Morgunblaðið - 14.12.2001, Blaðsíða 50

MINNINGAR
50 FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
hvort heldur hún var að etja við ban-
væna sjúkdóma eða að ná sínu setta
marki. Hún skilur eftir sig stórt
tómarúm og heimurinn verður ekki
sá sami án hennar.
Sigurborg.
Það var fyrir mörgum, mörgum ár-
um í dimmgráu skammdegi, að svört
fólksbifreið rann í hlað einbýlishúss í
Laugarnesinu, skammt frá gröf Hall-
gerðar langbrókar. Fyrir framan
húsið stóð lítill drengur. Hann beið
einskis, en bar í brjósti dulinn ótta.
Út úr bifreiðinni kom dökkklædd
kona með svart net fyrir augum og
loðkraga um háls. Hún beygði sig nið-
ur að drengnum, og vit hans fylltust
hári og angan kölnarvatns.
Lengi, lengi eftir þetta fyllti konu-
ilmur vitund hans þessum dulda ótta,
þar til hann, á þrítugsaldri, horfði á
Svanavatnið. Þá, þegar svarti svan-
urinn rauf friðinn og kyrrðina í leiftri
og þrumugný og spratt fram á sviðið,
birtist dimmgráa myndin aftur í huga
drengsins. Þessi mynd úr Laugar-
nesinu forðum. Á samri stundu end-
urlifði hann dökkklæddu konuna. –
Síðan hefur vel lyktandi andrúm ekki
vakið þennan ótta.
Nú, á nýliðnum haustdögum, hefur
hin fjarlæga minning birst sem gullið
lauf bjarkar, meðal naktra greina
reynis, fyrir utan glugga sjúkrahúss.
Bak við dökk augu hússins lá konan
og barðist fyrir lífi sínu. Hún sá ekki
björkina nema í spegli. Það, sem
henni bjó í brjósti, gat hún aðeins tjáð
með augnaráði sínu, – önd hennar gat
eigi blásið lífi í brostin raddbönd.
Skilningsvana drengurinn við
sjúkrabeð móður sinnar bað hana að
bíða með þá tjáningu, þar til hún losn-
aði úr viðjum þeirra véla sem blésu
henni lífi í brjóst. Vélum, sem hún
skyldi reyna að gleyma og þjáning-
unni, sem þeim fylgdi. Á meðan ætti
hún að hanna þá mynd, sem skreytti
fegursta hökul, sem hún myndi
nokkru sinni gera. Mynd, sem risi
eins og hvítur marmari upp úr svartri
ösku forðum.
Hann fór út og tíndi bleik lauf
bjarkarinnar af jörðunni og færði
henni. Ósjálfrátt bar hann saman lög-
un og lit laufsins við andlit móður
sinnar. Hann bað hana að láta andann
lyfta þessum laufum og bera þau á
eigin vængjum upp í himinhæðir,
svipað og tónar á einum hökli hennar,
í kirkju Siglfirðinga. Og hann rétti
henni óskrifað blað og penna. Með
veikri hendi teiknaði hún línu, sem
hverfðist endalaust inn í sjálfa sig, í æ
krappari bugðum, þar til penninn
missti flugið niður af blaðbrúninni. –
„Nei, nei, mamma,“ sagði drengurinn
og sneri við blaðinu. „Þú hnitar hringi
upp á við, eins og fuglinn við Reyn-
isfjall, sem svífur með andvarann
undir vængjum við bjargbrún.“ En
hún lygndi aftur augunum í bjargar-
leysi sínu og horfði síðan upp í him-
ininn, eins og í bæn. Hann fann að
þau skildu hvort annað. Hún gat eigi
tjáð það með sinni brostnu röddu, og
hann þagði.
Nú, þegar konan er aftur horfin í
dökkum vagni á braut, þaðan sem
ekkert ljós skín, annað en það sem er
annars heims, benda naktar greinar
bjarkarinnar upp í myrkan himininn
og vísa veginn. Hrungjörn laufin hafa
borist til fjarlægra staða. Og sá salur,
sem móðir þessa drengs bjó í um
stund, mænir nú andvana augum út á
dimmbláan veginn, sem verður leið
