Morgunblaðið - 12.11.2004, Side 36

36 FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
E
ngin lognmolla hefur
verið í fréttum síð-
ustu vikur og mán-
uði. Nægir að nefna
mál eins og kenn-
araverkfallið, Skeiðarárhlaup,
eldgosið í Grímsvötnum, olíu-
skýrslu Samkeppnisstofnunar,
kjarasamninga sjómanna og út-
vegsmanna, sprengjuárás í
miðjum teppakaupum í Kabúl, af-
sögn borgarstjórans í Reykjavík
og nú síðast óvænt krýning borg-
arstýru. Fjölmiðlar jafnt og per-
sónur og leikendur í þessum
stóru fréttum hafa verið undir
miklu álagi og flestir sýnt ábyrgð
í verki. Þegar talin eru upp þessi
mál koma af einhverjum ástæð-
um upp í hugann orðtök, spak-
mæli og heil-
ræði eins og
allt hefur
sinn tíma,
kapp er best
með forsjá,
þolinmæði
þrautir vinnur allar, aðgát skal
höfð í nærveru sálar, mennt er
máttur (hún var það að minnsta
kosti einu sinni) og sá yðar sem
syndlaus er kasti fyrsta stein-
inum.
Okkur fjölmiðlamönnum hætt-
ir til að vera óþolinmóðir þegar
viðmælendur eru spurðir spjör-
unum úr en fátt verður um svör-
in. Þetta birtist okkur vel í sjón-
varps- og útvarpsfréttum þar
sem fréttamenn og viðmælendur
eru í návígi, oft í beinni útsend-
ingu. Metnaðargjörnum frétta-
mönnum getur hlaupið kapp í
kinn og þeir sætta sig illa við
svör eins og „við verðum að bíða
og sjá“, „þetta mun skýrast á
næstu dögum“ eða „ég get ekki
tjáð mig um málið á þessari
stundu“.
Þegar slík svör fást ítrekað,
eins og raunin var í kringum
borgarstjóramál Reykjavíkurlist-
ans, þá getur maður vel skilið
óþolinmæði og gremju frétta-
manna. Öll viljum við skila inn
góðri frétt, eða „skúbba“ eins og
slett er í faginu.
Það er hverju orði sannara
sem stendur í Predikaranum að
allt hafi sinn tíma. Sjómenn og
útvegsmenn voru lengi að kom-
ast að niðurstöðu en náðu að
munda pennana og fá vöfflur hjá
ríkissáttasemjara eftir margra
mánaða viðræður, þar sem marg-
sinnis var siglt í strand.
Kennaraverkfallið stendur því
miður enn yfir og fáar lausnir í
sjónmáli aðrar en þær að gerð-
ardómur ákvarði kennurum laun
eða að ríkið setji lög á verkfallið.
Sagan kennir okkur að verkfall-
inu mun á endanum ljúka, stóra
spurningin er bara hvenær, og
ljóst að þolinmæði foreldra,
kennara, nemenda og allra í
þjóðfélaginu fer þverrandi með
hverjum deginum.
Skeiðarárhlaup og síðar eld-
gosið í Grímsvötnum stóðu ekki
lengi yfir, reyndar svo stutt að
fjölmiðlar voru flestir búnir að
missa allan áhuga á því á þriðja
degi. Þetta gos var greinilega
ekki nógu nálægt okkur, enginn í
lífshættu og hlaupið í Skeiðará í
góðu meðallagi. En á endanum
lauk þessum hamförum og at-
hygli fjölmiðla beindist í aðrar
áttir.
Eftir nokkuð óljósar fréttir í
fyrstu skýrðist atburðarásin í
Kabúl, þar sem friðargæsluliðar
urðu fyrir sprengjuárás í versl-
unarferð í Kjúklingastræti. Á
endanum var upplýst nánar hvað
gerðist og ákveðin málalok hafa
fengist með því að yfirmaður
friðargæslunnar er kallaður heim
fyrr en áætlað hafði verið.
Eftir mikla bið og áralanga
vinnu hefur Samkeppnisstofnun
skilað af sér ítarlegri skýrslu um
meint samráð olíufélaganna. Rétt
er að benda á að hér er aðeins
um úrskurð á stjórnsýslustigi að
ræða, ekki neinn lokadóm. Næst
fer málið fyrir áfrýjunarnefnd
samkeppnismála og þaðan vænt-
anlega í dómsali. Þangað til telj-
ast menn saklausir á meðan sekt
hefur ekki verið sönnuð, eins og
forsætisráðherra benti réttilega
á í sölum Alþingis í vikunni. Öll
mál fá sinn endi.
