Morgunblaðið - 12.05.2001, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á „sigur-sunnudeginum“ 23. apríl1961 steig Fidel Castro fram ogflutti fjögurra klukkustunda sjón-varpsávarp þar sem hann útskýrði
sigri hrósandi hernaðarlegan og pólitískan
bakgrunn viðburðanna á Kúbu þegar her-
menn hans hrundu innrás sem gerð var með
stuðningi Bandaríkjamanna í Playa Girón við
Svínaflóa. Ræða hans var tilþrifamikil og
hann hækkaði róminn þegar hann sagði:
„Menn okkar vita hvernig á að berjast og
deyja og það hafa þeir sannað síðustu daga!“
Þennan dag náðu vinsældir Castros há-
marki og lýðhylli hans var ef til vill enn meiri
en daginn sem hann hélt upp á sigurinn á Bat-
ista-stjórninni tíu árum áður. „Marx-Lenín-
istaflokkur okkar fæddist við Playa Girón,“
sagði hann síðar, „frá og með þessum degi var
sósíalisminn settur saman af blóði verka-
manna, bænda og námsmanna okkar.“
Svínaflóainnrásin hafði djúp áhrif, ekki að-
eins á samband Kúbu og Bandaríkjanna – og
þar með þróunina í Rómönsku Ameríku í heild
– heldur einnig á náin tengsl Sovétríkjanna
við stjórn Castros næstu þrjá áratugina.
Þessi viðburður varð til þess að Sovétmenn
ákváðu að sjá Kúbu fyrir kjarnaflaugum sem
leiddu síðan til hættulegasta ástands í sögu
kalda stríðsins hálfu öðru ári síðar, þegar ekki
mátti tæpara standa að heimsbyggðin yrði
fórnarlamb hernaðarlegs uppgjörs, sem menn
höfðu lengi óttast, milli stórveldanna.
Í ljósi þaulskipulagðrar herferðar Banda-
ríkjanna og fleiri ríkja gegn Saddam Hussein
Íraksforseta fyrir áratug og síðar í stríðinu í
Bosníu undrast menn hernaðarlega og póli-
tíska steinaldarháttinn, sem einkenndi skipu-
lagningu og framkvæmd Svínaflóainnrásar-
innar. Þá gilti lögmál Murphys: geti eitthvað
farið úrskeiðis, þá gerist það.
CIA, Eisenhower og Kennedy
Eitt af síðustu verkum Dwights D. Eis-
enhowers forseta var að slíta stjórnmálasam-
bandi við Kúbu 3. janúar 1961. John F.
Kennedy hafði unnið nauman sigur á Richard
Nixon, varaforseta Eisenhowers, í forseta-
kosningum, m.a. með því að fullyrða að
repúblikanar hefðu „ekki gert nóg til að
stöðva sókn kommúnista á vesturhveli jarð-
ar“.
Kennedy erfði áætlun stjórnar Eisenhow-
ers um að láta kúbverska útlaga gera innrás
til að steypa byltingarstjórninni á Kúbu. Allen
Dulles, yfirmaður bandarísku leyniþjónust-
unnar CIA og bróðir Fosters Dulles, utanrík-
isráðherra í forsetatíð Eisenhowers, sann-
færði Kennedy um að innrásin myndi leiða til
almennrar uppreisnar gegn Castro. Dean
Rusk, utanríkisráðherra Kennedys, og Ro-
bert McNamara varnarmálaráðherra tóku
undir þessa rangtúlkun á ástandinu á Kúbu.
Eftir að sett var viðskiptabann á Kúbu sam-
þykkti Kennedy 13. mars víðtæka
áætlun um að styrkja efnahag
ríkja Rómönsku Ameríku og
stuðla að lýðræðislegum umbót-
um. Með „framfarabandalaginu“
átti að dæla 25 milljörðum dala –
gífurlegri fjárhæð á þessum tíma –
í álfuna sem áður hafði verið van-
rækt (þetta var í raun afrit af tillögu sem
Castro hafði lagt fram tveimur árum áður!).
Í nokkurn tíma höfðu þá þegar gengið hvik-
sögur í Miami á Flórída um að innrás stæði
fyrir dyrum. Í Miami, „Litlu Havana“, bjuggu
– og búa enn – hundruð þúsunda útlaga sem
höfðu flúið frá Kúbu eftir þjóðfélagsbyltingu
Castros.
