Morgunblaðið - 14.12.2001, Blaðsíða 36

KRISTJÁN Davíðsson hefur á
undanförnum árum verið til kynn-
ingar í Listasafninu á Akureyri með
nokkrum málverkum sem gefa fag-
urt en nokkuð takmarkað þversnið
af list hans vegna þess hve fá þau
eru. Það er litli salurinn í safninu
sem er nýttur til þessarar kynning-
ar og nægir hann vart til að gefa
raunsanna mynd af jafnglæsilegum
ferli og Kristjáns.
Það þarf töluvert meira en verkin
á Akureyri til að koma til skila
margþættum þróunarferli málarans
svo að almenningur átti sig á stærð
hans og mikilvægi fyrir þróun ís-
lenskrar abstraktlistar. Það er
nokkuð auðvelt að skilgreina Krist-
ján sem expressjónískan abstrakt-
málara en gleyma í leiðinni marg-
háttuðum frávikum hans frá þeirri
stefnu. Reyndar væri beinlínis rangt
að skilgreina elstu verk hans sem
expressjónísk abstraktverk því þau
eiga mun meira sammerkt með evr-
ópskri list en bandarískri.
Reyndar er fjölmargt komið á
daginn varðandi upphafið sem áður
var hulið þoku. Fyrir utan ómæld
áhrif Joan Miró og Chaïm Soutine á
mótun expressjónískrar abstrakt-
listar í Bandaríkjunum – hinn fyrr-
nefndi varð fyrstur málara til að
nota slettur og leka í málverkum
sínum meðan hinn síðarnefndi hafði
afgerandi áhrif á þykkt og ýfingu
áferðar – er nú viðurkennt að alflat-
armálunin – all-over effect – verður
varla rakin til annars en Claude
Monet þótt heitið sé jafnan kennt
við Jackson Pollock.
Verk Kristjáns eiga einmitt ým-
islegt sameiginlegt með Vatnalilju-
myndum Monet og Nautsrifjamynd-
um Soutine, en þær síðarnefndu
voru reyndar byggðar á Slátur-
skrokksmálverki Rembrandts í
Louvre-safninu. Pensildrættirnir
hringa sig, bugðast og hlykkjast yfir
myndflötinn eins og mislit bönd og
borðar. Landslagið í ljóðrænum
abstraktmyndum Kristjáns er sömu
ættar og yrkisefnið í verkum Monet,
síðustu áratugina sem hann lifði.
Munurinn er sá að út úr málverkum
Kristjáns er sjaldnast hægt að lesa
fígúratíf tilbrigði á borð við yfirborð
tjarnar, eða bakka hennar og blóma-
skrúð. Titlar verka hans vísa þó oft
til ákveðins kennileitis, eða þekkts
landslags.
Þá sjaldan að Kristján er fígúra-
tífur leitar hann frekar í menn-
inguna, og bregður henni upp með
blendingi af kímni og kátbroslegri
tækifærislipurð, ekki ólíkri þeirri
sem Soutine heitinn beitti á fyrir-
sætur sínar svo þær kitluðu óspart
hláturstaugar áhorfenda. Það þarf
varla að endurtaka það með hvílík-
um undrahætti Kristján hefur stýrt
málverki sínu á liðnum áratug.
Hann þarf varla lengur á litum eða
penslum að halda til að bregða upp
töfrum sveiflunnar.
Takist Listasafninu á Akureyri að
bregða upp einhverri glætu af raun-
sönnu ljósi með þessu litla úrtaki þá
er það vísast með því að afsanna hin
margumtöluðu amerísku áhrif í
verkum Kristjáns Davíðssonar. Þó
svo hann hafi numið vestan hafs á
þeim úrslitaárum þegar Bandaríkja-
menn voru að taka við kyndli mynd-
listarinnar úr hendi Evrópumanna
þá heldur hann bersýnilega tryggð
við myndræn gildi gömlu álfunnar.
Ef til vill erum við of gjörn á að
gleyma þeirri staðreynd að meðal
áhrifamestu brautryðjenda
expressjónískrar abstraktlistar í
Bandaríkjunum var að finna þá
Arshile Gorky, Willem de Kooning
og Hans Hofmann, þrjá listamenn
sem ekki voru síður mótaðir af evr-
ópskum uppruna sínum en Kristján
Davíðsson.
Smávaxið yfirlit
MYNDLIST
Listasafnið á Akureyri
Til 16. desember. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 13–18.
MÁLVERK
KRISTJÁN DAVÍÐSSON
Morgunblaðið/Halldór B. Runólfsson
Eitt af nýjustu málverkum Kristjáns Davíðssonar á yfirlitssýningunni í Listasafninu á Akureyri.
