Morgunblaðið - 23.03.2002, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MARS 2002 39
varðar þá
rir hendi,
ga að tefla.
era okkar
allra besta og ég tel að við séum á
góðri leið,“ segir Sigríður.
Átak var gert í fjármálum stöðv-
arinnar á síðasta ári og fjárveiting
aukin. Heildarframlag til stöðvar-
innar á síðasta ári var 185 milljónir
króna af fjárlögum með sértekjum
og segir Sigríður að vel hafi tekist að
rétta við hag stöðvarinnar. Um 80
milljónir fóru til kaupa á heyrnar- og
hjálpartækjum.
Brýn þörf var á að endurnýja
vinnuaðstöðu og ýmsa innanstokks-
muni og hefur það nú verið gert, að
sögn Sigríðar. Má þar nefna að allur
tölvubúnaður var endurnýjaður,
skipt um húsgögn, móttökunni
breytt, nýrri biðstofu komið upp og
sérstök aðstaða sköpuð fyrir börn.
Gengið hefur verið frá samningi
við hugbúnaðarfyrirtækið eMR um
leyfi til notkunar sjúkraskrárkerfis-
ins Sögu, sem hefur verið sérhannað
að hluta fyrir Heyrnar- og talmeina-
stöðina. Sigríður segir að þetta muni
auðvelda öll samskipti við aðrar heil-
brigðisstofnanir.
Við móttöku í Valhöll í gær, þar
sem samstarfsaðilum og hagsmuna-
samtökum var boðið að koma, til-
kynnti Jón Kristjánsson heilbrigðis-
ráðherra m.a. að hann hefði skipað
fimm manna fagráð til að vera fram-
kvæmdastjóra til ráðuneytis um fag-
leg málefni og stefnumótun stöðvar-
innar. Sigríður segir að þetta sé
mjög til bóta, vinnubrögðin verði
vonandi mun skilvirkari og faglegri.
Kuðungsígræðslur lofa góðu
Sigríður hefur sett sér ákveðin
markmið fyrir framtíðina, í sam-
ræmi við lög um starfsemina. Auka á
fræðslu og forvarnir og útvega í
frekara mæli hjálpartæki fyrir
heyrnarskerta og heyrnarlausa.
„Þegar búið verður að ná biðtíma
frekar niður munu stóru verkefnin
snúast um fræðslu, námskeiðahald,
þjálfun, eftirmeðferð og forvarnir.
Einnig munum við horfa til aukinnar
tækni í lækningum á heyrnarleysi,“
segir Sigríður og vísar þar til kuð-
ungsígræðslu. Aðgerðin veitir
heyrnarskertum nokkurs konar
gerviheyrn og gefur þeim tækifæri á
að taka þátt í hinum „talandi heimi“.
Sigríður er nýkomin af fjölmennri
ráðstefnu í Evrópu þar sem sérfræð-
ingar kynntu niðurstöður rannsókna
sinna á aðgerðum á börnum. Hún
segir árangurinn lofa góðu.
Um 50 þúsund manns hafa farið í
kuðungsígræðslu í heiminum, þar af
15 Íslendingar. Heyrnar- og tal-
meinastöðin hefur gert samning við
Huddinge-sjúkrahúsið í Stokkhólmi
um að framkvæma þessar ígræðslur,
sem eru kostnaðarsamar.
Aðspurð um fleiri áhersluverkefni
í framtíðinni nefnir Sigríður aukið
samstarf við innlendar stofnanir eins
og Háskóla Íslands, Landspítalann,
heilsugæslustöðvar og Vinnueftirlit-
ið. Einnig fari fram mikið samstarf
við erlenda aðila og efla eigi sam-
vinnu við hagsmunasamtök.
Hún gerir sér einnig vonir um að
stúdentar í heilbrigðisgreinum starfi
tímabundið við Heyrnar- og tal-
meinastöðina.
Útibú á landsbyggðinni
Á næstunni verður útibú Heyrn-
ar- og talmeinastöðvarinnar opnað á
Akureyri. Ráðinn hefur verið heyrn-
arfræðingur til að vera einn dag í
viku á Heilsugæslustöðinni á Akur-
eyri, ásamt sérfræðingi í háls-, nef-
og eyrnalækningum og starfsmanni
á heilsugæslustöðinni. Sigríður von-
ast til þess að þarna skapist fyrir-
mynd fyrir fleiri slík útibú á lands-
byggðinni í framtíðinni.
