Morgunblaðið - 22.12.2001, Qupperneq 43

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 2001 43
FIMMTÁN ára gamall ætlaði hann
að taka þátt í ljóðasamkeppni, en
komst ekki lengra en að setja saman
eina vísu:
Er alheimur dunar af orrustugný
og allt er gengið úr skorðum,
íslenzka þjóðin öðlast á ný
þann arf sem hún glataði forðum.
Þótt ekkert yrði úr þáttöku í sam-
keppninni eða frekari yrkingum í
bili, „nema einnota vísur til að stríða
systkinunum“ blundaði rímið sterkt
í honum. Það var svo ekki fyrr en á
efri árum, að það fékk útrás að nýju
og nú munaði um það; önnur ljóða-
bók Kristjáns Árnasonar frá Skálá
er nýkomin út.
Kristján er fæddur 14. marz 1929
á Skarði í Lundarreykjadal, en
kennir sig við Skálá í Sléttuhlíð í
Skagafirði, þar sem hann hefur átt
heima síðan 1975 og sinnt smíðum.
Hann dvelur nú á elliheimilinu á
Sauðárkróki.
„Faðir minn; Árni Kristjánsson,
orti ekki. En hann kunni reiðinnar
ósköp af kveðskap og kenndi mér.
Hann hélt þessu stöðugt að mér.“
Árni Kristjánsson dó 1966 og til-
einkaði Kristján honum sína fyrstu
bók; „Fjöllin sál og ásýnd eiga“ sem
kom út 1994 með ljóðum og smá-
sögu.
Nýju bókina; „Mér finnst gott að
hafa verið til“ tileinkar hann móður
sinni, Elínu Kristjánsdóttur, sem
lézt fyrir nokkrum árum.
„Ég var ekkert að halda þessu
saman fyrr en á efri árum, þegar al-
varan hljóp í kveðskapinn. Ég er
seinþroska á þessu sviði!
Síðustu árin hefur það verið mitt
líf að setja eitthvað saman og það er
mér gleðiefni, að það skuli vera
dæmt alandi og ferjandi.
Fyrir ellefu árum greindist ég
með Parkinsonsveiki og var sendur
suður til að fá staðfestingu. Hana
fékk ég. Ég færði lækninum eintak
af bókinni minni og hann sagði hana
skemmtilegustu aukaverkanir af
lyfjum, sem hann vissi um!“
„Ég hef gert mikið af því að yrkja
fyrir aðra, afmælis- og erfiljóð og svo
hef ég líka ort fyrir sjálfan mig!
Ég er nú gamaldags höfundur,
fastheldinn á formið og finnst ljóð
eiga að lúta föstum reglum.
Ég gæti trúað að ég eigi rösk þús-
und ljóð í tölvunni minni.
Sumt kemur strax vel út, en ef
mér líkar ekki útkoman, þá geymi ég
hana eitthvað, og reyni svo að lappa
upp á hana síðar meir. Eitthvað lifir
þá atgöngu af, en hinu hendi ég.
Ég reyni að vera vandlátur á það
sem ég læt frá mér fara.“
„Það gleður mig stórum að ein-
hverjir vilja líta á ljóð. Mér finnst
ljóðið eiga erfitt uppdráttar nú um
stundir. Það er allt öðru vísi um að
litast, en þegar Sigurður Breiðfjöð
flakkaði um Skagafjörð og var tekið
sem poppstjörnu. En sem betur fer á
vísan vini ennþá.
Skjáir lýsa, lúðrar gjalla,
í leiki fýsir sífellt menn.
Bylgjur rísa, bylgjur falla,
en blessuð vísan lifir enn.
Það er mikið ort hérna í Skaga-
firðinum og margir eru býsna góðir.
Sæludagar ganga í garð
grænka hagar jarðar.
Meitlast bragur, myndar arð
menning Skagafjarðar.
„Nafnið á bókinni? Það er nú sótt í
Útfararvers, sem ég orti fyrir nokkr-
um árum. Ég var þá að fara í stóra
hjartaaðgerð og fannst eitthvað tví-
sýnt um framhaldið. En aðgerðin
lukkaðist vel svo ég taldi meinlaust
að sækja bókarnafnið til ljóðsins. Ég
fann bara ekkert betra nafn.
