Morgunblaðið - 16.05.2002, Blaðsíða 16

FRÉTTIR
16 FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
gola og sjólaust. Hvað er athugavert við að
vera á sjó í slíku veðri? Í lýsingum Eyþórs
Garðarssonar, skipverjans sem af komst, á at-
burðarás þennan dag, hefur komið fram að
skipstjóri hafi verið búinn að taka ákvörðun
um að taka þrjú köst á Sandabrún og fara svo í
land, áður en veður færi að versna, í samræmi
við veðurspá. Hefur Eyþór lýst því, að þegar
síðasta kastið var tekið, hafi veður verið stillt.
Um þessa lýsingu er unnt að afla nefndinni
gagna, telji hún ástæðu til. Óraði sjálfsagt eng-
an fyrir því að veðrið brysti á svo snögglega og
með svo ofsafengnum hætti, eða úr austan 4
m/s í vestan 41 m/s á um það bil 30 mínútum.
Þessi snöggu veðrabrigði, ásamt miklu af
fiski í veiðarfærum í síðasta kasti, þegar veður
rífur sig upp, gera það að verkum að skipið og
áhöfn þess lenda í slæmu sjólagi, ívið verra en
æskilegt hefði verið. Það er hins vegar engin
nýlunda á Íslandi, að menn, bæði sjófarendur
og aðrir, séu á ferðinni þrátt fyrir að spá sé um
annað en sól og blíðu. Þetta var hvorki í fyrsta
og örugglega ekki í síðasta sinn sem slíkt ger-
ist. Það fylgir því að lifa á Íslandi. Það var ör-
stutt eftir fyrir Öndverðarnesið o.þ.m. í var,
þegar skipið verður vélarvana. Brotið sem
skipið fékk á sig var ekki meira en svo, að þeir
skipverjar sem voru á þilfari köstuðust ekki til.
Skipið hallaðist ekki nema 10–15 gráður. Skip-
ið sökk þannig ekki vegna veðursins, það
strandaði vegna þess að aðalvél þess gekk
ekki. Þar liggur vandinn og á honum þarf að
finna skýringu, svo sem nefndin hefur vissu-
lega leitast við að gera. Athyglivert er að ljósa-
vél gekk allan tímann. Hið sama hefði aðalvél
átt að geta gert, ef allt hefði verið í lagi með
vélina og frágang hennar. Þá hefðu skipverjar
komið skipinu o.þ.m. sjálfum sér í land.
Er rétt að fram komi hér til frekari skýr-
ingar, að allflest fiskiskip frá norðanverðu
Snæfellsnesi voru á veiðum þann dag sem slys-
ið varð, enda þótt spá væri um vaxandi veður
síðdegis. Vélar þeirra gengu hins vegar.
Ekki verður af tilvitnaðri frétt Morgun-
blaðsins ráðið, að neitt af þeim atriðum eða at-
vikum sem bent var á í umsögninni hafi verið
tekið til umfjöllunar hjá nefndinni. Tíminn frá
því að umsögninni var skilað til nefndarinnar
og þar til niðurstöður skýrslu nefndarinnar
voru birtar með þessum hætti í Morgun-
blaðinu bendir til þess sama; hann er of stuttur
til þess að nefndin hafi getað fjallað um eða
rannsakað þau atriði eða atvik frekar. Kannski
er þar komin skýringin á vinnubrögðunum?
sé hér nefnt, var athygli nefndarinnar fyrir
það fyrsta vakin á því að drögin væru mjög
knöpp og byggðust á gögnum sem fylgdu ekki
drögunum. Þegar af þeim sökum væri illmögu-
legt að gera athugsemdir við drögin. Var á það
bent í umsögninni að annað tveggja mættu
drög að skýrslu nefndarinnar vera ítarlegri um
lýsingu á málsatvikum og gögnum, ellegar
frekari gögn fylgja drögunum til umsagnar og/
eða leiðbeiningar í bréfi nefndarinnar til hlut-
aðeigandi um rétt til frekari gagnaaðgangs.
