Morgunblaðið - 16.05.2002, Blaðsíða 57

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 2002 57
HINN 25. maí næst-
komandi munu kjós-
endur velja hverjir fara
með stjórn mála í
þeirra sveitarfélagi
næstu 4 árin. Hvaða
mál verður um að ræða
er viðfangsefni þessar-
ar greinar. Tilgangur-
inn er ekki að koma
með svör, heldur er
greinin hugsuð til að
vekja lesandann til um-
hugsunar og benda á
álitaefni og hugsanleg
rannsókarefni, enda
gefst ekki tóm í stuttu
erindi til að ræða hugs-
anlegar lausnir.
Hver er framtíð íslenska sveitar-
stjórnarstigsins? Hve stór eiga ís-
lensku sveitarfélögin að vera og
hvaða verkefni/málaflokka eiga þau
að taka að sér? Umræðan um ís-
lenska sveitarstjórnarstigið hefur
einkennst af einum þætti öðrum
fremur; að æskilegt sé að sameina
sveitarfélögin til að fá stærri og öfl-
ugri einingar. Spurningin er hvað
vinnst við stærri og öflugri einingar
og hversu stórar eiga þessar einingar
að vera, hvað er hentug stærð? Er til
dæmis skynsamlegt að sameina höf-
uðborgarsvæðið í eitt stórt sveitarfé-
lag? Hvað vinnst við það? Er það
kannski heillavænlegast í jafn litlu
landi og okkar að ríkið hafi öll verk-
efni á sinni könnu og hafi einfaldlega
þjónustumiðstöðvar vítt og breitt um
landið? Það er hugsan-
legt að á þann hátt náist
fram mest samlegðar-
áhrif og þar af leiðandi
mestur sparnaður við
veitingu opinberrar
þjónustu. Er sparnaður
og ódýr þjónusta allt
sem skiptir máli?
Það vantar öflugri
umræðu um framtíð ís-
lenska sveitarstjórnar-
stigsins, þar sem farið
er í saumana á kostum
og göllum sameininga
sveitarfélaga, hversu
stór þau ættu að vera
og þá með hliðsjón af
þeim verkefnum þau
ættu að hafa með höndum. Æskileg
stærð sveitarfélaganna hlýtur að
velta á stærð verkefnanna. Ef sveit-
arfélögin ættu t.d. að taka að sér
rekstur sjúkrahúsanna, væri ekki
ólíklegt að 2–3 mjög stór sveitar-
félög, með um 100 þúsund íbúa hvert,
væru hentugar rekstrareiningar.
Minni sveitarfélög geta varla séð um
svo stóran málaflokk. Einnig er
nauðsynlegt að velta fyrir sér stöðu
sveitarstjórnarstigsins í stjórnskip-
un landsins. Sveitarstjórnarstigið
gæti verið sterkt mótvægi við ríkis-
valdið, ef sveitarfélögin fengju meira
sjálfræði yfir verkefnum og tekju-
stofnum. Í þessari umræðu er þó
mikilvægt að halda sig frá goðsögn-
inni um að hagkvæmni stærðarinnar
geti aukist út í hið óendanlega og að
lýðræði sé endilega mest í smáum
sveitarfélögum. Veruleikinn er lík-
lega ekki það einfaldur. Danskar
rannsóknir benda til að hagkvæmni
stærðarinnar sé fullnýtt í sveitar-
félögum með milli 30 og 50 þúsund
íbúa og eftir það komi fram „stærð-
ar-óhagkvæmni“. Í Noregi virðast
samlegðaráhrifin fullnýtt við 5.000
íbúa markið. Líklega er þó misjafnt
milli málaflokka hve vel er hægt að
nýta hagkvæmni stærðarinnar.
Þessa þætti þarf að skoða í íslensku
samhengi.
Sterkustu rökin fyrir því að sveit-
arfélögunum beri að hafa sjálfræði í
mikilvægum málaflokkum er líklega
sú að æskilegt sé að stjórnsýslan og
ákvarðanataka sé sem næst borgur-
unum, þannig að þeir geti haft áhrif
á staðbundin málefni. Sú hugmynd
er ekki alveg ný af nálinni. Gríski
stjórnsýslufræðingurinn Aristóteles
taldi að borgríkin ættu að vera nógu
stór til að vera sjálfbær, en nógu lítil
til að allir þekktust og gætu tekið
þátt í hinu beina lýðræði. Nú erum
við ekki að ræða um borgríki, en
sveitarfélögin eru samt sem áður
staðbundnar stjórnsýslueiningar þar
sem þátttaka og ánægja íbúanna
hlýtur að vega þungt. Það er einmitt
þetta jafnvægi milli verkefna og þátt-
töku sem er svo mikilvægt. Vissulega
er nálægð borgaranna við fulltrúana
mikil í litlum hreppum, en það er ekki
einungis nálægðin sem skiptir máli.