Sigríður segir að endingu í samtali
okkar að starfsfólk stöðvarinnar hafi
tekið höndum saman á undanförnum
mánuðum. Vonast hún því til að með
áframhaldandi sameiginlegu átaki
muni sú vinna, sem er hafin og fyr-
irhuguð, stuðla að því að þeir sem
eru með heyrnar- og talmein eigi
auðveldara með að takast á við dag-
leg störf.
Sem fyrr segir verður opið hús hjá
Heyrnar- og talmeinastöðinni í dag.
Starfsmenn og sérfræðingar munu
frá kl. 13 til 16 taka á móti almenn-
ingi og svara fyrirspurnum gesta.
Einnig fer fram sérstök kynning á
heyrnartækjum og hjálpartækjum.
Þá hefur ný vefsíða stöðvarinnar
verið opnuð þar sem slóðin er
www.hti.is.
slands kynnt almenningi í dag með opnu húsi
ð eftir
ækjum
ngum
um hjá Heyrnar- og tal-
um tíma fækkað úr 1.500
ælingu styst í tæpa tvo
gri, að því er fram kemur
ar við Sigríði Snæbjörns-
a stöðvarinnar.
Morgunblaðið/Golli
almeinastöðvar Íslands, hefur á síðustu mán-
minni og bæta ímynd stöðvarinnar.
a stöðvarinnar í heyrnarmælingu hjá
u Jónasdóttur heyrnartækni.
bjb@mbl.is
afði sam-
höndum
a.
brigð-
kt voru í
a. um
kerta,
m eru
mælingu,
á heyrn-
 Ráðgjöf, þjálfun og endurhæf-
ing vegna heyrnar- og tal-
meina.
 Forvarnir á starfssviði sínu í
samvinnu við aðrar stofnanir.
 Útvegun viðeigandi hjálp-
artækja, sjá um þjálfun á þeim
og fræðslu.
 Umsjón með viðhaldi og upp-
setningu hjálpartækja.
 Stunda rannsóknir og sinna
fræðslu á starfssviði heyrnar-
og talmeina.
k HTÍ
ÞEIRRI hugmynd að allt
sem væri norrænt, væri um
leið hreint, fagurt og eftir-
sóknarvert skaut upp kollin-
um á dögum Þriðja ríkisins í Þýskalandi 1933–
1945. Markvisst var unnið að því að efla allt það í
fari þýsku þjóðarinnar sem átti uppruna í nor-
rænni menningu og því var teflt fram sem kosti
gegn því sem var suðrænt, mengað, blandað, lit-
að og þar með óæðra. Sagnfræðingar hafa leitað
svara við því hvers vegna hugmyndum af þessu
tagi óx svo brautargengi á valdadögum Hitlers
og hvaða áhrif þær höfðu. Íslenskur fræðimaður,
Árni Heimir Ingólfsson, lýkur doktorsprófi í tón-
vísindum frá Harvard-háskóla í Bandaríkjunum
á þessu ári, þar sem lokaritgerð hans fjallar um
íslenska tvísönginn. Ef Hitler hefði nú bara látið
sér nægja að raula með sínum mönnum um séra
Magnús sem settist upp á Skjóna, væri sennilega
margt öðruvísi í heiminum í dag. En í dag eru það
einmitt Hitler og Þriðja ríkið sem eiga hug Árna
Heimis allan í dag, því um það leyti sem vorsólin
fer að takast á við ísaðan síðdegisskuggann hér á
Fróni, gengur Árni Heimir keikur í pontu í Borg-
arbókasafninu í Boston. Þar ætlar hann að fræða
félagsmenn Ameríska tónvísindafélagsins (Am-
erican Musicological Society) um það hvernig
norrænni tónlist reiddi af í
Þriðja ríkinu. Árna Heimi
var boðið að tala um rann-
sóknir sínar á þessu vor-
þingi tónvísindamanna
vestra, en fátítt er að ungt
fólk sem enn hefur ekki
lokapróf upp á vasann fái að
ávarpa jafnmerka sam-
kundu. En ekki nóg með
það, Árna Heimi hefur
einnig verið boðið að flytja
erindi sitt um Norræna
tónlist í Þriðja ríkinu á árs-
þingi Ameríska tónvís-
indafélagsins á hausti
komanda, og þar tala jafn-
an engir aðrir en langfær-
ustu tónvísindamenn
heims, er þeir kynna koll-
egum sínum hvaðanæva úr
heiminum nýjustu rann-
sóknir sínar í tónvísindum.