Öðrum kosti væri erfitt að gæta andmælarétt-
ar/gefa umsögn og tilgangur þessa úrræðis
missti marks. Í annan stað var nefndinni bent
á að dagsetning á slysinu í skýrsludrögunum
væri röng. Já, dagsetning slyssins var meira að
segja ekki rétt í skýrsludrögunum. Í þriðja lagi
var athygli nefndarinnar vakin á deilum sem
staðið höfðu um akkerisbúnað skipsins og syst-
urskipa þess og þeirri spurningu varpað fram,
hvort hann hefði verið í lagi. Í fjórða lagi voru
gerðar athugasemdir við samhengisleysi milli
umfjöllunar annars vegar um það sem rann-
sókn nefndarinnar hefði leitt í ljós og hins veg-
ar niðurstaðna og ályktana nefndarinnar í ör-
yggisátt. Í fimmta lagi voru gerðar athuga-
semdir við skort á umfjöllun um verulega og
hættulega ágalla á mikilvægum björgunar-
tækjum (björgunarbúninga/flotgalla og neyð-
artalstöð), sem komið höfðu fram við rannsókn
lögreglu, en skýrslna lögreglu höfðu aðstand-
endur sjálfir aflað sér. Þá voru gerðar svo-
hljóðandi athugasemdir við umfjöllun um veð-
urspá í skýrsludrögum nefndarinnar:
,,/.../ Vissulega var stormviðvörun (meira en
20 m/s) í öllum veðurspám og spá um vaxandi
veður síðdegis þennan dag. Því má hins vegar
ekki líta framhjá, að allir voru sjómenn skips-
ins reyndir á þessum miðum, höfðu róið á þau í
hartnær tvo áratugi, án áfalla. Þar af voru þeir
þrír sem fórust með skipinu búnir að róa sam-
an nær allan þann tíma. Þeir voru allir fjöl-
skyldumenn, með mörg börn á framfæri sínu.
Þeir hafa því án efa ekki talið sig vera að stefna
í neina tvísýnu, heldur talið sig örugga heim
aftur, þrátt fyrir slíka veðurspá, enda tiltölu-
lega stutt i heimahöfn. Þess utan voru þeir
búnir að fiska óhemju vel á árinu og hefðu
aldrei af þeim sökum farið að leggja sig í
hættu, hefðu þeir talið hana stafa af veðrinu.
Kemur enda fram í framburði Brynjars Krist-
mundssonar, skipstjóra á Steinunni SH 167,
fyrir lögreglu, aðspurðum um veður og sjólag,
að það hafi verið gott frameftir degi; austan
VEGNA fréttar af niðurstöðu Rannsókn-
arnefndar sjóslysa á rannsókn sjóslyssins
þegar Svanborg SH fórst við Svörtuloft í des-
ember sl. hefur Morgunblaðinu borist eft-
irfarandi yfirlýsing frá Garðari G. Gíslasyni,
lögfræðingi, og aðstandanda:
I
Í Morgunblaðinu þriðjudaginn 14. maí sl.
birtist frétt undir fyrirsögninni: „Veðurspá til-
efni til að vera ekki á sjó á þessu svæði“ og yf-
irskriftin sú, að Rannsóknarnefnd sjóslysa hafi
lokið rannsókn á því þegar Svanborg SH fórst
7. desember 2001 við Svörtuloft á Snæfellsnesi.
Enda þótt aðstandendur þeirra þriggja
manna sem létu lífið við þennan hörmulega at-
burð hafi í reynd margsinnis síðan haft fullt til-
efni til að tjá sig opinberlega um framkvæmd
björgunar- og leitaraðgerða, fréttaflutning og
önnur atvik í tengslum við atburðinn, hafa þeir
hingað til talið réttara að bera skoðanir sínar
ekki á torg, en leita þeim annars vegar farvegs
í samráði við þá aðila sem hlut eiga að máli, en
hins vegar treysta því að hlutaðeigandi læri af
því sem aflaga hefur farið og bæti þar úr til
framtíðar. Hafa þeir talið þá háttu eðlilegri og
vænlegri til árangurs, en að geysast fram í fjöl-
miðlum með flennifyrirsögnum og ásökunum á
báða bóga. En svo má brýna deigt járn að bíti.
