Morgunblaðið - 06.04.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 6. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
EGAR herlið sem er fjölmennara
en íslenska þjóðin hefur ráðist
inn í land þjóðar, sem þrátt fyrir
að búa við harðræði er nú bara
fólk eins og við, börn, unglingar,
fullorðið fólk og aldraðir, er
óhjákvæmilegt annað en hrollur
fari um flesta – jafnvel okkur sem bless-
unarlega búum fjarri átakasvæðunum. Maður
spyr sig hvað maður geti gert í málinu, hvort
gagn sé að því að sniðganga bandarískar vörur
í mótmælaskyni og allt það. Hvort gagn sé að
því fyrir fólkið í Írak að standa fyrir utan
Stjórnarráðið og mótmæla þátttöku Íslands í
stríðinu, eða leggjast flöt
á fimmtu breiðgötu New
York borgar.
Sennilega komast allir
að þeirri niðurstöðu, að í
það minnsta geti fólk gert
gagn í þessu máli eins og
öllum öðrum með því að
rækta eigin garð, eins og stundum er sagt.
Sinna sínu vel, vinnu, barnauppeldi, rækta fjöl-
skyldu og vini, vera tillitssamur við náungann í
hversdeginum. Ekki getum við öll lagt hönd á
plóginn við að hjálpa þeim sem lifa við hörm-
ungar stríðsins með beinum hætti, en við get-
um kannski reynt eftir fremsta megni að auka
að minnsta kosti ekki byrðar hvers annars.
Gert það að verkum að eitthvað gott sé að
minnnsta kosti að gerast einhvers staðar í
heiminum, þó að það sé bara hamingjusamt
barn í risíbúð hér í litlu Reykjavík.
Fyrir okkur sem fáumst við að skrifa umlistir – líkt og fyrir flestar aðrar starfs-greinar – hlýtur óhjákvæmilega aðvakna sú spurning hvers virði starf
okkar sé á tímum sem þessum. Væri kannski
nær að hætta bara að flytja tónlist eða sýna
myndlist, og hætta að skrifa um það, og að
blaðamenn og listamenn gengju þess í stað í
Human Shield sjálfboðaliðaverkefnið eða gerð-
ust friðargæsluliðar? Eða hefur list sérstaka
merkingu einmitt á tímum sem þessum og
hvaða merking er það þá?
Listir og menning þjóna ótal hlutverkum í
samfélagi eins og okkar. Bæði hafa listamenn
ólíkar forsendur fyrir listsköpun og fólkið sem
nýtur listarinnar sækir í hana af ólíkum hvöt-
um. Sum list leitast við að skýra heiminn og
sýna hann í nýju ljósi. Vera gagnrýnin og
hvetja fólk jafnvel til dáða. Önnur list er ein-
ungis sett fram í þeim tilgangi að láta fólki líða
vel og miðla fegurð. Veita því kærkomið fylgsni
í önnum dagsins og áhyggjum af stríðinu í Írak.
Sú list er nefnilega ekki að fjalla um pólitísk
viðfangsefni. Miklu fleiri skilgreiningar á list-
um eru að sjálfsögðu til, en hér verður staldrað
við þessar tvær.
Hvorug þessara tveggja skilgreiningaer hinni rétthærri. Besta listin erekki endilega sú sem gagngert ersett fram til að vekja áhorfandann,
-heyrandann eða lesandann til umhugsunar, en
þannig list getur auðvitað skipt miklu máli á
erfiðum tímum. En sú list sem ekki virðist á
beinan hátt taka afstöðu og hvetja til athafna
getur líka samt sem áður haft sérstaka merk-
ingu í ákveðnum málum. Dæmi um þetta eru
tvær ólíkar myndlistarsýningar sem nú standa
yfir í tveimur stærstu listasöfnunum í Reykja-
vík og fjalla báðar um náttúru landsins. Annars
vegar er sýning norska listamannsins Patrick
Huse í Listasafni Reykjavíkur sem hefur
sterka pólitíska skírskotun um gildi náttúrunn-
ar í nútímasamfélagi. Hins vegar er mál-
verkasýning Georgs Guðna í Listasafni Íslands
sem sýnir náttúru Íslands á afar áhrifamikinn
hátt.
Á ólíkan hátt fá báðar sýningarnar mann til
þess að velta fyrir sér öðru mikilvægu máli sem
hefur undanfarið verið í deiglunni á Íslandi,
virkjanir og náttúruvernd. Með sýningu sinni
virðist Huse beinlínis vera að vekja okkur til
umhugsunar um náttúruna og gildi hennar með
textaverkum sem innihalda pólitískar skírskot-
anir. Georg Guðni er hins vegar „bara“ með
málverkasýningu. Engu að síður geta mál-
verkin hans sagt okkur mikið um gildi náttúr-
unnar, án þess að það sé yfirlýst markmið
þeirra.