Sveitarfélagið þarf að hafa einhver
verkefni á sinni könnu sem borgar-
arnir geta haft áhrif á. Flutningur
verkefna frá ríki til sveitarfélaga hef-
ur verið í gangi síðastliðin ár og ber
þar hæst flutning grunnskólans. Sá
flutningur hefur gefist vel og mikill
meirihluti virðist vera ánægðari með
skipan mála nú en þegar grunnskól-
inn heyrði undir ríkið. Kennarar hafa
í það minnsta notið flutningsins sem
ætti að skila sér í betri kennslu, auk
þess sem aukin nálægð borgaranna
við ákvarðanatöku um málefni skól-
ans hefur aukist.
Nú þegar sveitarstjórnarkosning-
ar eru í nánd og þingkosningar eru
að ári, er ekki úr vegi að hefja um-
ræðuna um framtíð íslenska sveitar-
stjórnarkerfisins upp á annað plan.
Til að umræðan verði markviss er
nauðsynlegt að vita hver staðan er í
dag og hvaða kostir eru í stöðunni.
Er fólk ánægðara í stærri sveitar-
félögum? Er þátttaka meiri í þeim
smærri? Hvenær höfum við fullnýtt
hagkvæmni stærðarinnar og í hvaða
málaflokkum er hægt að auka hag-
kvæmnina? Gunnar Helgi Kristins-
son, prófessor í stjórnmálafræði, hef-
ur hafið þessa upplýsingaöflun í
bókinni ,,Staðbundnum stjórnmál-
um“, sem ætti að vera á náttborði
hvers áhugamanns um sveitarstjórn-
armál, en það er bara upphafið. Kafa
þarf dýpra og finna hvaða málaflokk-
ar henta fyrir stærri einingar og
hvaða málaflokkar fyrir smærri, með
hliðsjón af lýðræðissjónarmiðum,
ásamt ánægju og hagrænum sjónar-
miðum. Í kjölfarið er hægt að end-
urskipuleggja sveitarstjórnarstigið í
heild sinni, ákvarða hvaða verkefni
eiga heima hjá ríki, hver hjá sveit-
arfélögunum og hvort æskilegt sé að
koma á fót millistjórnunarstigi. Í
framhaldinu er nauðsynlegt að finna
hve stórt minnsta sveitarfélag þarf
að vera til að geta tekist á við þær
skyldur sem settar eru á herðar þess.
Endurskipulagning sveitarstjórnar-
stigsins gæti reynst einhvert já-
kvæðasta skref í byggðaþróun sem
stigið hefur verið á Íslandi. Með
sterkara sveitarstjórnarstigi ætti að
vera hægt að auka ánægju íbúanna,
hvar á landinu sem þeir búa og þann-
ig halda landinu í byggð.
Þegar kjósendur setja sinn kross
hinn 25. maí næstkomandi eru þeir
að ákvarða framtíð síns sveitarfélags
fyrir næstu 4 árin. Það er því ekki úr
vegi að spyrja sig hvert sé framtíð-
arhlutverk sveitarstjórnarstigsins og
hvort íslenska sveitarstjórnarstigið
sé tilbúið að uppfylla kröfur og verk-
efni 21. aldarinnar.
Hugleiðingar um framtíð íslenska
sveitarstjórnarstigsins
Róbert
Ragnarsson
Sveitarstjórnarmál
Það vantar öflugri um-
ræðu um framtíð ís-
lenska sveitarstjórnar-
stigsins, segir Róbert
Ragnarsson, þar sem
farið er í saumana á
kostum og göllum sam-
eininga sveitarfélaga.
Höfundur er í meistaranámi í stjórn-
málafræði við Háskólann í Árósum.
ÞAÐ vakti óneitan-
lega athygli mína, þeg-
ar borgarstjórinn í
Reykjavík, Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, var
í sjónvarpsviðtali í
fréttatíma Stöðvar 2 á
sumardaginn fyrsta.
Ingibjörgu, sem skipar
áttunda sæti R-listans í
þessum borgarstjórn-
arkosningum, gengur
iðulega illa að fanga at-
hygli mína, en í þetta
skiptið gerði hún mér
nokkuð bilt við. Ingi-
björg horfði beint í
myndavélina og sagði
blákalt: „R-listinn er ábyrgt stjórn-
málaafl!“ Varð mér eðlilega nokkuð
brugðið við þessa einkennilegu full-
yrðingu, sérstaklega í ljósi þess sem
á hefur gengið í hennar stjórnartíð.