Birting tilvitnaðrar fréttar, framsetning
hennar og skýrsla sú, sem fréttin byggist aug-
ljóslega á, gera að verkum, að ekki verður
lengur orða bundist.
II
Rannsóknarnefnd sjóslysa (hér eftir nefnd-
in) skal samkvæmt lögum nr. 68/2000 annast
rannsóknir sjóslysa, eins og heiti nefndarinnar
bendir reyndar til. Samkvæmt lögunum skulu
rannsóknir nefndarinnar á sjóslysum miða að
því að koma í veg fyrir slys um borð í skipum
og að öryggi til sjós megi aukast. Í nefndinni
sitja 5 menn, skipaðir af samgönguráðherra.
Skulu þeir allir vera kunnáttumenn, eins og
það er orðað í lögunum, og hafa menntun og
starfsreynslu á þeim sviðum sem sérstaklega
nýtast við sjóslysarannsóknir. Í ljósi þessa
bundu aðstandendur þeirra manna sem fórust
við slysið og fleiri, sem láta sig öryggismál sjó-
manna varða, miklar vonir við vandaða rann-
sókn nefndarinnar á orsökum slyssins og fast-
mótaðar tillögur hennar í öryggisátt, byggðar
á niðurstöðum rannsóknarinnar.
Drög að skýrslu nefndarinnar voru send
ekkjum mannanna til umsagnar síðari hluta
aprílmánuðar. Er vægt til orða tekið að segja
að það hafi verið reiðarslag að fá drögin í hend-
ur, svo augljóslega hafði því miður verið kastað
til höndunum við gerð þeirra.
Ítarleg umsögn var látin nefndinni í té 7.
maí, þar sem margháttaðar athugasemdir voru
gerðar við drögin og athygli vakin á atriðum,
sem ekki var að finna í drögunum. Svo nokkuð
Liggur svo mikið á að klára málið frá, að minna
máli skipti hvort þar sé öllum atriðum til haga
haldið eða rétt með þau farið? Ef það er til-
fellið, þá er líka heppilegast að hamra á aug-
ljósum staðreyndum, eins og að veðurspá hafi
nú ekki verið hin besta, að sjómennirnir hafi
nú vitað það og skamm og svei þeim fyrir að
hafa verið á sjónum, heldur en að glíma betur
við það vandasama og erfiða viðfangsefni að
finna lausn á því hvers vegna aðalvél skipsins
gekk ekki, sem var hið raunverulega vanda-
mál, nú eða þá fjalla um þau atriði önnur sem
máli geta skipt í öryggisátt fyrir sjófarendur,
s.s. eins og um meingallaða björgunarbúninga.
Skipið var glænýtt og búnaður þess sömuleið-
is, ekki má gleyma því. Nefndarmenn hljóta þó
að hafa leiðrétt hina röngu dagsetningu slyss-
ins í skýrslunni. Í það minnsta er hún rétt í
fréttinni. Til þess hins vegar að bíta höfuðið af
skömminni, þá sér nefndin ekki einu sinni
sóma sinn í því að birta aðstandendum, sem að-
ilum máls, endanlega skýrslu sína, áður en hún
er send til opinberrar birtingar í fjölmiðlum. Í
1. mgr. 14. gr. laga nr. 68/2000 er skýrt kveðið
á um að endanlegar skýrslur nefndarinnar
skuli sendar samgönguráðherra, Siglinga-
stofnun Íslands, siglingaráði og aðilum máls.
Þar er hins vegar hvergi minnst á fjölmiðla,
hvað þá að þeir skuli fá skýrsluna fyrstir. Hvað
er að? Hvað knýr á um birtingu í fjölmiðlum
áður en aðilar máls hafa fengið skýrsluna í
hendur?
Vinnubrögð af því tagi sem hér hefur verið
lýst eru meira en lítið athugunarverð og hljóta
að gefa þeim sem um þessi mál fjalla, á þeim
bera ábyrgð, sem og þeim, sem hagsmuna hafa
að gæta af vönduðum vinnubrögðum á þessu
sviði, tilefni til að krefjast úrbóta þar á.