Halldór Björn Runólfsson
LISTIR
36 FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EGILL Jónasson er einn þeirra
snjöllu hagyrðinga, sem marga vísna-
vini hafa glatt á liðinni öld. Meðan
þeir þrír voru upp á sitt besta, Egill
Jónasson á Húsavík, Baldur á Ófeigs-
stöðum og Steingrímur í Nesi, svo að
aðeins þeir þrír vinirnir séu nefndir,
var engin þurrð á skemmtiefni í
bundnu máli. Mér er minnisstætt,
þegar skólabróðir minn, Daníel
læknir á Húsavík, skemmti mér og
fleirum með vísum þeirra félaga. Þá
var mikið hlegið. En Daníel kunni lík-
lega meira af kveðskap þeirra en
nokkur annar.
Nú er megnið af kveðskap Egils
komið út á bók. Dætur Egils, Þor-
gerður og Herdís kennari og rithöf-
undur, hafa safnað því saman, sem
fundið varð og Sigurjón Jóhannes-
son, skólastjóri á Húsavík og einn af
góðvinum Egils heitins, bjó efnið til
prentunar og ritaði ágæta grein um
Egil, ævi hans og skáldskap.
Egill Jónasson fæddist árið 1899
og andaðist árið 1989. Hann ólst upp í
Aðaldal, en á fullorðinsárum dvaldist
hann á Húsavík, lengi vel sem verka-
maður, en á síðustu árum skrifstofu-
maður hjá Kaupfélagi Þingeyinga.
Hann ólst upp við kveðskap og
yrkingar og byrjaði sjálfur að setja
saman vísur barn að aldri. Orðfimi,
stuðlar, rím, hnyttni og fyndni voru
fylgisveinar hans allt frá fyrstu tíð.
Hann var ekki orðinn gamall, þegar
ljóst var, að hann gat kastað fram
stöku á augabragði, oft eins og án
umhugsunar. Og ekki átti hann erfitt
með að botna annarra vísur, svo að
eftir yrði tekið. Eitt sinn kom hann
inn á símstöð og símastúlkan varpaði
að honum fyrriparti, sem hann botn-
aði á augabragði:
Því er ég svona þykk að framan
og þó svo föl á kinn?
Þú hefur verið að gera gaman
og gamninu slegið inn.
Tvíræðni, sem stundum þótti
kannski í djarfara lagi, var einmitt oft
einkenni á vísum Egils. En hann gat
leikið þá list meistaralega vel. Eins
og þegar um var að ræða að æskufólk
færi í skemmtiferð til Vonarskarðs:
Hafi æskan ástafund
uppi í Vonarskarði,
strokinn verður mjúkri mund
„melgrasskúfurinn harði“.
Annað einkenni á vísum Egils var
meinfyndni. Gat hún oft verið býsna
beitt og sviðið undan. En einnig er til
fjöldinn allur af fallegum og græsku-
lausum vísum. Hann gat ort einkar
fallega um vini sína og samferða-
menn og vísur hans um náttúruna,
veðrið og veiðiskapinn eru margar
gullfallegar.
En Egill Jónasson virðist framar
öðru hafa verið maður stundarinnar
og lítt seilst eftir speki eða glímu við
lífsgátuna. Og ekki er það sagt til
lasts, því að margir rímsnillingar
hafa misst þar fótanna.
Hann var líka maður stundarinnar
í því að hann vandaði lítt skáldskap
sinn, virðist ekki hafa legið yfir hon-
um og snurfusað. Efnið skipti hann
líklega meira máli en formið. Vísur
hans voru því sjaldnast dýrt kveðnar,
þó að hann ætti alls ekki erfitt með að
klæða skáldskap sinn hátíðabúningi,
ef á þurfti að halda.
En í stökum köstuðum fram á
stundinni er algengt að stuðlar falli á
áherslulítil atkvæði og atkvæðafjöldi
í vísuorðum ekki alltaf virtur. Þetta
kemur sjaldnast að sök, þegar vís-
urnar eru fluttar af þeim, sem með
kunna að fara. En miður nýtur það
sín á prenti.
Og kem ég þá að birtingu skáld-
skapar sem þessa á bók. Enginn vafi
er á, að langflestar vísur Egils Jón-
assonar og annarra snjallra hagyrð-
inga njóta sín best í munnlegum
flutningi, þar sem viðeigandi skýr-
ingar eru látnar fylgja. Komnar á bók
verða þær allmiklu daufari. Mér hef-
ur fundist ég stundum þurfa að lesa
þær hvað eftir annað og helst læra
þær bestu utanað til þess að fá notið
þeirra til fulls. En þetta breytir því
ekki, að full ástæða er til, – og vissu-
lega þakkarvert –, að gefa út skáld-
skap sem þennan. Annars er hætt við
að hann glatist, þegar tímar líða og
það sem leiðinlegra er, að hann
brenglist í meðförum eða sé eignaður
öðrum.
Þetta hafa aðstandendur þessa
safns viljað koma í veg fyrir. Fyrir
það eiga þeir þakkir skildar. Auk
þess er vissulega ástæða til að minn-
ast vísnasnillingsins og gleðigjafans
Egils Jónassonar með þessum hætti.