Með þessu má segja að list fái oft, eins og
málverk Georgs Guðna í þessu tilviki, nýja vídd
á erfiðum tímum. Þegar eitthvað mikilvægt
brennur á huga manns, virkjanir eða stríðið í
Írak eða hvað sem er, setur maður listina oft
einmitt í það samhengi sem er manni efst í
huga hverju sinni og það er eitt af því sem gerir
hana svo lífsnauðsynlega. Þannig getur vöggu-
vísa sem sungin er við jarðarför fengið nýja
merkingu þegar hún er sungin við kistu í stað
vöggu. Þó var vögguvísan ef til vill alls ekki
samin með það í huga að færa látnum manni
hinstu kveðju. Kannski var hún einfaldlega
samin sem fallegt lag.
List getur líka hjálpað til með beinumhætti á stríðstímum sem þessum. Gottdæmi um það eru teiknimyndasögursem í mörgum erlendum stórblöðum
hafa öðlast aukið vægi í hinum viðamikla frétta-
flutningi af stríðinu í Írak, sérstaklega í net-
útgáfum þeirra. Um þessar mundir finnst flest-
um óhjákvæmlegt annað en reyna að fylgjast
með því sem er að gerast. En ef fylgjast á með
prentmiðlum getur því fylgt mikill lestur og
hann getur verið erfiður. Sumir hafa ekki tíma
til þess að lesa sig gegn um heilu opnurnar í
Morgunblaðinu sem daglega fjalla um stríðið í
Írak, aðrir ekki úthald eða einfaldlega þá lestr-
artækni sem til þarf. Þetta á auðvitað sér-
staklega við um börn. Flestir vilja
samt sem áður geta fylgst með.
Þarna geta teiknimyndirnar hjálpað
til með beinum hætti, því góð
myndasaga getur oft sagt meira en
heil blaðsíða af skrifuðum texta.
Aftur á móti má spyrja hvort
fjalla eigi um stríð alls staðar eða
hvort gott sé að fá hvíld, að hugsa
um eitthvað annað, og hvort listir og
menning gegni einmitt því hlut-
verki. Hvort teiknimyndasagan um
Gretti gefi fólki ekki jafnmikið á
tímum stríðs í Írak, eða jafnvel
meira, en teiknimyndin um Terror-
tubbies sem nýlega birtist á heima-
síðu The San Francisco Chronicle.
Hér erum við aftur komin að þess-
um tveimur ólíku skilgreiningum á
list. Líklegast er að báðar gerðir séu
jafnnauðsynlegar. Önnur hjálpar
okkur að skilja og setja í samhengi,
hin hjálpar okkur að halda sönsum þegar við
stöndum frammi fyrir erfiðum málum og finnst
ýmsum gildum ógnað.
Listamenn í Bandaríkjunum veltu margirfyrir sér hvers virði störf þeirra værueftir hryðjuverkin 11. september 2001.Sumir hættu að starfa sem listamenn
og fannst listsköpun lítilmótleg í samanburði
við þau brýnu verkefni sem nú biðu þjóð-
arinnar. Aðrir risu upp og sögðu að list hefði
aldrei skipt Bandaríkjamenn eins miklu máli og
einmitt þá. Sitt sýndist hverjum. Nýlega bárust
fregnir af rekstrarvanda Metropolitan óp-
erunnar í New York sökum lítillar aðsóknar –
Bandaríkjamenn eru víst að miklu leyti hættir
að sækja stóra listviðburði á borð við óperusýn-
ingar, vegna hræðslu sinnar á hryðjuverkum.
Að þeim sé illa við að koma saman margir á ein-
um stað er sögð vera ástæðan. Samt hikuðu
mörg hundruð þúsund manns fyrir nokkrum
vikum ekki við að koma saman og mótmæla
stríðinu í sömu borg. Það gæti verið að hræðsl-
an við hryðjuverk sé ekki endilega ástæðan fyr-
ir slöku aðgengi að óperusýningum, heldur að
fólki finnist einfaldlega slík list – eða jafnvel öll
list – ekki höfða til sín á tímum sem þessum.
Það væri samt alltof sorglegt ef þetta viðhorf
yrði ríkjandi. Þá yrði pælingin um að rækta
eigin garð farin fyrir lítið. Við gerum heiminn
að verri stað ef við gefum listum og menningu
ekki tækifæri til að blómstra áfram. Ef við leyf-
um stríðinu í Írak að gera útaf við meira en þau
fjölmörgu mannslíf sem þegar eru að tapast
þar á hverjum degi.
Hlutverk listar á erfiðum tímum
The San Francisco Chronicle/Don Asmussen
Góð myndasaga getur oft sagt meira en heil blaðsíða af skrif-
uðum texta, sem nýtist vel þegar fylgjast þarf með miklu
magni upplýsinga eins og margir gera þessa dagana.
Þrátt fyrir að vera „bara“ landslagsmálverk geta
málverk Georgs Guðna sagt okkur mikið um
gildi náttúrunnar, án þess að það sé yfirlýst
markmið þeirra.
AF LISTUM
Eftir Ingu Maríu
Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is