okkar allra að lokum. Og inn um þann
skjá mun auga lifanda aldrei skyggn-
ast og sjá fegursta hökul, sem hann-
aður hefur verið.
Chicago, 24. nóvember 2001.
Sigurður V. Sigurjónsson.
Sigrún Jónsdóttir kirkjulistakona
er látin. Með henni er horfinn úr okk-
ar samfélagi mikill kvenskörungur.
Sigrún ólst upp við venjuleg al-
þýðukjör í Vík í Mýrdal. Voru þeir
átthagar henni jafnan kærir síðan.
Hún aflaði sér menntunar handa-
vinnukennara í Reykjavík og seinna
listmenntunar, einkum í vefnaðarlist,
með margra ára námi og starfi í
Gautaborg í Svíþjóð. Hún var at-
hafnasöm, hugrökk og hörkudugleg.
Þegar tímar liðu fram helgaði hún sig
aðallega kirkjulistinni. Sá sem þessar
línur ritar telur að enginn hafi unnið
íslenskri kirkjulist eins mikið af fögr-
um verkum og hún á síðari hluta 20.
aldar.
Sigrún var tilfinningarík og það
svo mjög að sumum mun stundum
hafa þótt nóg um. Hún átti sér hug-
sjónir og stefndi framkvæmd þeirra
beint að markinu. Hún var kvenrétt-
indakona. Ekkert var henni fjær
skapi en að taka undir við hið þús-
aldagamla ok karls á konu hvarvetna
utan eldhússins.
Sigrún var mannblendin. Hún
þurfti félagsskap manna. Gestrisni
hennar var við brugðið. Ein síðasta
ósk hennar í lífinu var … að geta
haldið áfram að hafa gesti.
Og nú er hún, eftir 80 ára árang-
ursríkt líf og starf, komin til Guðs.
Hún unni honum heitt, leitaði oft til
hans og mat mikils stuðning hans.
Megi hún fá góða hvíld hjá honum, við
unun og iðju, í friði og fegurð himins-
ins.
Andri Ísaksson.
Hún Sigrún var ekki einhöm. Hún
var hörkudugleg lífsnautnakona. Álf-
kona og tröllamey.
Hún átti sér níu líf eins og kött-
urinn. Hún var höfðingi í lund, ósér-
hlífin við sjálfa sig sem aðra. Hún var
brautryðjandi. Listakona af guðs náð.
Hún var ættrækin og gjafmild við þá
sem minna máttu sín. Hún var sann-
kallað tryggðatröll og vinur vina
sinna. Sigrún var ekki allra. Hún bjó
yfir sköpunarmætti listarinnar og
fargaði því lítilmótlega.
Ég man fyrst eftir Sigrúnu á heim-
ili foreldra minna. Mér fannst mikið
til þessarar stórfallegu, fjörugu og
fyndnu frænku minnar koma. Afi
minn Sveinn í Ásum í Vestur-Skafta-
fellssýslu sótti ekkjuna Guðrúnu,
ömmu Sigrúnar, og börnin hennar
fjögur austur yfir sanda og jökul og
tók þau inn á heimili sitt og ömmu Jó-
hönnu snemma á öldinni sem leið.
Þorgerður móðir Sigrúnar ólst því
upp meðal 12 barna þeirra hjóna. Sig-
rún elskaði og dáði þennan afa minn
og kallaði hann sinn afa. Þessa naut
ég alla tíð. Nú er hún horfin, vinkona
mín og frænka, en saga hennar og
lífskraftur verður okkur hinum að
leiðarljósi.
Hún Sigrún þorði. Blessuð sé
minning hennar.
Brynja Benediktsdóttir.
Síðan Sigrún dó hef ég fundið tára-
flóð hanga uppi, vegg með hjarta,
sem kemst ekki út um augun. Hansk-
ar eru góðir til að tína í tár svo að eng-
inn taki eftir hræringunni. Ég fel til-
finningasemina því að grátkonur eru
ekki í tísku. En smávaxnar áttræðar
konur sem bera 83 tonna skip yfir
hafið, draga það upp að Þórisvatni og
aftur niður að strönd til Víkur í Mýr-
dal eru með því flottasta sem til er.
Við Sigrún héldum áfram að vera
nánar vinkonur eftir að bókin okkar
kom út. Þegar ég heimsótti Sigrúnu