Okkur hættir nefnilega til,
bæði fjölmiðlum og almenningi,
að dæma menn án dóms og laga
og upp kemur eitthvert gamalt
víkingaeðli með hefndarglampa í
augum. Við slíkar aðstæður er
eins og við gleymum stað og
stund og þeim heilræðum sem
okkur eiga að hafa verið kennd í
æsku, að bera virðingu fyrir
náunganum og hafa aðgát í nær-
veru sálar.
Ég ætla mér ekkert að setjast
í hlutverk einhvers dómara, enda
ekki syndlaus maður, heldur
minna á að fólk gefi sér tíma til
að staldra við og slaka á þótt á
móti blási og leikar standi hátt.
Ég skal að endingu játa litla
synd sem kappsfullur fréttamað-
ur. Ég tók þátt í meintri „aðför“
fjölmiðla að fráfarandi borg-
arstjóra með því að hírast fyrir
utan Ráðhúsið eitt kvöld í kulda
og trekki og bíða eftir því að
fundi borgarfulltrúa R-listans
lyki. Inni í hlýjunni var á meðal
annarra Dagur B. Eggertsson,
sem á þeim tíma var orðaður við
borgarstjórastólinn. Er ég loks
leitaði skjóls inni í bíl og setti
miðstöðina á fullt varð mér hugs-
að allnokkur ár aftur í tímann er
við Dagur störfuðum saman á
ónefndu dagblaði. Þetta var að-
eins sunnar á Tjarnargötunni og
við biðum úti í bíl eftir því að
fundi ríkisstjórnarinnar lyki í
Ráðherrabústaðnum. Ef ég man
rétt þá var verið að karpa um
fjárlögin þetta haustið og við
stukkum út úr bílnum til að næla
í viðtöl við ráðherrana þegar þeir
laumuðust út í kvöldhúminu.
Minnir mig að Dagur hafi króað
Sighvat Björgvinsson af milli
trjáa og sýndi þar sem oftar alla
burði til að verða góður blaða-
maður. Nú rúmum áratug síðar
stökk ég út úr bílnum við Ráð-
húsið þegar borgarfulltrúarnir
birtust loksins en af Degi missti
ég út í náttmyrkrið. Búið var að
skipa talsmann hópsins, sem tal-
aði við loppna og lúna frétta-
mennina.
Allt hefur sinn tíma og Dagur
á kannski enn von til að verða
borgarstjóri síðar meir, hver veit.
Spurningin er bara hvort og hvar
ég mun þá stökkva út úr bílnum.
Allt hefur
sinn tíma
Okkur hættir nefnilega til, bæði fjöl-
miðlum og almenningi, að dæma menn
án dóms og laga og upp kemur eitthvert
gamalt víkingaeðli með hefndarglampa
í augum.
VIÐHORF
Eftir Björn Jóhann
Björnsson
bjb@mbl.is
MÖRG héruð og bæir eru rík af
menningu, sögu og náttúru. Við bú-
um að miklum þekkingararfi og nið-
urstöðum rannsókna á mannlífi og
náttúru sem í takmörkuðum mæli
hefur verið miðlað til íbúa viðkom-
andi svæða. Gildi þessarar þekk-
ingar fyrir ferðaþjón-
ustu er mikið og hefur
verið unnið gott starf
við hagnýtingu henn-
ar, sérstaklega í menn-
ingartengdri ferða-
þjónustu. Betur má þó
gera gagnvart íbúun-
um sjálfum í fræðslu
um menningu og nátt-
úru heimabyggðar.
Hin sterka ímynd
samfélagsins
Nauðsynlegt er að
auðga umhverf-
isfræðslu í skólum með því að gefa
nemendum kost á að upplifa sitt eig-
ið umhverfi og náttúru innan seil-
ingar. Nemendur læra, að jafnvel í
þeirra nánasta umhverfi er til fjöl-
breytt og lítt snortin náttúra sem
þau geta nýtt og notið og þau læra
að þekkja hana. Sama gildir um
svæðisbundinn sagnaarf og mann-
lífsmyndir. Fjalla verður um menn-
ingu og náttúru einstakra svæða
sem eina órofa heild, því að allt
mannlífið markast af legu byggð-
arlaganna og náttúruauðlindum
þeirra. Fræðsla af þessu tagi styrkir
sjálfsmynd uppvaxandi kynslóða og
eykur næmi fyrir eigin uppruna og
virðingu fyrir umhverfi og menn-
ingu. Fræðsla um nærumhverfi er til
þess fallin að vekja áhuga og auka
virkni nemenda. Víða eru myndarleg
söfn um sögu byggðarlaga og lifandi
náttúruminjar. En ekki síst höfum
við síkvika náttúruna umhverfis
okkur, mannlífið og
söguna.
