Morgunblaðið - 18.05.2001, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FÖSTUDAGUR 18. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SÝNINGIN Picasso érotique,sem nefna mætti Hinn ást-þrungni Picasso, og varopnuð 19. febrúar sl. er að
renna sitt skeið, lýkur 20. maí. Samt
er ekkert lát á aðsókninni, eins og
jafnan þegar einhver hlið meistarans
er í sviðsljósinu. Stutt til stefnu, en
áhugasamir geta huggað sig við að
þriðji og síðasti áfangi framníngsins
er Barcelona, þar sem sýningin verð-
ur í Picasso-safninu 15. október til
27. janúar. Þangað iðulega beint flug
og borgin til muna hagstæðari fyrir
pyngjuna.
Trúlega kemur mörgum spánskt
fyrir sjónir, að aðsóknin að þessari
leyndu hlið meistarans er minni en
þegar meistaraverk frá hinum ýmsu
tímaskeiðum hafa verið í sviðsljósinu
á undanförnum áratugum. Ástæðan
er nærtæk og sú helst, að ástþrungn-
ar athafnir raska ekki sálarró Par-
ísarbúa tiltakanlega, né annarra í
Frans, nema helst þegar þær tengj-
ast einhverju æsilegu til hliðar.
Þannig voru kárínurnar gegn Bill
Clinton fyrrum Bandaríkjaforseta
mönnum einungis tilefni gamanmála
og aðhláturs, því þeim í Frans er öllu
meira í mun að valdamenn standi sig
í starfi. Meðtaka sem sjálfsagðan
hlut, að slíkir þurfi mikinn orkuforða
til stjórnsemi og visku og hann síður
að finna í tómum frjóhirslum. Full-
gild skilgreining á uppgangi klám-
iðnaðarins víða um heim síðastliðna
hálfa öld, að hann fari saman við
mikla fækkun sæðisfrumna í þeim
hirslum karla. Sjálfsímyndin og kyn-
orkan leiti þá uppbótar í raddbönd-
unum og orkumiklum glæsikerrum.
Líkja má þeim yfirhafna og list-
ræna búningi sem meistarinn klæðir
ástþrungin myndverk sín í við orð-
snilld og hugmyndaauðgi rithöfund-
arins Balsac, gerir í báðum tilvikum
tilvísanir á hugtakið klám að guð-
lasti. Í öllu falli ef menn halda sig við
þá fornu og nýju skilgreiningu, að
klám megi leggja að jöfnu við að
ómerkja og gróma fagra hluti sem
og athafnir. Margt það er víkur að
ástleitnum tilburðum kynjanna og
skermurinn ber inn í heimili okkar í
síbylju dag hvern, öfugsnúið, ófrum-
legt, innihaldslaust og andvana,
heyrir þannig að vel grunduðu máli
mun frekar undir hina fornu sígildu
og kórréttu skilgreiningu á siðleysi
og úrkynjun.
Það er nýrri tíma uppfinning að
nekt sé ósiðleg, til viðbótar ennþá
nýrri að hún vísi til kynjamismunar
og undirokunar kvenna. Allt frá dög-
um Grikkja og Rómverja, að Assýr-
íumönnum og enn eldri tímaskeiðum
ógleymdum, var hinn nakti karlmað-
ur öðru fremur háleit fegurðar-
ímynd. Og eins og ég hef endurtekið
greint frá í skrifum mínum er til-
tölulega stutt síðan konulíkaminn
þrengdi sér í forgrunninn. Vafalítið
eiga myndlistarmenn, og fagurlista-
skólar, umtalsverðan þátt í þeirri
þróun, upphafningu konulíkamans,
en teikning og málun naktra fyrir-
sæta og fyrirsáta var um aldir einn
af höfuðþáttum grunnmenntunar
þeirra og gerist enn.
Að líkami konunnar þótti hér
henta betur en karlmanna, var ein-
ungis að drjúgum hluta fyrir form-
fegurð og fjölbreytni, línur að auk
ólíkt mýkri. Kom kynferði og kynlífi
ekki par við í sjálfu sér, en eðlilega
tengist konulíkaminn stórum fleiri
vísunum til ásta, sem er sigurverk
náttúrunnar, af sömu rótum og tæl-
andi yndisþokki og angan blóma.
Ennfremur má minna á, að súlur
sem voru burðarstoðir hofa, hörga
og annarra mannvirkja til forna voru
tákn karlmennsku, og kyntákn koma
jafnt fram í almennri húsagerð sem
trúarbrögðum. Klámímyndin, öðru
fremur komin frá öfgafullum sér-
trúarhópum, auglýsingaiðnaðurinn
og kaupahéðnar kynlífsins hafa svo í
vaxandi mæli hagnýtt sér nautna-
gjafa á öllum sviðum á nýrri tímum.