Útlagarnir höfðu stofnað sex vopnaðar and-
spyrnuhreyfingar sem stóðu fyrir skemmdar-
verkum og hryðjuverkum á Kúbu í samstarfi
við andspyrnuhreyfingar á eyjunni. CIA út-
vegaði útlögunum vopn og sá um að varpa nið-
ur birgðum til andspyrnuhreyfinganna á
Kúbu. Gagnnjósnarar Kúbustjórnar vissu af
þessu. Þeir höfðu hins vegar ekki haft spurnir
af því að leynileg herdeild var við æfingar í
Guatemala, þar sem herforingjastjórn, vin-
veitt Bandaríkjunum, var við völd. Deildin
hafði fengið dulnefnið Herdeild 2506 með skír-
skotun til skráningarnúmers fyrsta sjálfboða-
liðans sem lét lífið á æfingunum.
Í herdeildinni voru 1.500 kúbverskir útlag-
ar og hún var undir stjórn Bandaríkjamanna.
Innrásin hefst
Kennedy sór og sárt við lagði á blaða-
mannafundi í Washington 12. apríl að banda-
rískum hersveitum yrði ekki skipað að ráðast
á Kúbu. Castro gat nú lagt saman tvo og tvo.
Árás hlaut að vera yfirvofandi.
Þremur dögum síðar urðu flugvellir á Kúbu
fyrir árásum sprengjuvéla sem voru búnar
flugskeytum og merktar flugher Kúbu.
Castro hafði látið koma fyrir flugvélaeftirlík-
ingum á flugvöllunum og þær voru eyðilagðar
í árásunum ásamt fimm orrustuvélum. Banda-
ríkjamenn vissu ekki að stjórn Castros hafði
enn yfir að ráða átta herflugvélum – og sjö
flugmönnum.
Þrjár þessara flugvéla voru æfingavélar af
gerðinni T-33, ein tveggja hreyfla sprengjuvél
af gerðinni B-26, fjórar orrustuvélar af gerð-
inni Sea Fury, smíðaðar í Bretlandi.
Kúbu var skipt í þrjú landvarnasvæði og
Castro var æðsti yfirmaður alls heraflans.
Che Guevara fór fyrir varnarsveitunum á
vesturhluta eyjunnar. Fastaher landsins var
með 25.000 vel þjálfaða menn undir vopnum.
Auk þess gat Castro reitt sig á stuðning
200.000 manna heimavarnarliðs.
Herdeild 2506 var flutt með
skipum frá Puerto Cabezas í Nic-
aragua, þar sem annar Banda-
ríkjavinur, Anastacio Somoza
hershöfðingi, réð ríkjum. Her-
deildin kom að strönd Svínaflóa
17. apríl, um morguninn. Beggja
vegna flóans voru víðfeðmar og
ófærar fenjamýrar.
Samkvæmt „pottþéttri“ áætlun Banda-
ríkjastjórnar átti að láta útlagana ná þessu
svæði á sitt vald til að hægt yrði að mynda
„bráðabirgðastjórn“ á kúbversku landsvæði.
Bandaríkjastjórn og vinir hennar í Rómönsku
Ameríku myndu síðan viðurkenna þessa lepp-
stjórn og hún myndi réttlæta frekari íhlutun
af hálfu Bandaríkjanna ef þörf krefði.
Bandaríkjamenn höfðu vanmetið skipulags-
gáfu Castros og stuðning meðal þjóðarinnar.
Þegar skýrt var frá innrásinni fyrirskipaði
Castro að 35.000 hugsanlegir uppreisnar-
menn y
arliðið
fjöllunu
Cast
Æfinga
var bre
þeirra.
skotið
nánast
ir nutu
Yfirm
White,
ungade
ekki bú
mér alg
skyldu
við að y
ar vélar
Þar s
spreng
hætta
lagt ba
í Band
yrði be
innrása
búin lo
leikur f
þeim eð
Cast
vélum
þegar
skorti
armenn
Kenn
móðurs
útlagan
1.189
fanga
misstu
sleppt
Kúbust
andvirð
„stríðs
unum.
Marg
flóainn
inn. No
Kúbver
bandar
miðað
hönd.