Það er merkilegur fróð-
leikur sem Árni Heimir er
að draga upp úr glatkistu
tónlistarsögunnar.
„Ég ætla að tala um við-
tökur á norrænni tónlist í
Þriðja ríkinu og hvernig
nasistar reyndu að koma
þessari tónlist heim og
saman við sína eigin hug-
myndafræði. Í huga nas-
ista var norðrið táknmynd
fyrir allt sem var hreint og ómengað, og þá hluti
vildu þeir sjá aukast í sinni eigin listframleiðslu
og líka í kynþáttastefnu sinni. Um 1933 varð hálf-
gerð sprenging hvað varðar flutning á norrænum
tónverkum í Þriðja ríkinu og það hélst í hendur
við stefnu nasistanna og hugmyndafræði á mörg-
um sviðum. Einn af hugmyndafræðingum þeirra
í kynþáttamálum, Günther að nafni, skrifaði árið
1928 bók sem hann kallaði Der Nordische Ged-
anke, eða Norræna hugsunin, þar sem hann
fjallaði einmitt um það hvernig Þjóðverjar gætu
notað það norræna í sínu fari sér til framdráttar.
Hann taldi að með því að auka hlut þess norræna
í samfélaginu yrði það til þess að útrýma því sem
þeir töldu óæskilegt.“
Gífurlegan uppgang Jóns Leifs í Þýskalandi á
þessum árum má að miklu leyti rekja til þessarar
hugmyndafræði nasistanna. Þá var hann búinn
að snara íslenskum þjóðlögum og rímnalögum
yfir á klassískt tónmál píanósins. Hann var að
semja fyrsta hlutann af Eddu óratoríu sinni sem
hann lauk við um 1940 og sama ár lauk hann við
Guðrúnarkviðu, en Þjóðverjar þekktu Gjúka-
dóttur úr Niflungahring Wagners. Jón Leifs
lagði á þessum árum drög að fleiri verkum sem
byggðust á Eddukvæðum. Það var ekki að undra
að tónlist hans félli í kramið. Ferill Jóns í Þýska-
landi var glæsilegur og Árni Heimir segir að
þessi velgengni hafi varað í þónokkur ár.
„Það fór að halla hratt undan fæti. Þessi stúdía
mín hefur sprottið af B.M. ritgerðinni minni fyrir
fimm árum, þar sem ég rannsakaði þær viðtökur
sem Orgelkonsert Jóns fékk á mismunandi tím-
um í Þriðja ríkinu. Þá sá ég að viðtökurnar árið
1935 og 1941 voru eins og dagur og nótt. Kons-
ertinn var frumfluttur á Norrænum tónlistar-
dögum 1935 en norrænir dagar af því tagi urðu
mjög vinsælir í þýsku menningarlífi. Konsertinn
fékk býsna góðar viðtökur miðað við hvað verkið
er ótrúlega róttækt og módernískt. Þjóðverjarn-
ir lögðu hart að sér við að skilja verkið. En eftir
tónleikana í Berlín 1941 þótti flutningur verksins
hneyksli ársins í tónlistarheiminum. Það var sjálf
Berlínarfílharmónían sem lék, en fólk gekk út af
tónleikunum og verkið fékk harða útreið. Ég fór
að velta því fyrir mér hvernig á þessu stóð með
eitt og sama tónverkið. Það breyttist margt á
þessum árum. Mörg verk Jóns höfðu þó verið
flutt á tónleikum og gefin út, og flest þeirra voru
tekin sem lýsandi skólabókardæmi um það
hverju Þjóðverjar áttu að líkja eftir í sinni list-
sköpun. Það voru líka skýrar línur um það að inn-
blástur átti að sækja í norðrið, en ekki til dæmis
Afríku eða í djassinn, sem þótti vera að menga
alla tónlist. Þeir Þjóðverjar sem helst höfðu hald-
ið þessari norrænu stefnu á lofti, eins og Alfred
Rosenberg sem var einn af helstu hugmynda-
fræðingum nasistanna, lögðu hana til hliðar. Þeir
höfðu orðið fyrir svo miklum vonbrigðum með
það að norrænu þjóðirnar skyldu ekki taka í
þessa útréttu hönd þeirra. Strax uppúr 1937 er
farið að draga talsvert úr flutningi á norrænni
tónlist. Og af því að stjarna Jóns Leifs hafði risið
svo hratt, þá varð fall hans hvað harðast. Jón
Leifs er þannig útgangspunkturinn í fyrirlestr-
inum – ég byrja og enda á því að segja þessa sögu
hans og flétta svo inn í öðrum norrænum tón-
skáldum sem komu við sögu Þriðja ríkisins, eins
og Sibeliusi, Kurt Atterberg og fleirum.“
Það vorum semsagt við hér í norðrinu sem vor-
um ekki nógu áhugasöm um að okkar yrði minnst
sem þess úrvalsfólks sem nasistarnir litu okkur.