Frumkvöðla-
starf sem hefur
heppnast vel
Grunnskólakennsla í
líffræði tók miklum
stakkaskiptum á sínum
tíma fyrir tilstilli fyrsta
námsstjórans í líffræði,
Reynis Bjarnasonar.
Aukin áhersla var lögð
á lifandi kennslu í ná-
inni snertingu við nátt-
úruna. Dæmi um ein-
stök verkefni í menningarsögu sem
sættu nýmælum þó svæðisbundin
væru, var sérstakt námsefni útbúið
af Ólafi H. Torfasyni um sögu og
mannlíf á Snæfellsnesi til að kenna
þar í heimabyggð fyrir 25 árum síð-
an. Sambærilegt frumkvöðlastarf
hefur verið unnið í Garðabæ á sviði
umhverfisfræðslu í grunnskólum
bæjarins. Garðyrkjustjóri og um-
hverfisnefnd Garðabæjar létu útbúa
námsefni um lífríki og umhverfi Víf-
ilsstaðalands innan bæjarmarkana
fyrir grunnskólana sem byggt var að
stóru leyti á niðurstöðum rannsókna
á svæðinu. Það námsefni hefur nú
verið kennt með góðum árangri í
fimm ár og sérfræðingar um náttúru
svæðisins hafa ásamt kennurum séð
um útikennslu við Vífilsstaðavatn á
haustin. Verkefnum af þessum toga
hefur verið hleypt af stokkunum víð-
ar síðustu misserin.
Möguleikarnir eru til staðar
Skipuleg vinnsla fræðsluefnis og úti-
kennsla um náttúru og sögu ein-
stakra bæja og byggðarlaga sér-
staklega hefur óvíða orðið að
veruleika enn sem komið er. Sá
fjöldi stofnana og fagfólks á sviði
sögu, menningar og náttúrufræði
sem er að finna víða um land gefur
einstaka möguleika til að auðga
skólastarf með fræðslu um mannlíf
og náttúru í heimabyggð. Hér er á
ferðinni krefjandi verkefni fyrir
sveitarfélög og skólayfirvöld að tak-
ast á við.
Náttúra og menning
í heimabyggð á erindi
inn í skólastarfið
Bjarni Jónsson fjallar um
náttúru og menningu ’Nauðsynlegt er aðauðga umhverfisfræðslu
í skólum með því að gefa
nemendum kost á að
upplifa sitt eigið um-
hverfi og náttúru innan
seilingar.‘
Höfundur er sveitarstjórnarmaður
Vinstri-grænna í Skagafirði.
Bjarni Jónsson
FYRIR nokkur skrifaði ég grein
í Morgunblaðið um Félag áfengis-
ráðgjafa og hið nýja fag áfengis-
ráðgjöf. Margir höfðu samband við
mig eftir það og vildu vita meira
um starfið og hvernig hægt er að
læra það. Fólki er þetta starf fram-
andi en vill gjarnan vita meira.
Margir héldu að það sem til þyrfti
væri einungis persónuleg reynsla af
vandamálinu og gott
hjartalag.
Þetta er að hluta til
rétt en alls ekki nóg.
Til viðbótar við gott
hjartalag og áhuga
þarf auðvitað þekk-
ingu. Þekkingu á fíkni-
sjúkdómum. Þekkingu
sem er grunnur þess
sem unnið er að og
hvernig. Þekkingu
sem byggist á vís-
indum.
Fyrir um það bil 27
árum fór af stað
landsátak til að koma af stað sam-
tökum til að vera með meðferð fyr-
ir alkóhólista hér á landi. Nokkrir
tugir landskunnra drykkjumanna
höfðu farið til Bandaríkjanna í
áfengismeðferð og fengið þar góðan
bata. Þessir einstaklingar fóru fram
fyrir alþjóð í fjölmiðlum landsins og
töluðu um drykkjuvanda sinn og
þetta nýja líf sem þeir höfðu eign-
ast án áfengis. Þetta vakti mikla at-
hygli og á stuttum tíma breyttust
viðhorf þjóðarinnar til áfengissýki.
Það sem áður var eitthvað til að
skammast sín fyrir var nú einungis
verkefni til að taka á. Ný þekking
og ný viðhorf urðu til þess að þjóð-
in eignaðist nýjan skilning á áfeng-
isvandamálinu. Landsátakið sem
þessir einstaklingar hrundu af stað
leiddi til stofnunar SÁÁ. Í lögum
SÁÁ var strax varðað að félagið
skyldi leiða saman leika og lærða til
að vinna að markmiðum sínum.