Kynþokki og dulbúið klám lengi ver-
ið fullgild námsgrein í skólum aug-
lýsingahönnunar. Einnig tilefni til að
minna hér á grimman kvenpening
sem á öldum áður tók sig til og braut
lim karla af myndastyttum, eins og
sér víða stað, ollu með verknaði sín-
um óbætanlegum skaða á listaverk-
um. Vísast enginn tengt þvaglosun-
artæki í hvíldarstellingu við siðleysi
fyrr.
Að setja samasemmerki við nekt,
kynlíf og klám eru óviðurkvæmileg-
ar og misvísandi öfgar. Það er þann-
ig með nokkuð öðru hugarfari sem
menn teikna eða mála nakinn konu-
líkama og þeir
fara á nektarbúllu
eða súlustað,
tengist að auki
mjög sjaldan
áhugasviði við-
komandi. Til að
mynda hefur
skrifari litla nátt-
úru í þá áttina,
enda teiknaði
hann og málaði
nakin módel
meira og minna
frá morgni til
kvölds í áratug, og
litlar sögur fara
honum vitandi af
áhuga Picassos á
slíkum stöðum.
Flest myndverk
Picassos er skara
ástþrungnar at-
hafnir mjög per-
sónubundnar lif-
anir, vísa í og með
til ástkvenna mál-
arans, goðsagna
og sögunnar í
bland, líkt og önn-
ur listaverk hans.
Eru engan veginn
óraunhæfur inn-
blásinn spuni,
kynórar né hug-
myndafræðilegar
vangaveltur, mál-
arinn „improviseraði“ aldrei beint
upp úr sér. Megninu hélt Picasso
lengstum lítið fram, en meira síðasta
áratuginn eftir misheppnaðan upp-
skurð við ofvöxt í blöðruhálskirtli.
Uppskurð sem gerði hann ófrjóan,
hinum mikla náttúrukrafti til
ómældrar skapraunar þrátt fyrir að
vera kominn á níræðisaldur. En nú
voru það ný og voldug málverk eins
konar óheft tilfinninga- og skapgerð-
argos á líkum nótum og nýja mál-
verkið, en hér var hann á undan að
venju, munaði áratug. Og jafnvel
þótt sumar þessara mynda séu af
pissandi konum, eru þær gerðar af
slíkum yfirburða listrænum þrótti að
þær hafa ratað í virtustu listasöfn
heimsins og hneyksla fáa. Langur,
langur gangur frá þessum tjáríku
opinberunum og til þess sjónræna
sóðaskapar sem menn hafa verið að
gera á undanförnum árum í nafni
listarinnar. Leiðir hugann að því
grófasta og öfgakenndasta við klám-
bylgjuna sem gekk yfir fyrir aldar-
fjórðungi eða svo. Vel að merkja
mikið til fyrir luktum dyrum, en nú
galopnum í nafni listarinnar, andrík-
ið helst sótt í rennusteininn og klós-
ettkrot.
Andagift, inntak og húmor eru
ótvírætt meginþættir ástþrunginna
athafna Picassos á þessu afmarkaða
sviði, og á sýningunni í Jeau de
Paume sér þeirra stað frá öllum hlið-
um og tímaskeiðum.
Myndverkin ekki sýnd í sölum
listahallarinnar, sem feimnismál í
dempuðu ljósi, eins og hátturinn er
oftar en ekki um erótíska list. Þau
þola dagsljósið, allan samanlagðan
birtugjafann nú um stundir, hér er
ekkert að fela. Hvað sem menn segja
annars um þennan tortímandi per-
sónuleika að baki þeirra og samband
hans við spúsuna rússnesku, sem
hann skildi við, og hinar mörgu lags-
konur. Sjálft sköpunarferlið mál
málanna.
Á sýningunni eru yfir 300 mynd-
verk, helmingur þeirra hefur aldrei
komið fyrir sjónir almennings áður,
allt er með; kol-, krítar-, blýants- og
túskteikningar, málmætingar, ein-
þrykk, opnar rissbækur, leirkönnur
og fígúrur, máluð póstkort, yfirmál-
aðir reikningar, lítil og stór málverk.
Picasso þreif í það sem hendi var
næst, samkvæmur þeirri frægu
kenningu; að listamaðurinn ætti að
nota þann efnivið sem hann hefði
milli handanna hverju sinni.