III
Eins vandaður fréttamiðill og Morgunblaðið
annars er, þá var framsetning á tilvitnaðri
frétt Morgunblaðsins undir þessari fyrirsögn,
því miður til þess fallin að ýfa upp djúp sár hjá
stórum hópi aðstandenda, sem um sárt eiga að
binda eftir slysið. Framsetningin var ennfrem-
ur eins og blaut tuska framan í þá fjölmörgu
aðila, aðstandendur og aðra, sem eru ósáttir
við umfjöllun nefndarinnar um meinta gáleys-
islega hegðun sjómannanna vegna veðurspár.
Almennt mætti ætla, að fyrirsagnir frétta af
þessu tagi ættu að vera lýsandi fyrir meginnið-
urstöður fréttarinnar, en ekki settar fram í
þeim tilgangi, að því er virðist, að grípa les-
anda. Auðvitað selur meira, meint ávirðing um
mannleg mistök en einhver leiðinleg bilun í
vélbúnaði, sem í þessu tilviki er þó hin raun-
verulega ástæða þessa hörmulega slyss. Aldrei
þessu vant gætu Morgunblaðsmenn nú tekið
samkeppnisaðilana hjá DV sér til fyrirmyndar,
þar sem fyrirsögn og umfjöllun var þó um þá
meginniðurstöðu nefndarinnar, að hugað verði
að staðsetningu loftinntaka á skipum.
Hafa skal það sem
sannara reynist
FEÐUR og föðurhlutverkið voru í
brennidepli á morgunverðarfundi
sem Fjölskylduráð og félagsmála-
ráðuneyti efndu til á Grand hóteli
Reykjavík í gær í tilefni af Alþjóð-
legum degi fjölskyldunnar. Meðal
þess sem fram kom var að lögin
kæmu til með að jafna kyndbundinn
launamun, bæta réttarstöðu karla
og auka framleiðni fyrirtækja. Fram
kom einnig að brögð hefðu verið að
því að karlar misnotuðu fæðingaror-
lof sitt sem kanna þyrfti nánar.
Á fundinum tóku til máls, Páll
Pétursson félagsmálaráðherra,
Ólafur Þ. Stephensen, aðstoðarrit-
stjóri Morgunblaðsins, Ari Edwald,
framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins, Garðar Baldvinsson,
formaður félagsins Ábyrgir feður,
og Dögg Pálsdóttir hæstaréttarlög-
maður.
Páll Pétursson félagsmálaráð-
herra undirstrikaði í ávarpi sínu að
lögin um fæðingarorlof, sem gera
ráð fyrir að hvort foreldri um sig eigi
rétt á þriggja mánaða fæðingaror-
lofi auk þriggja mánaða sem þeir
ráðstafa að vild, væru nýmæli á
heimsvísu. Samkvæmt þeim greiðir
Fæðingarorlofssjóður 80 prósent af
grunnlaunum óháð launakostnaði.
„Nú er komin nokkur reynsla á
fæðingarorlofið og hún er mjög góð
en um 80–90 prósent feðra taka sér
orlof. Það er bjargföst trú mín að
þessi löggjöf verði til þess að draga
úr kynbundnum launamun,“ sagði
Páll. Hann benti enn fremur á að í
ljósi breyttrar stöðu væri karlmað-
urinn ekki lengur „bara fyrirvinna“
á heimilinu.
Ólafur Þ. Stephensen, aðstoðar-
ritstjóri Morgunblaðsins, ræddi um
reynslu sína af fæðingarorlofi nú og
fyrir fjórum árum. Sagðist Ólafur á
þeirri skoðun að feður yrðu að vera
eigin gæfu smiðir í þeim efnum en
ekki láta hefðir, ríkjandi viðhorf og
samfélagslegan þrýsting hafa of
mikil áhrif á sig.