Auðvitað voru
margir sem
höfðu áhuga á
að spegla sig í
þeirri ímynd
hreinleika og
fegurðar hins
æðri kynstofns
sem nasisminn
bauð uppá.
Fleiri voru þó
meðvitaðir um
að slík kynþáttastefna var okkur
ekki samboðin. En hvernig
brugðust þýsk tónskáld við þess-
ari óvæntu „innrás“ úr norðri?
„Þýsku tónskáldin tóku upp
þennan þráð og fóru sjálf að
semja „norræn“ verk, bæði
hljóðfæratónlist sem bar titla
sem vísuðu í hreina rómantíska
og norræna stemmningu og eins
einnig óperur. Það má nefna óp-
eru sem varð gífurlega vinsæl í Þriðja ríkinu og
hét Island-Saga eftir Georg Vollerthun og vík-
ingaóperur urðu líka vinsælar eins og Ingwelde
eftir Max Schillings. Þróunin teygði sig líka til
Austurríkis eftir að landið var innlimað í Þriðja
ríkið. Í Vínaróperunni var óperan Königsballade
frumflutt árið 1938, og hún fjallaði um Harald
Hárfagra og tilraunir hans til að sameina allan
Noreg. Tengingin við áform Þriðja ríkisins er
augljós. Þýsku tónskáldin notfærðu sér þessa
hugmyndafræði sjálfum sér til framdráttar, mest
þau sem voru ung og á uppleið, en síður þau sem
þegar höfðu skapað sér nafn eins og Richard
Strauss, sem hélt sér utan við þetta. Þegar hug-
myndunum um yfirburði norræna kynþáttarins
fór að hnigna aftur kom á daginn að stefnan hafði
ekki orðið tónskáldunum til þess framdráttar
sem þau höfðu vonast eftir.“
Það var lítið um algild boð og bönn hvað list-
flutning í Þriðja ríkinu snertir að því er Árni
Heimir segir. Jón Leifs hélt því fram eftir að vin-
sældir hans dvínuðu, að hann hefði verið settur í
bann, og einhverja stoð virðist það hafa átt í
raunveruleikanum, þótt hann hafi ekki verið sett-
ur á neinn svartan lista. Þar voru hins vegar tón-
skáld eins og Gershwin og Irving Berlin.
„Það er auðvitað ekkert í norrænni tónlist sem
hægt er að taka og skilgreina sem eitthvað æðra.
Þau einkenni eru hreinlega ekki til. Nasistarnir
lentu líka í miklum vanda þegar þeir voru að
reyna að skilgreina þessa þætti í tónlistinni. Hjá
tónskáldum eins og Grieg og Sibeliusi var
kannski hægt að tala almennum orðum um nátt-
úrustemmningar og slíkt í tónlist þeirra, og þjóð-
lagaútsetningar Jóns féllu náttúrlega vel að
þessum viðhorfum. En þegar þýsku tónskáldin
fóru að reyna að semja eitthvað „norrænt“ lentu
þau líka í vandræðum með að festa hönd á hvað
þetta „norræna“ var. “ Síðasta verkið sem Jón
Leifs samdi í Þýskalandi var Sögusinfónían þar
sem Jón lýsir fimm hetjum úr Íslendingasögun-
um, hverri í sínum þættinum. Verkið var andóf
gegn kynþáttahugmyndum Þjóðverja, og með
því vildi Jón sýna að nasistar hefðu í raun mis-
skilið hinn norræna mann, sem þeir og gerðu.
Norræn tónlist öllu æðri
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
Árni Heimir Ingólfsson: „Það er auð-
vitað ekkert í norrænni tónlist sem
hægt er að skilgreina sem eitthvað
æðra. Þau einkenni eru hreinlega
ekki til.“
Adolf
Hitler
Jean
Sibelius
Jón
Leifs
Alfred
Rosenberg
Richard
Wagner