Nokk
sýslum
Miami-
Rómön
hins ve
semi og
Svínaflóainnrásin fyrir 40 árum og aðdraga
Fullkomið
Fidel Castro stappar stálinu í hermenn skammt frá
Svínaflóa stóð. Myndin er úr safni dagblaðsins Granm
40 ár eru liðin frá misheppn-
aðri innrás kúbverskra and-
stæðinga byltingarstjórnar
Fidels Castros á strönd
Svínaflóa. Halldór Sigurðsson
fjallar um innrásina og að-
draganda Kúbudeilunnar
1962, en talið er að hætta á
þriðju heimsstyrjöldinni hafi
aldrei verið meiri en þá.
Innrásin hafði
mikil áhrif á
þróunina
í Rómönsku
Ameríku
ÞARFASTA ÞJÓÐÞRIFAMÁLIÐ?
„STEFNUMÓTUN MEÐ
ÞÁTTTÖKU FÓLKSINS“
Áform borgaryfirvalda um að rífa40 hús í Skuggahverfi, þar af 20á reit sem afmarkast af Hverf-
isgötu, Vitastíg, Lindargötu og Frakka-
stíg, hafa bersýnilega komið íbúum
hverfisins í opna skjöldu. Í greinum og
viðtölum hér í blaðinu að undanförnu
kemur fram að margir íbúar hverfisins
hafa á undanförnum árum, í góðri trú
um að núverandi skipulag yrði óbreytt,
lagt í umtalsverðan kostnað og fyrir-
höfn við að gera upp íbúðir sínar og hús.
Áform borgaryfirvalda, sem kynnt voru
íbúum á fundi í marz, um fjölbýlishúsa-
hverfi og verzlunarmiðstöð á lóðunum,
kippa fótunum undan áformum þessa
fólks. Þeir, sem búa á eignarlóðum,
segjast engin svör hafa fengið við því
hvort sú staðreynd styrki stöðu þeirra.
Brynja Helga Kristjánsdóttir, íbúi á
Hverfisgötu 55, lýsir því í viðtali við
Morgunblaðið í gær að hús hennar hafi
brunnið að mestu fyrir nokkrum árum
og hafi þá borgaryfirvöld ekki sýnt því
eða lóð þess neinn áhuga. Því hafi eig-
endurnir endurbyggt húsið, en fái nú að
vita að það eigi að rífa það. „Ég hefði
aldrei trúað því að það væri hægt að
gera svona lagað við fólk og eigur þess,“
segir hún.
Ásdís Þórhallsdóttir, Lindargötu 34,
segist skiljanlega hafa staðið í þeirri
trú að hún væri búin að kaupa sér fram-
tíðarhúsnæði. Hún segir að fregnunum
hafi verið dembt yfir íbúana á fundi, þar
sem ekki var hvatt til spurninga. „Upp-
lifun mín af fundinum ... var í stuttu
máli sú að ég byggi á einhverju ham-
farasvæði og íbúar þar fengju engu að
ráða og ekkert um þetta að segja. Og
áfallahjálpin átti þá að felast í því að
fulltrúi borgarinnar myndi hjálpa okk-
ur við að selja eignirnar okkar.“
Björn Þór Vilhjálmsson, Hverfisgötu
39, bendir á að íbúðirnar í húsinu hafi
verið í stöðugri endurnýjun jafnframt
því sem íbúarnir hafi lagt fé í að gera
upp sameignina. „Maður fer að efast
um sjálfsögð réttindi sín sem borgar-
búa,“ segir Björn. „Það er rétt, að
hverfið þarf upplyftingu, en það sem
færri vita er að hverfið hefur verið í
mikilli uppbyggingu undanfarin ár.
Fólk hefur verið að kaupa eignir hér í
hverfinu og gera heilu húsin skemmti-
lega upp, með því markmiði að búa hér
til langframa.“
Framkoma borgaryfirvalda við íbúa
Skuggahverfis er óviðunandi. Það er
ekki hægt að kippa í einu vetfangi fót-
unum undan framtíðaráformum fólks
nema sýnt sé fram á að ríkir almanna-
hagsmunir réttlæti slíkt. Aðdragandi
þessa máls skýtur skökku við í ljósi
þeirrar áherzlu, sem núverandi borg-
arstjórnarmeirihluti segist leggja á
„stefnumótun með þátttöku fólksins“
og að „upplýsingastarf borgaryfirvalda
verði stóraukið svo borgarbúum gefist
kostur á að koma tiltölulega snemma að
ákvörðunum sem þá varða og jafnframt
taka þátt í mótun þeirra allt frá byrj-
un,“ svo vitnað sé í kosningastefnu-
skrár Reykjavíkurlistans. Borgar-
stjórnarmeirihlutinn hefur jafnframt
lagt áherzlu á vernd eldri hverfa borg-
arinnar og hefur markað þá stefnu að
nýta þurfi „fjölbreytni og sjarma“
þeirra „sem bezt í þágu íbúanna og ann-
arra borgarbúa“.