Fljótlega varð til þverfaglegt teymi
inna SÁÁ sem samanstóð af ýmsum
heilbrigðisstarfsmönnum, s.s. lækn-
um, hjúkrunarfræðingum og
sjúkraliðum. Inn í þetta þverfag-
lega teymi komu síðan ófaglærðir
starfsmenn sem fengu þjálfun til að
gera ákveðna verkþætti inni í með-
ferðinni. Þessir nýju ófaglærðu
starfsmenn höfðu ekkert formlegt
starfsheiti fyrst, en voru kallaðir
leiðbeinendur eða ráðgjafar á víxl.
Fljótlega festist nafnið „ráðgjafi“
eða áfengisráðgjafi við
þá. Áður en áttundi
áratugurinn var allur
voru fagheitin orðin
nokkur enda sérhæf-
ing þessara starfs-
manna þegar farin að
eiga sér stað. Nöfnin
sem notuð voru til að
skilgreina starfssvið
þessara starfsmanna
voru orðin nokkur með
vísan til þess hvert
meginviðfangsefni
starfsmannsins var.
Nöfnin sem eru notuð
eru, ráðgjafi, áfengis/vímuefnaráð-
gjafi saman eða aðskilin, fjöl-
skylduráðgjafi, unglingaráðgjafi,
vímuefnafræðingur og spilafíklaráð-
gjafi. Þó getur maður sagt að orðið
áfengisráðgjafi hafi sigrað og sé í
daglegu tali það nafnorð sem vísar
til þessara starfa.
Sú hugmyndafræði sem stuðst er
við þegar kennsla og þjálfun áfeng-
isráðgjafa fer fram er upphaflega
ættuð frá Bandaríkjunum en hefur
þróast og tekið til sín þá þekkingu
sem tiltæk er hverju sinni. Þeir
sem sjá um menntun ráðgjafa í dag
eru háskólamenntað fagfólk sem
hefur sérhæft sig í áfengislækn-
ingum. Staðan á Íslandi er sú að
langflestir sem starfa við vímuefna-
meðferð á sjúkrastofnunum hafa
fengið þjálfun sína í Ráðgjafaskóla
SÁÁ. Sá skóli er um tveggja ára
starfsþjálfunarnám sem fer fram á
starfsstöðum SÁÁ. Þar fer neminn
í gegnum mikla þjálfun og hand-
leiðslu. Samhliða þjálfuninni fer
fram mikil kennsla í þeim þekking-
aratriðum sem neminn á að kunna
skil á.
Náminu er stillt upp þannig að á
þessum tveimur árum sem náms-
tíminn er nái nemendurnir góðum
tökum á þeim fjórum þáttum sem
mynda rammann um þekkingarleg
og fræðileg atriði námsins. Þessir
þekkingarflokkar eru lyfjafræði
vímuefna, sál- og félagsfræði, siða-
reglur og fagleg vinnubrögð. Innan
hvers flokks eru margir undir-
flokkar. Þessi uppsetning á náminu
og þeim prófum sem SÁÁ leggur
fyrir á námstímanum nýtast vel
þeim sem síðar hyggja á rétt-
indanám það sem FÁR hefur verið
að færa inn í landið.
Félag áfengisráðgjafa FÁR, er
orðið gríðarlega sterkt fagfélag sem
hefur áunnið sér traust og virðingu
meðal virtra fagfélaga vestanhafs.
Innan FÁR eru vel menntaðir
áfengisráðgjafar sem eru hluti af
heilbrigðiskerfinu og veita þar dýr-
mæta þjónustu. Í félaginu eru auk
ráðgjafa, læknar og hjúkrunarfræð-
ingar.
Hægt er að nálgast lesefni hjá
réttindaráði FÁR sem einnig veitir
allar upplýsingar um prófin og
þjálfunina. Hægt er að nálgast fé-
lagið á heimasíðu þess www.far.is
og á netfanginu far@far.is
Hin nýja starfsstétt
Hjalti Þór Björnsson fjallar
um áfengismálin ’Innan FÁR eru velmenntaðir áfengisráð-
gjafar sem eru hluti af
heilbrigðiskerfinu og
veita þar dýrmæta
þjónustu.‘
Hjalti Þór Björnsson
Höfundur er dagskrárstjóri hjá
SÁÁ og hefur starfað sem áfengis-
ráðgjafi í 18 ár.