síðast náðum við enn veðurfræðilegu
samlífi, náðum að kveðjast hinsta
sinni. Vissum það báðar, þótt sjúk-
dómsgreiningin væri þá ekki enn
bráð. Hún vissi það og ég vissi að hún
vissi.
– „Hann stendur þarna með ljá-
inn,“ sagði hún og benti í hornið á
sjúkrastofunni. Ég vissi hvað hún var
spök svo að ég áttaði mig á því að hún
væri líklega að deyja. Geðhjól mitt
stöðvaðist við reiðina svo að ég
skammaði hana um leið og ég smurði
tárunum með kinninni yfir ennið á
henni fyrir að hafa látið mig elska sig
og missa. Skammaði hana fyrir að
reka út læknana þegar þeir ætluðu að
trufla spjallið. Skammaði hana fyrir
að hafa veðsett íbúðina sína til að
greiða fyrir ótrúlega dýran flutning
Skaftfellings heim til Víkur.
Það er óhemjugangur af einstak-
lingi að taka að sér að bjarga menn-
ingarverðmætum utan við kerfið, en
það var klókt um leið. Það virkar að
taka af skarið. Skaftfellingur breytti
Vík í kaupstað og bjargaði aðdráttum
sýslanna. Auðvitað á að gera um hann
safn, því að svo mörg söguleg skip
hafa glatast. Rétt er að sýna tannaför
tímans á skipinu og leggja áherslu á
safnavinnu kringum gömul menning-
arverðmæti. Skaftfellingur var ekki
bara björg einangruðustu sýslna
landsins heldur líka stríðshetja sem
bjargaði óvininum. Vík í Mýrdal er af
náttúrunni kjörinn staður fyrir fjöl-
þjóðlegt evrópskt safn sem mundi
sinna siglingasögu aldanna hingað til
landsins til veiða og kaupskapar.
Slíkt safn getur auk þess opnað sögu
skipakirkjugarðsins mikla í fjörum
Suðurlands – sem mynda svo sak-
leysislegt bros á landakortum.
Þegar Skaftfellingur, 83 ára gamli
elskhuginn, eins og Sigrún kallaði
hann, sveif í höfn heilags Þorláks nið-
ur úr Mánafossi í sumar í appelsínu-
gulum gúmmíböndum, hrukkóttur og
tannlaus, söng og marraði í honum,
það var hrein músík. Þetta var ótrú-
leg sjón, hann er magnað og sterk-
lega byggt skip, hertur í vikri, næst-
um heill og sprelllifandi. Svona skip
fljúga bara í gömlum æfintýrum. Sig-
rún sagði þegar hún sá hann svífandi í
sólskininu: „Við lítum eins út.“ Helgi-
letur ellinnar er eins og letur gamalla
tíma … fallegt. Það er skrifað í allt
nema himininn og vatnið. Með því að
bjarga Skaftfellingi vildi Sigrún gera
þetta letur sýnilegt.
Sigrún sagði mér einu sinni að hún
vildi að allir mættu í hvítu í jarðarför-
ina sína og væru glaðir. Ég ætla því
að reka grátkonuna frá mér og fara í
ljósar flíkur. Hún sagði mér á okkar
síðustu samverustund að hún vildi að
siglt væri með sig dauða frá Vík út á
rúmsjó. Hún vildi fara í hafið. Ég
sagði séra Jakobi dómkirkjupresti
frá þessu þegar hún dó. Við ráðum
litlu meðan við lifum og enn minna
dauð: sumir vilja fara í hafið, aðrir
liggja dauðir eins og Þyrnirós í jökli
og enn aðrir leggjast á Esju og láta
krumma borða sig. Slíkt leyfa prest-
arnir held ég bara í Tíbet, ef Kínverj-
ar hafa ekki bannað það. Ég segi hér
frá ósk Sigrúnar um að leggjast í haf-
ið og þar með gerist það á prenti, sem
er nokkuð. Aldan tók hana þegar hún
var nýfermd í sumarhita að vaða í
Vík. Hafið skilaði henni aftur eftir að
hafa næstum hrætt úr henni tóruna.
Það skilaði henni endanlega.
Sigrún var óhemjusterk og verald-
