnur en sú að skjóta grágæs.
Gæsir á
Bessastöðum
Anna Jóna
Halldórsdóttir
Höfundur er húsmóðir á Stekk,
Álftanesi, og áhugamaður um
atferli dýra.
Náttúra
Ég vil hér með mót-
mæla þeirri fyrirætlan
forsetaembættisins,
segir Anna Jóna
Halldórsdóttir, að
skjóta fugla á válista.