Þingeyskur
vísnasnillingur
BÆKUR
Kveðskapur
Mál og menning, Reykjavík, 2001, 178
bls.
EGILSBÓK. KVEÐSKAPUR EGILS
JÓNASSONAR FRÁ HÚSAVÍK
Sigurjón Björnsson
HLYNUR Hallsson
opnar sýningu í
Slunkaríki á Ísafirði
á morgun, laugar-
dag, kl. 16.
Á sýningunni,
sem hefur yfirskrift-
ina Þar – There –
Dort, gefur að líta
um 200 myndir með
myndatextum.
Myndirnar eru tekn-
ar úr dagblaðinu
Heilbronner
Stimme sem gefið er
út í Heilbronn í suð-
urhluta Þýskalands
en myndatextarnir
koma úr dagblaðinu Degi frá Ak-
ureyri.
Textar og myndir eru rifin úr
samhengi og passa því ekki sam-
an, þannig að ný tengsl myndast.
Áhorfendur geta fundið út nýja
þýðingu úr myndatextum sem
virðast við fyrstu sýn vera á röng-
um stað og myndir birtast í nýju
ljósi. Það sama gildir um 20 mín-
útna myndband sem Hlynur hef-
ur sett saman. Þar gefur að líta
fréttamyndir frá fréttaútsending-
um frá CNN, Sky, BBC World,
Stöð 2 og Ríkissjónvarpinu. Tal
þulanna passar engan vegin við
fréttamyndirnar og þar með er
vanalegum máta hlustunar og
sjónar áhorfandans raskað. Pétur
Eyvindsson gerði tónlist við
myndbandið.
Í verkum sínum
rannsakar Hlynur
gjarnan tengsl fólks
með ólíkan bak-
grunn og skoðar
hvað það er sem
tengir fólk eða
sundrar því. Sam-
skipti af öllum toga
koma þar við sögu
sem og samskipta-
leysi.
Sýningin var sett
upp fyrr á árinu í
Kunstverein Heil-
bronn í Þýskalandi.
Hlynur gaf út sér-
stakt „dagblað“ í til-
efni sýningarinnar, þar sem ein-
ungis gefur að líta myndir og
myndatexta en allur megintexti
er felldur út.
Myndatextarnir eru á þremur
tungumálum, íslensku, þýsku og
ensku, sem liggja eins og rauður
þráður í gegnum mörg verka
Hlyns. Sýningargestir í Slunka-
ríki geta tekið blaðið með sér
heim en auk þess fengið sér sæti
og flett öðrum blöðum, bækling-
um og tímaritum milli þess sem
myndir eru lesnar og textar skoð-
aðir.
Á opnuninni í Slunkaríki frem-
ur Hlynur gjörninginn „Lesa, tala
– Lesen, sprechen – Read, talk“.
Sýningin stendur til 6. janúar
og er opin fimmtudaga til sunnu-
daga kl. 16–18.
Tekur texta
og myndir úr
samhengi
Hlynur Hallsson
Barna- og
unglinga-
bókaverð-
laun Vest-
norræna
ráðsins
BARNA- og unglingabókaverðlaun
Vestnorræna ráðsins verða veitt í
fyrsta sinn á ársfundi ráðsins næsta
sumar. Markmiðið með verðlaunun-
um er að styðja við bókmenntahefð
Vestur-Norðurlanda – Íslands,
Færeyja og Grænlands – og hvetja
barna- og unglingabókahöfunda til
dáða.
Vestnorræna ráðið vill með þessu
sýna samheldni og einingu land-
anna og vekja athygli á samstarfi
þeirra og menningararfleifð. Auk
þess er vonast til að með verðlaun-
unum verði ungmennum Vestur-
Norðurlanda gert betur kleift að
kynna sér vestnorrænar bókmennt-
ir og menningu.
Þær bækur sem hljóta tilnefn-
ingu verða þýddar á vestnorrænu
og skandinavísku málin og gert er
ráð fyrir því að bækurnar komi að
gagni í fræðslu- og skólastarfi land-
anna. Í hverju landi verður skipuð
sérstök dómnefnd sem tilnefnir
eina bók til verðlaunanna, en hægt
er að tilnefna þær barna- og ung-
lingabækur sem komið hafa út á
síðastliðnum þremur árum, þ.e. frá
og með 3. desember 1998. Áætlað
er að hinn 15. maí nk. hafi dóm-
nefndir hvers lands skilað af sér
niðurstöðum og síðan mun sameig-
inleg vestnorræn dómnefnd velja
bestu bókina.
Verðlaunin verða veitt í fyrsta
sinn við hátíðlega athöfn á ársfundi
Vestnorræna ráðsins sem haldinn
verður á Íslandi í ágúst 2002. Verð-
launin eru 60.000 danskar krónur
og verða veitt annað hvert ár.