arvön listakona, góð og frjáls, gáfuð,
forn og nútímaleg. Hún hjálpaði mér
að losa um einhver frumöfl í mér.
Krafturinn í henni setti fyrst í mig
beig, en maður losnar ekki við beig
nema fara í fangið á honum. Hún grét
þegar hún þurfti þess. Það er styrk-
ur. Hún skildi að við erum eldfjöll.
Hún var fædd undir Kötlu þremur
árum eftir gos og þráði að sjá Kötlu
gjósa. Vissi manna best að við lifum á
skorpu yfir eldseigum möttli. Ég fer í
pílagrímsferð, ef gyðjan lofar, til
Kötlu í næsta gosi og hugsa um Sig-
rúnu. Helgiletur Heljar er skráð í
okkur öll og gerir lífið dýrmætt. Hver
vinur sem deyr færir okkur sjálf nær
eyðileggingunni. Sigrún kenndi mér
að lifa sprelllifandi, vera trygg, hugsa
stórt, vinna hratt og óttalaust, trúa á
dulmögn og vekja upp ævintýri. Það
er ekki lítið. Það er kjarni íslenskrar
hetjulundar að finnast allt hægt og
byggja af þrautseigju. Þannig er
grafskrift Sigrúnar.
Þórunn Valdimarsdóttir.
Það er vor 1947. Dronning Alex-
andrine klýfur öldur Atlantshafsins á
leið sinni frá Reykjavík til Kaup-
mannahafnar. Meðal farþega skips-
ins er hópur nýútskrifaðra kennara
frá Kennaraskóla Íslands í mánaðar
fræðslu- og kynningarferð til Dan-
merkur með viðkomu í Svíþjóð. Í
hópnum er Sigrún Jónsdóttir frá Vík
í Mýrdal. Hún er eins og aðrir í hópn-
um að fara að kanna nýjar slóðir.
Markmiðið með ferðinni var að kynn-
ast skóla- og menningarmálum í Dan-
mörku og skoða söfn og aðrar menn-
ingarminjar. Fyrir Sigrúnu var þessi
ferð mikilvæg og ef til vill örlagavald-
ur í lífi hennar. Hún tengdi námskeið
í Svíþjóð við ferðina og varð það upp-
haf að áralöngu námi hennar í Sví-
þjóð.
Þegar Sigrún innritaðist í handa-
vinnudeild Kennaraskóla Íslands
haustið 1946 var það næsta fátítt að
þriggja barna móðir og fráskilin að
auki drifi sig í nám til að afla sér
starfsmenntunar. Það þurfti kjark og
dugnað til þessa á þessum tíma, en
aldrei skorti Sigrúnu kjark eða
áræði. Hversu vel henni hentaði nám-
ið í Kennaraskólanum skal ósagt lát-
ið, en það var býsna fast skorðað á
þessum árum, og hugur Sigrúnar
mun fljótt hafa hneigst til listsköp-
unar, þótt handavinna léki henni í
hendi. Hugurinn var frjór og opinn
fyrir nýjum straumum og troðnar
slóðir hentuðu henni ekki vel. Þetta
birtist vel í kennslu hennar. Hún vildi
efla frumkvæði nemenda og styrkja
þá til sjálfsköpunar.
Í fyrrgreindri ferð bast Sigrún
sterkum og órjúfandi böndum við þá
sem í hópnum voru og slaknaði aldrei
á þeim þótt árin liðu og fjarlægðir og
ólík örlög skildu að. Alltaf var Sigrún
tilbúin að taka þátt í samkomum okk-
ar og oft vorum við gestir á heimili
hennar þar sem hún veitti af rausn.
Þegar við héldum upp á 50 ára kenn-
araafmæli kom hún frá Svíþjóð til að
geta verið með okkur eina dagstund.
Sigrún unni átthögum sínum. Hún
nefndi oft að sér liði hvergi betur en í
bústaðnum sínum í Vík. Átthagaástin
lýsti sér glöggt í baráttu hennar við
að koma skipinu Skaftfellingi heim til
Víkur og varðveita það þar til minn-
ingar um þá lífgjöf sem það bar Vík-
urbúum um árabil. Þetta auðnaðist
henni og kom Skaftfellingur til Víkur
18. ágúst sl. og féll saman heimkoma
hans og afmælisfagnaður Sigrúnar,