Ekki verður öðru trúað en að borgar-
yfirvöld muni taka tillit til athuga-
semda íbúa hverfisins áður en deili-
skipulagi verður breytt formlega á
svæðinu. Líkt og fram kom í grein eftir
einn af íbúum Skuggahverfis hér í
blaðinu á dögunum eru reglur um að
leita beri álits borgaranna á breyting-
um á skipulagi sýndarreglur ef afstaða
borgarfulltrúa er fyrirfram fullmótuð.
Það er ekki hægt að umgangast fólk
með þessum hætti.
Fyrir Alþingi liggja nú ýmis mikil-væg þingmál sem liggur á að af-
greiða fyrir þinglok. Þar á meðal eru
frumvörp um einkavæðingu Símans og
ríkisbankanna, fiskeldi í sjó, réttar-
stöðu útlendinga, félagsþjónustu sveit-
arfélaga, lækkun tolla á grænmeti og
hækkun á bótum almannatrygginga.
Vandséð er að náist að afgreiða öll þessi
mál fyrir áætlaða þingfrestun 18. maí
nema þingmenn haldi þeim mun betur á
spöðunum.
Við þessar aðstæður vekur það vissu-
lega furðu að menntamálanefnd þings-
ins skuli afgreiða þingmannafrumvarp
um lögleiðingu svokallaðra ólympískra
hnefaleika. Þessi afgreiðsla bendir til
að stuðningsmenn málsins fari fram af
meira kappi en forsjá – hvaða skoðanir
sem menn hafa á lögleiðingu hnefaleika
er þetta mál ekki þess eðlis að ástæða sé
til að eyða tíma í það nú á lokadögum
þingsins þegar ýmis þarfari þjóðþrifa-
mál bíða úrlausnar.
Morgunblaðið hefur áður lýst þeirri
afstöðu sinni að bann við iðkun hnefa-
leika hér á landi eigi að vera áfram í
gildi. Þar gerir blaðið ekki upp á milli
atvinnumannahnefaleika og hinna svo-
kölluðu ólympísku hnefaleika eða
áhugamannahnefaleika. Stuðnings-
menn áðurnefnds frumvarps halda því
fram að ólympísku hnefaleikarnir séu
allt önnur íþrótt og saklausari en hnefa-
leikar atvinnumanna. Læknar eru þeim
hins vegar ekki sammála. Hér í blaðinu
birtist í fyrradag grein eftir Ólaf Hergil
Oddsson, héraðslækni Norðurlands,
sem bendir á að alþjóðasamtök lækna
og læknafélög víða um heim leggi til að
hnefaleikar verði bannaðir með öllu.
Ólafur vitnar til rannsókna, sem sýna að
í ólympískum hnefaleikum er hætta á
örkumlum og dauðsföllum. „Brezka
læknafélagið hefur tekið saman lista,
sem ekki er tæmandi, yfir boxara, sem
hafa látizt eða meiðzt illa í íþróttinni,“
skrifar Ólafur. „Af 15 tilfellum á árun-
um 1986–1992 voru 6 áhugamannabox-
arar, þrír af þeim létust, einn var enn í
öndunarvél 1992 og tveir þurftu að fara
í aðgerð vegna heilablæðingar.“
Ólafur Hergill vitnar jafnframt til
annarra rannsóknarniðurstaðna, sem
benda til að iðkun ólympískra hnefa-
leika sé líklegri til að valda heilaskaða
og taugasálfræðilegum vandamálum en
ástundun annarra íþróttagreina.
Undir það skal tekið með héraðs-
lækni Norðlendinga að Íslendingar hafa
sýnt öðrum gott fordæmi með því að
banna hnefaleika, íþrótt þar sem mark-
miðið er að slasa andstæðinginn. Þeirri
stefnu á ekki að breyta.