Rökstuðningurinn sem í kjölfarið
fylgdi var á þá leið, að R-listinn væri
búinn að reikna út hvað stefnuskrá
þeirra myndi kosta borgarana. Þeg-
ar Ingibjörg slær sér upp á því að R-
listinn sé byrjaður að gera kostnað-
aráætlanir er ekki hægt að skilja það
öðruvísi en svo, að hún sé ekki mjög
stolt af fjármálastjórnun borgarinn-
ar undanfarin átta ár. Málflutningur
sjálfstæðismanna undanfarið hefur
því ekki einungis boðið kjósendum
upp á skýran valkost, heldur einnig
orðið til þess að R-listinn reynir nú
að hysja upp um sig brækurnar.
En til að þessi yfirlýsing Ingi-
bjargar geti staðist verðum við lík-
lega að skilgreina orðið ábyrgð alveg
upp á nýtt. Nema það sé ábyrgðar-
hlutur að skuldsetja borgina sem
samsvarar rúmlega 11 milljónum
króna á dag síðustu átta árin. Eða
skyldi það einnig teljast merki um
ábyrgð, að gefa Alfreð Þorsteinssyni
frjálsar hendur með það fé, sem íbú-
ar borgarinnar borga fyrir orku-
notkun sína? Til þess eins að hann
geti gengið um götunar og talað um
Orkuveituna sem „gullnámu“ þegar
hún í raun skilar tapi
upp á rúmar 500 millj-
ónir króna á síðastliðnu
ári. Er það kannski
merki um ábyrgðartil-
finningu, að taka áform
um framkvæmdir á
mislægum gatnamót-
um á mótum Miklu-
brautar og Kringlu-
mýrarbrautar út af
framkvæmdaáætlun
borgarinnar? Einhver
mesta umferðarhætta í
Reykjavíkurborg vek-
ur ekki viðbrögð R-
listans, líklega vegna
þess eins að það var
Sjálfstæðisflokkurinn sem setti þessi
mislægu gatnamót inn í áætlun borg-
arinnar á sínum tíma. Er það ef til
vill til vitnis um ábyrga hugsun, að
reyna að gera framboð Sjálfstæðis-
flokksins tortryggilegt gagnvart
KR? Félaginu sem annar hver mað-
ur á D-listanum styður og gott ef
bróðir eins frambjóðandans lífgaði
ekki upp á bikarskáp félagins, með
því að landa tveimur bikarmeistara-
titlum á tveimur árum? Ef þetta eru
allt saman tákn um ábyrga stjórnun,
ja þá er Reykjavíkurlistinn vissulega
ábyrgt sjórnmálaafl. Ég verð víst að
viðurkenna það.
Er R-listinn
ábyrgt stjórn-
málaafl?
Kristján
Jónsson
Höfundur situr í stjórn Sambands
ungra sjálfstæðismanna.
Reykjavík
Til þess að yfirlýsing
Ingibjargar geti staðist,
segir Kristján Jónsson,
verðum við líklega að
skilgreina orðið ábyrgð
alveg upp á nýtt.
ÞESSA dagana
verður vart þverfótað
fyrir kosningaáróðri,
þar sem okkur gefst
kostur á að kjósa full-
trúa okkar til sveitar-
stjórnar innan fárra
daga. Við Akureyring-
ar höfum úr fönguleg-
um hóp að velja, sem
skipar eina fimm
framboðslista. Hverj-
um þykir sinn fugl
fagur eins og vonlegt
er. Þannig hefur það
alltaf verið og verður
eflaust um ókomna tíð.
Bæklingarnir streyma
til okkar og blöðin eru
uppfull af greinum frambjóðenda,
sem lofa eigið ágæti. En stundum
finnst mér frambjóðendur fljótir að
gleyma og því í ósköpunum hafa
þeir lítið sem ekkert við okkur
kjósendur að segja nema rétt fyrir
kosningar?
Hverjum á að treysta? er yfir-
skriftin á grein eftir Björn Snæ-
björnsson. Hann er í framboði fyrir
Framsóknarflokkinn, jafnframt því
sem hann stýrir stærsta verkalýðs-
félaginu við Eyjafjörð. Þegar stórt
er spurt verður fátt um svör. En
svarið við þessari spurningu vefst
þó ekki fyrir Birni.
Hann telur framsóknarmenn
eina færa um að stjórna bænum
svo lag sé á. Ég las yfir fallegan
loforðalista, en þar sem ég er nú
eldri en tvævetur, fór ég í leiðinni
að rifja upp afrek framsóknar-
manna, þegar þeir hafa átt þess
kost að stýra bæjarskútunni. Og
því miður fyrir Björn, þá fór nú
mesti glansinn af loforðalistanum.
Það þarf ekki að fara langt til
baka í sögu bæjarins til að finna
dæmi um afrek framsóknarmanna,
ekki hvað síst í atvinnumálum. Á
fyrra kjörtímabili, frá 1994 til 1998,
stóðu þeir við stjórnvölinn, eða sátu
öllu heldur, með tilstyrk krata. Þá
kom í ljós, að þar eru ekki lengur
traustir kjarnamenn við stýrið,
menn á borð við Jakob Frímanns-
son eða Sigurð Óla Bryjólfsson.