þegar hún fyllti sinn áttunda áratug.
Í þessum fagnaði var Sigrún glæsileg
og sönn hetja, því vitað var að hún
gekk ekki heil til skógar.
Um ævi Sigrúnar eða list hennar
verður ekki fjallað hér. Það hafa hún
sjálf og Þórunn Valdimarsdóttir rit-
höfundur gert frábærlega vel í bók-
inni „Engin venjuleg kona“.
Ég vil aðeins með þessum orðum
þakka ógleymanleg kynni við Sig-
rúnu og votta börnum hennar,
tengdabörnum og afkomendum sam-
úð mína.
Stefán Ólafur Jónsson.
Hún Sigrún frænka, eins og ég
kallaði hana alltaf, hefur alla tíð skip-
að stóran sess í lífi mínu. Þegar ég var
barn að alast upp austur í Mýrdal
sendi hún mér oft póstkort frá út-
löndum og einnig heyrði ég oft frétta-
tilkynningar í útvarpinu um að hún
væri að opna myndlistarsýningu í
einhverju listhúsi borgarinnar.
Skyldleiki okkar Sigrúnar er nokkuð
óvenjulegur og lengi vel reyndi ég að
koma mér hjá að útskýra hann. Í dag
er ég hins vegar afar stolt af að geta
sagt að ég sé dóttir Jóns Þorsteins-
sonar, afa Sigrúnar. Ég naut þess að
heyra Sigrúnu lýsa afa sínum, og eftir
þær lýsingar fannst mér eins og
pabbi hefði verið höfðingi höfðingj-
anna í Vík í Mýrdal. Hún sagði mér að
hún hefði lofað afa sínum að hún
skyldi líta til með litlu stúlkunni hans
eftir hans dag og það loforð efndi hún
ríkulega.
Mér þótti mikið til um þessa
frænku mína og varð hún fljótt sveip-
uð ævintýraljóma í barnshuga mínum
og sá ljómi dvínaði ekki þegar ég
kynntist henni persónulega. Ég var
þá unglingur að byrja að fóta mig í til-
verunni og hún nýflutt aftur heim til
Íslands eftir að hafa búið 10 ár í
Gautaborg en þar var hún í textíl-
námi með áherslu á kirkjulist. Við
heimkomuna var í nógu að snúast hjá
Sigrúnu, hún var komin með stóra
fjölskyldu og nú þurfti hún að hasla
sér völl hér heima. Samt lét hún sig
ekki muna um að hafa hönd í bagga
með ráðvilltri frænku. Einn daginn
hringdi hún í mig, þá var ég sautján
ára, bað hún mig að koma strax til
Reykjavíkur því hún væri búin að út-
vega mér vinnu í Landsbankanum.
Ég lét ekki segja mér það tvisvar, tók
fyrstu ferð í bæinn og saman fórum
við frænkurnar, ég sveitastelpan og
hún heimskonan, stórglæsileg, á
pinnaháum hælum með svartan hatt
á höfði og glettnina í augunum, á fund
starfsmannastjóra Landsbankans.
Ég var ráðin og Sigrún bauð í kaffi á
Hótel Borg á eftir. Síðan átti hún eftir
að hafa margskonar góð áhrif á líf
mitt.
Svona var Sigrún. Hún var með
stórt hjarta. Hún átti sér líka stóra
drauma og stóri draumurinn um að
skipið Skaftfellingur kæmist til Víkur
rættist í sumar á áttræðisafmæli
hennar. Hún trúði því að skipið væri
hamingjuskip sem færði Skaftfelling-
um happ. Ég á þá ósk að Skaftfell-
ingar beri gæfu til að nýta sér þessa
gjöf Sigrúnar á sem bestan hátt í nú-
tíð og framtíð. Ég er frænku óend-
anlega þakklát fyrir allt sem hún
gerði fyrir mig. Guð blessi Sigrúnu
Jónsdóttur.
Jóna Sigríður Jónsdóttir.
SIGRÚN
JÓNSDÓTTIR
 Fleiri minningargreinar um Sig-
rúnu Jónsdóttur bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.

 


 
 

 





 




    
  
   



    

    
 




   

  


 
    !
 

"#
   $"%  &  

  
   
 
        
 
 
   
!"#   
$ %
   &' !"( &'   
) ( 
     !