Fyrstu myndirnar urðu til á
gelgjuskeiðinu þegar Picasso var
þrettán ára, eða 1894, en hinar síð-
ustu 1972, ári fyrir andlát hans. Sýn-
ingin skiptist annars í þrjá hluta,
hinn fyrsti er tímabilið frá 1896 til
1906, sem hefur með eitt og annað
frá vændishúsalífi að gera í anda
fyrri tíma, Manets og Toulouse
Lautrecs. Lostakonur í rauðum stíg-
vélum og með skrautleg sokkabönd,
sem þjóna viðskiptavinum sínum
með uppgerðu fjarrænu kæruleysi.
Karlpeningurinn hálf kómískur en
konurnar yfirnáttúrulegar og inni-
lokaðar, brosa helst þegar þær eru
einar og afslappaðar. Inn í þetta
fléttast ýmsar sjálfslýsingar þar sem
málarinn situr nakinn með fyrirsætu
sinni, og myndir af pörum sem elsk-
ast og konum að fróa sér.
Það voru samanlögð áhrifin frá
þessum bóhemaárum sem fæddu af
sér hið mikla og tímamótandi verk,
Hnyðjurnar frá Avignon, sem boðaði
upphaf kúbismans, og er eitt nafn-
togaðasta verk módernismans. Sum-
ir hafa Picasso jafnvel grunaðan um
að hafa fundið kúbismann upp til að
ná þessu öllu samanlögðu á dúkana,
bæði framan og aftan, til beggja
hliða, að ofan og neðan. Picasso og
kumpánar hans máluðu himininn
rauðan í París á fyrstu árum aldar-
innar, óheftar ástríður og prakkara-
strik þeirra á götum úti og listsöfn-
um löngu komin á spjöld sögunnar.
Þetta, að tákngera á einhvern hátt
sjálfan sig í myndum sínum, fylgdi
Picasso allt lífið og stigmagnaðist
síðustu árin. Gamall maður í návígi
við ungt hold, tímalaus girndin í öllu
sínu veldi. Hér kemur það ljóslifandi
fram að allt sem málarar gera er á
einhvern hátt sjálfsmynd, hvort sem
það er hlutvakið eða abstrakt, eru að
ryðja úr sér innihaldi sálarkirnunn-
ar, öllu því sem þar hefur safnast
fyrir.
Hafi þessar myndir ögrað á árum
áður eru þær margar hverjar sak-
leysið sjálft í dag, segir okkur hve
ytri aðstæður hafa mikil og breytileg
áhrif á mat manna á listaverkum,
fylgir þjóðfélagsháttum eins og
skugginn, breytingum sem fæstir
vita hverjar verða…
Þessu skrifi fylgir mynd sem kom
fram við andlát ljósmyndarans Dóru
Maar ástkonu Picasso 1998, og var
eitt kennimarka framkvæmdarinn-
ar. Hún var gerð 5. september 1936
og sýnir Mínótár í faðmlögum við
konu sem ber greinilegt svipmót
Dóru, ber líka heitið Dora et le Mino-
taure. Þessa óvætts grísku goða-
sagnanna, sem var hálft naut og hálf-
ur maður, sem Pasífea drottning
Mínosar konungs, löggjafa á Krít,
sonar Seifs og Evrópu, átti með
nauti. Tákngerir þá líkast til lista-
manninn og ástarbríma hans til
Dóru sem var lagskona hans og
músa á tímaskeiðinu er hann gerði
hina frægu mynd, Guernica.
Stílfærðu svipmóti Dóru Maar sér
víða stað, einkum í krampakenndum
andlitum, einnig sérstæðum og ynd-
isþokkafullum portrettum.
Sýningin á Jeau de Paume telst
mjög þörf og tímabær framkvæmd,
eykur skilning manna á þessum
mikla brimbrjóti og nýskapara tutt-
ugustu aldarinnar. Stuðlar að eyð-
ingu fordóma með klækjum mikillar
listar, og opinberar skoðandanum
allar hliðar ástþrunginna athafna
meistarans.
Dóra Maar og Mínótárinn, Dora Maar et le Minotaure, gerð með litblýöntum og rissblýi 5. september 1935.
Hinn ást-
þrungni
Picasso
Fólk á öllum aldri stímar í sýningahöllina
Jeau de Paume í París til að líta ýmsa til
skamms tíma leynda og forboðna hluti í
lífsverki Pablo Picassos (1881–1973). Litrík-
ur manngrúi frá öllum heimshornum
nálgast þessa hlið meistarans af forvitni og
andakt. Bragi Ásgeirsson var í vettvangs-
könnun á dögunum. Ljósmyndarinn með tjáríka og kynþokkafulla and-litið, Dora Maar. Myndina tók André Rogi 1936.