Nei, það er öðru nær.
Á þessum valdatíma sínum tókst
framsóknarmönnum
að brjóta eitt við-
kvæmasta og verð-
mætasta fjöregg bæj-
arins, Útgerðarfélag
Akureyringa, sem
bæjarbúar höfðu fóstr-
að eins og barnið sitt í
gegn um súrt og sætt.
Þáverandi meirihluta í
bæjarstjórninni, með
Jakob Björnsson bæj-
arstjóra í broddi fylk-
ingar, datt allt í einu í
hug að selja þetta fjör-
egg. Reyndar ætluðu
framsóknarmenn að
færa það gömlu Sam-
bandsblokkinni í Ís-
lenskum sjávarafurðum. Kratar
komu í veg fyrir það.
Þess í stað var þetta fjöregg okk-
ar Akureyringa selt í áföngum til
Eimskips.
Í upphafi var talað um dreifða
eignaraðild, þannig að Jakob og fé-
lagar töldu enga hættu á að starf-
semi ÚA færi úr bænum. En hver
hefur orðið raunin? Endahnúturinn
á yfirtöku Eimskips á Útgerðar-
félagi Akureyringa var rekinn sama
daginn og ég las greinina hans
Björns. Eimskip á ÚA og getur far-
ið með það fyrirtæki að vild. Heið-
urinn, eða öllu heldur skömmin, er
Jakobs, sem enn er oddviti fram-
sóknarmanna. Hann hefur að vísu
skipt um meðreiðarfólk, hefur t.d.
fengið með sér hörkunagla af
kjarnafólki í 3. sætið, Jóhannes
Bjarnason, sem ég trúi að hefði
aldrei samþykkt að fórna ÚA á alt-
ari Kolkrabbans í Reykjavík. En
það verður ekki aftur tekið og Jak-
ob getur ekki þvegið af sér ábyrgð-
arlausa meðferð á hagsmunum Út-
gerðarfélags Akureyringa, sem
lengi hefur verið kjölfestan í at-
vinnulífi bæjarins.
Er hægt að treysta mönnum eftir
slíka gerninga? Svari hver fyrir sig,
en mitt svar er klárt og kvitt; nei.
Nú er ég ekki að segja, að rekst-
ur Útgerðarfélags Akureyringa
hafi átt að vera óbreyttur undir
pilsfaldi bæjarins um ókomna tíð.
En það var óþarfi að afhenda Eim-
skip, Reykjavíkurvaldinu, stjórnar-
taumana í félaginu, án þess að fá
nokkuð bitastætt á móti. Jakob og
félagar hans létu glepjast af lof-
orðum um atvinnuuppbyggingu,
loforðum sem gufuðu upp á stuttum
tíma. Reykjavíkurvaldið hefur tekið
yfir stýrishúsið á Tanganum. Þeir
sigla þaðan, þegar betri byr býðst á
öðrum stöðum.
Það er Útgerðarfélag Akureyr-
inga, sem á að blása nýju lífi í Eim-
skip. Jakob Björnsson ræður engu
um það, hvaðan verður róið. Hann
ræður heldur engu um það, hvar
Krossanesverksmiðjan malar gull,
verksmiðja sem hann kom á hendur
Vestmannaeyingum. Þessir gern-
ingar Jakobs og fylgifiska hans
komu í bakseglin hjá framsóknar-
mönnum. Þeir misstu tvo bæjarfull-
trúa í síðustu kosningum og það
kæmi mér ekki á óvart þótt þeir
misstu þann þriðja núna.
Þetta dæmi dugir mér. Fram-
sóknarmönnum er ekki treystandi
og þegar litið er yfir vinstri væng
framboðanna til bæjarstjórnar Ak-
ureyrar er það sama upp á ten-
ingnum. Forystulaus hjörð, sem
getur aldrei sameinast um stjórn
bæjarins svo lag verði á. Kristján
Þór Júlíusson, bæjarstjóri, hefur
stýrt núverandi meirihluta til
margra góðra verka. Ég hef þó
ekki verið sáttur við allt; hef til
dæmis gagnrýnt sleifarlag við upp-
byggingu á þjónustu við aldraða.
En þar eru úrbætur í augsýn; ég
hef fengið fullvissu fyrir því. Þess
vegna er það mitt mat, að það verði
farsælast fyrir Akureyringa að
treysta sjálfstæðismönnum fyrir
stjórn bæjarins næsta kjörtímabil.
Festa til farsældar.
Hverjum á að treysta?
Sverrir
Leósson
Akureyri
Reynslan sýnir, segir
Sverrir Leósson, að
framsóknarmönnum er
ekki treystandi.
Höfundur er útgerðarmaður.