En það er alls enginn bilbugur á
mér núna. Og ég er ekki hættur að
yrkja. Ég reyni að hanga í því eitt-
hvað enn.“
Morgunblaðið/Björn
Kristján Árnason frá Skálá: Ég er nú gamaldags höfundur, fastheldinn
á formið og finnst ljóð eiga að lúta föstum reglum.
Blessuð vísan lifir enn
MARGIR, sem komnir eru á miðj-
an aldur, minnast með glöðum huga
Fjölfræðibókarinnar, sem Freysteinn
Gunnarsson þýddi á sínum tíma. Þar
var margt nýstárlegt að finna um
undur og furður náttúrunnar, merkar
uppgötvanir og uppfinningar. Efnið
var sett fram á auðskilinn hátt og svo
var bókin prýdd glæsilegum litmynd-
um, sem var ekki algengt í þá tíð.
Slíkar bækur eiga nú eflaust undir
högg að sækja, því að miðlun alls fróð-
leiks hefur tekið slíkum breytingum,
að með ólíkindum er. Nú eru komin
myndbönd, margmiðlunardiskar og
alls kyns tölvuleikir, sem fanga hug
barna og unglinga.
Engu að síður er staða bókarinnar
sterk, eins og margoft hefur sýnt sig,
þegar vel er að verki staðið. Gott
dæmi hér um er ítalska bókaforlagið
Dami Editore, sem er löngu þekkt
fyrir að sérhæfa sig á sviði afar vand-
aðra barna- og unglingabóka. Flestar
bækur þess hafa verið þýddar á fjöl-
mörg tungumál og njóta mikilla vin-
sælda. Meðal annars gefur það út
flokk bóka, sem er kallaður Barna- og
unglingabækurnar frá Newton og er
þar að sjálfsögðu skírskotað til enska
eðlisfræðingsins Sir Isaac Newtons
(1642–1727), enda fjallar hver bók um
afmarkað fræðasvið nútímans á
glæsilegan hátt í máli og myndum.
Skjaldborg hefur nú gefið út sex
bækur í þessum flokki og verður vart
öðru trúað en þær komi til með að
njóta mikilla vinsælda, líkt og Fjöl-
fræðibókin fyrrum. Heiti bókanna
gefur augljóslega til kynna um hvað
er fjallað í hverri bók, en þær eru:
Miklihvellur og svo kom lífið, Langt
út í geim, Heimur vélanna, Hin
mennska vél, Fornmenning og fræg-
ar þjóðir og Frá risaeðlum til manna.
Sammerkt öllum þessum bókum
er, að þær eru einstaklega vel gerðar
og vandaðar í alla staði. Sérstaka eft-
irtekt vekur, hve efnismiklar þær eru,
þó að hver bók sé aðeins 52 síður.
Textinn er mjög skýr og ekki skrif-
aður á neinu barnamáli. Myndaval er
einstakt og augljóst að mikil rækt er
lögð við alla gerð bókanna.
Það er meiri vandi en margur
hyggur að skrifa um og endursegja
flókin vísindi og fræði, svo að gagni
komi ungum og áhugasömum lesend-
um. Sá sem við það fæst verður að
búa yfir mikilli þekkingu á efninu.
Hættan er ávallt sú, að mikil einföld-
un leiði annaðhvort til misskilnings
eða efnistök verði of losaraleg. Þá er
ekki minna um vert að þýðing bók-
anna sé gerð af alúð.
Skemmst er frá því að segja, að hér
hefur svo vel tekizt til, að fágætt má
telja í bókum, sem eru ætlaðar börn-
um og unglingum. Að þýðingu bók-
anna stóðu þrír vanir menn, sem bezt
sést á því, að málfar er vandað; Jón
Daníelsson þýddi þrjár bækur, Björn
Jónsson tvær og Atli Magnússon
eina. Umsjón með útgáfunni hafði
Örnólfur Thorlacius. Svo fróðlegar
eru bækur þessar, að margir fullorðn-
ir geta haft af þeim hið mesta gagn og
ánægju, ekki síður en yngri kynslóð-
in.
Heillandi vísindi BÆKUR Náttúrufræðirit handa börnumog unglingum
a) Miklihvellur og svo kom lífið, b) Langt
út í geim, c) Heimur vélanna, d) Hin
mennska vél, e) Fornmenning og frægar
þjóðir og f) Frá risaeðlum til manna. 52
bls. hver bók. Útgefandi er Skjaldborg
ehf. 2001.
BARNA- OG UNGLINGABÆKUR
FRÁ NEWTON
Ágúst H. Bjarnason