Morgunblaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 15. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ef veitt væru Nóbelsverðlaunfyrir störf tengd tungumál-um held ég að Vigdís [Finn-bogadóttir] myndi vinna
þau,“ sagði David Crystal, enskur pró-
fessor og sérfræðingur í tungumálum,
við opnunarathöfn á ráðstefnunni
Samræður um menningarheima í Há-
skólabíói. Ráðstefnan er haldin í tilefni
af 75 ára afmæli Vigdísar Finnboga-
dóttur, fyrrverandi forseta Íslands.
Crystal sagði það miður að veitt
væru verðlaun fyrir flest annað en
störf tengd tungumálum, full þörf væri
á að veita verðlaun í þeim flokki. „Ef
einhvern tímann yrðu til verðlaun fyrir
tungumálastörf, hvað myndum við
litríkt ævintýri og m
hafa fengið að taka þ
Það hefur viljað br
ósjálfrátt stærð við g
sagði Ólafur. Alltaf v
því að því meira sem
væri því stærri yr
kalla þau? Það er hægt að vinna Ósk-
arinn fyrir kvikmyndir, Emmy fyrir
sjónvarpsstörf og Juno fyrir tónlist í
Kanada. Ef við einhvern tímann eign-
umst verðlaun fyrir störf tengd tungu-
málum finnst mér að það ætti að kalla
þau Vigdísi,“ sagði Crystal.
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Ís-
lands, setti ráðstefnuna formlega, og
sagði Íslendinga samfagna Vigdísi á 75
ára afmæli hennar. „Íslendingar sam-
fagna þér innilega á þessum tímamót-
um og þakka framlag þitt, einstæðan
þátt í þjóðarsögu, þakka fyrir gjafirnar
sem þú hefur fært þjóðinni á góðum
stundum, þakka hvatningarorðin sem
jafnan hafa fylgt. Líf þitt hefur verið
Ráðstefnan Samræður um menningarheima t
Fjölmargir sátu opnu
forseti Íslands, Vigd
Veita ætti Vigdís-
arverðlaun fyrir
tungumálastörf
Samræður menningarheima er yfirskrift ráðstefnu
sem hófst í gær og haldin er til heiðurs Vigdísi Finn-
bogadóttur í tilefni af 75 ára afmæli hennar í dag.
Brjánn Jónasson og Jón Pétur Jónsson hlýddu á og
ræddu við nokkra af lykilfyrirlesurum ráðstefnunnar.
VERSTI óvinur lítilla tungumála er
hreintungusinnar, sem láta þeim sem
ekki tala eða skrifa eins og þeir líða illa
með þekkingu sína á
eigin tungumáli.
Tökuorð eru ekkert
verri fyrir þróun og
viðhald tungumála
en sú stefna að finna
upp nýyrði í stað
tökuorða.
Þetta er skoðun
David Crystal,
ensks prófessors og
sérfræðings í
tungumálum, sem hélt fyrirlestur um
fjölbreytileika tungumála við opnunar-
athöfn ráðstefnunnar Samræður menn-
ingarheima, í gær.
„Hreintungusinnar eru verstu óvinir
lítilla tungumála. Það er leitt að þurfa
að segja það, vegna þess að þetta fólk
trúir því að það sé að gera sitt besta fyr-
ir tungumálið. Þeir hafa bara rangt fyr-
ir sér. Mín skoðun er sú að lítil tungu-
mál þurfi á að halda vinveittu viðhorfi
frá öllum sem vettlingi geta valdið,“
sagði Crystal í erindi sínu. „Hrein-
tungusinnar hjálpa ekki litlum tungu-
málum að lifa af, þvert á móti.“
Hann benti á að þegar hreintungus-
innar fordæma ákveðna orðanotkun hjá
þeim sem ekki hafa sömu orðanotkun
og þeir séu þeir að gera þá sem for-
dæmdir eru, sem oft séu mikill meiri-
hluti þeirra sem tala tungumálið, frá-
hverfa eigin tungumáli. Þetta eigi sér í
lagi við um þá sem yngri eru, sem oft
hafi aðra málnotkun en eldra fólk í sam-
félögunum.
Þetta á ekki síst við svokölluð töku-
orð úr erlendum tungumálum, sem hef-
ur t.d. mikið verið barist gegn í Frakk-
landi. Crystal benti á að ef nefna ætti
einhverja málfræðilega ástæðu fyrir því
að enska er orðin heimsmál sé það ein-
mitt fjölbreytileiki hennar og hvernig
tungumálinu hefur verið leyft að þróast.