„Ég fékk heilmikil viðbrögð í
gönguferðum mínum um miðbæinn
með barnavagninn og bláókunngt
fólk gaf sig jafnvel á tal við mig og
spurði hvort ég væri virkilega
heimavinnandi,“ sagði Ólafur, meðal
annars, um reynslu sína af fæðing-
arorlofi fyrir fjórum árum. Miklar
breytingar hefðu hins vegar átt sér
stað með gildistöku nýju laganna og
sem dæmi væru „pabbar með barna-
vagna“ mun algengari sjón en áður.
Ólafur sagði að feður yrðu að læra
að forgangsraða og leggja sumt til
hliðar á meðan öðrum væri sinnt.
Hann vék einnig að þeirri gagn-
rýni sem fæðingarorlofslögin hafa
fengið í tengslum við kostnaðinn við
þau. Að efnameiri fengju meiri
stuðning en efnaminni og feður
væru skikkaðir í fæðingarorlof.
Ólafur sagði að feðrum væri í
sjálfsvald sett hvort þeir tækju fæð-
ingarorlof. Hann benti enn fremur á
að núverandi fyrirkomulag væri
nauðsynlegt til að jafna launamun
kynjanna. Feður hefðu að öðrum
kosti ekki nýtt sér þann rétt að taka
fæðingarorlof.
Ari Edwald, framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins, sagði afar
brýnt í ljósi umræðu um fjölskyldu-
stefnu í atvinnulífi að hagsmunir
starfsmanna og vinnuveitenda færu
saman og að markmiðið ætti að vera
að jafnrétti skilaði hagnaði og auk-
inni framleiðni innan fyrirtækjanna.
Hann benti á að stefna SA væri sú að
konur og karlar ættu jafna mögu-
leika til starfa, starfsþróunar og
launa. Sagði hann að búið væri að
meta kostnað atvinnurekenda vegna
laga um fæðingarorlof og væri hann
um 0,84 prósent af launagreiðslum
starfsmanna. Hins vegar hefði at-
vinnurekendur verið ósáttir við að
ekkert þak hefði verið sett á
greiðslur.
Dæmi um að feður misnoti
rétt til fæðingarorlofs
Ari sagði að stjórnendur fyrir-
tækja hefðu bent á að brögð hefðu
verið að því að starfsmenn hefðu
misnotað rétt sinn til fæðingarorlofs
og sinnt öðru starfi á sama tíma.
Þetta yrði að kanna nánar og með
hvaða hætti unnt væri að koma í veg
fyrir misnotkun af þessu tagi.
Garðar Baldvinsson, formaður fé-
lagins Ábyrgir feður, sagði um-
ræðuna um afskiptaleysi feðra af
börnum sínum hafa einkennst af
ímyndunum og goðsögnum. Benti
hann á að ungir feður væru í öfunds-
verðu hlutverki í dag en að „mjúkir
karlmenn“ þyrftu jafnframt að sitja
undir fordómum sem nauðsynlegt
væri að huga að í ljósi breyttra for-
sendna.
Dögg Pálsdóttir hæstaréttarlög-
maður ræddi um forsjármál í ljósi
breytinga á föðurhlutverkinu. Dögg
sagðist þeirra skoðunar að staða
feðra ætti eftir að gerbreytast í for-
sjármálum á komandi árum. Með
vaxandi tengslum við börn stæðu
feður jafnfætis mæðrum þegar
kæmi að því að úrskurða í forræð-
ismálum. Við slíkt mat væri meðal
annars litið til tengsla barns og for-
eldris, óska barnsins og breytinga á
umhverfi þess. Hún ítrekaði að eng-
inn kæmi út sem sigurvegari í slíkri
deilu og mikilvægt væri að kanna
aðrar lausnir, eins og fjölskylduráð-
gjöf.
Morgunblaðið/Ásdís
Fram kom á fundinum að ný lög um fæðingarorlof myndu með tímanum
jafna stöðu karla og kvenna í forræðismálum barna sinna.
Fæðingarorlof
til bóta fyrir
karla og konur
Rætt var um feður og föðurhlutverkið á fundi á Alþjóðlegum degi fjölskyldunnar