Sagði hann að þótt enska sé yfirleitt
álitin engilsaxneskt mál sýni rannsókn-
ir fram á að um 80% af orðunum í
tungumálinu séu ekki engilsaxnesk að
uppruna. Þróun tungumálsins hafi því
orðið til betri vegar vegna tökuorðanna,
í stað þess að þau séu neikvæð fyrir
tungumálið.
„Hvað hefði orðið um enskuna ef öll
tökuorð hafi verið bönnuð? Enskan
væri ef til vill einn tíundi af þeirri stærð
sem hún er í dag, og hefði aldrei orðið
tungumál vísindanna. Enska hefur, eins
og risavaxin ryksuga, sogið að sér orð
úr yfir 350 tungumálum undanfarin
1000 ár,“ sagði Crystal.
„Hefur þetta skaðað enskuna? Ein-
kenni hennar eru auðsjáanlega gjör-
breytt, enska í dag er ekki eins og hún
var árið 1000. En er það endilega svo
slæmt? Mikið af þeirri ánægju sem við
fáum út úr því að lesa Shakespeare
kemur frá hæfileika hans til þess að
nota tökuorð úr mismunandi áttum,
frönsku, latínu og germönskum mál-
um.“
Frjálslynt viðhorf lykillinn
Styrkur enskunnar hefur umfram
annað verið að geta tekið á móti ýmsum
stílbrigðum og afbrigðum, án þess að
hætt sé við að „enskan sé að hverfa“.
„Enskumælandi fólk hefur ekki áhyggj-
ur af framtíð tungumálsins vegna þess
að það lifir og dafnar í munnum, augum
og heilum 1,5 milljarða einstaklinga úti
um allan heim,“ se
segir þetta frjálslynd
ar tungumálsins ly
tungumálið nái að da
Crystal tók fram
ekkert athugavert vi
orð sem merkja það
en það sem ætti umf
sé að halda því fram
ið, tökuorðið eða nýy
hitt.
„Mér líkar kannsk
ensku, ástralska e
ensku, en ég veit bar
sem ég get gert í má
það eru mun fleiri s
gáfur af ensku en þei
gáfu. Ég er kannsk
þeirra útgáfu, en á m
eru kannski ekkert
heldur. Svo við verð
áfram með líf okkar
frekar að njóta þess
er innan tungumálsin
myndum njóta blóm
af mismunandi blómu
Útrýma minni
Crystal tók velsku
tungumál sem hrei
ekki hjálpað. Þar ák
„rétt“ velska og hvað
að verkum að fólk s
komna „nefndarvels
að það kunni ekki ve
af sér að tungum
versta sem þú getur
að gera fólk fráhver
telja því trú um að þ
skilja eftir minnimát
tungumálinu. Við v
minnimáttarkenndin
„Hreintungusinnar eru ve
óvinir lítilla tungumála
David Crystal
SHINAKO Tsuchiya, þingkona frjáls-
lynda lýðræðisflokksins í Japan, segir
Japana mikið geta lært af Íslend-
ingum, en hún kvaðst bæði elska land
og þjóð. Tsuchiya hélt fyrirlestur um
stöðu kvenna í japönsku nútíma-
samfélagi á ráðstefnunni Samræður
menningarheima, sem haldin er í
tengslum við 75 ára afmæli Vigdísar
Finnbogadóttur.
Kom hún við á jafnólíkum sviðum í
tengslum við umræðuefni sitt og erfð-
um krúnunnar í Japan og þróun mat-
armenningar. Fram kom í máli henn-
ar að betur má ef duga skal varðandi
stöðu kvenna í stjórnmálum og í
stjórnunarstöðum almennt. Hún segir
Japana vera aftarlega á merinni í
þessum efnum miðað við hinn vest-
ræna heim. Tsuchiya sagði nauðsyn-
legt að gera Japan að jafnréttisþjóð-
félagi þar sem karlar og konur stæðu
jafnfætis, með jafna möguleika á öll-
um sviðum þjóðfélagsins. Hún benti á
að skortur á konum á vinnumarkaði
væri mikið vandamál í Japan, sömu-
leiðis væri skortur á tækifærum fyrir
konur til þess að komast áfram og í
valdastöður.
Breytt viðhorf Japana
Hún sagði frá því að viðhorf Jap-
ana gagnvart keisaranum væri smátt
og smátt að breytast. Nú ættu sér
st
ja
fé
h
st
la
tr
k
k
sp
iy
st
því að keisarahjónin
stúlkubarn en ekki d
kvæmt venju ætti að
föður sinn. Skoðanak
ljós að um helmingu
Segir Japana geta lært mikið af
Shinako
Tsuchiya
SKULDBINDINGAR GAGNVART
FÁTÆKASTA FÓLKI HEIMS
Ógnarástand hefur ríkt í Darf-ur-héraði Súdans um tveggjaára skeið þar sem arabísku
Janjaweed-vígamennirnir, sem vinna
voðaverk sín í skjóli súdanskra yfir-
valda, hafa myrt fólk, nauðgað og
brennt heilu þorpin. Hörmungarnar
þar eru þó ekki nema einn þáttur í
þjáningum fólks í Súdan þar sem
borgarastyrjöld hefur ríkt í tuttugu
og eitt ár, með þeim afleiðingum að
suðurhluti landsins er orðinn einhver
sá fátækasti í heiminum. Vopnahlé
náðist loks í lok janúar og hefur það
loks skapað svigrúm til uppbygging-
ar í Súdan með fulltingi alþjóðasam-
félagsins.
Árangurinn sem náðist á ráðstefnu
sextíu þjóða í Ósló í vikunni við að
safna fé til uppbyggingarinnar er af-
ar mikilvægur, en þar safnaðist fast
að því tvöfalt hærri upphæð en menn
höfðu fyrirfram gert sér vonir um,
eða fjórir og hálfur milljarður banda-
ríkjadala. Framlag Íslendinga til
uppbyggingarstarfsins verður um
sextíu milljónir króna en helmingur-
inn af því fé fer í starf Íslensku frið-
argæslunnar í Súdan. Kofi Annan,
framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna, brýndi mjög fyrir þeim sem lof-
uðu fjármunum í þetta mikla verkefni
að standa við orð sín – „loforð eru
góð, en peningar enn betri“, sagði
hann.
Þegar neyðin er jafn brýn og í þess-
um heimshluta verða vitaskuld allir
að standa við gefin loforð. Hinar ríku
þjóðir heims verða að horfast í augu
við þá neyð sem stríðsrekstur og ógn-
aröld hefur skapað meðal granna
þeirra í Afríku. Ekki dugir að tala
fjálglega um ávinninginn af því
hversu heimurinn hefur skroppið
saman á síðustu áratugum fyrir til-
stilli margskonar tækni, ef það á ekki
við um þær stundir er milljónir
manna þurfa á hjálparhönd að halda.
Talið er að ein og hálf milljón manna
hafi fallið síðustu áratugi í átökunum
í Súdan eða vegna afleiðinga þeirra
og fjórar milljónir þurft að yfirgefa
heimili sín. Einungis á síðustu tveim-
ur árum hafa að minnsta kosti hundr-
að og áttatíu þúsund manns látið lífið
í Darfur-héraði og rúmlega tvisvar
sinnum fleiri flosnað upp. Hingað til
hefur umheimurinn að miklu leyti
leitt þennan vanda hjá sér. En af og
til næst þó samstaða um aðstoð sem
skipt getur sköpum fyrir þær millj-
ónir sem þjást, ef rétt er að útfærslu
hennar staðið. Áföllin sem riðu yfir
Asíu í kjölfar flóðbylgjunnar miklu
sýndu samtakamátt alþjóðasam-
félagsins, og jafnframt að það er vilj-
inn til góðra verka sem skiptir höf-
uðmáli.
Það er því tími til kominn að brugð-
ist sé við ástandinu í Darfur og fólki
þar tryggðar mannsæmandi aðstæð-
ur til að takast á við líf sitt og upp-
byggingu mannvænlegra samfélags.
Þótt framlag Íslendinga sé ekki ýkja
hátt felst í því viljayfirlýsing. Vilja-
yfirlýsing sem vonandi verður til þess
að þjóðin, sem ein ríkasta þjóð heims,
taki á sig enn frekari skuldbindingar
gagnvart því fólki sem býr á fátæk-
asta svæði heims.
ÖFLUGIR FJÁRMÁLAMARKAÐIR
Miklar breytingar hafa orðið áfjármálamarkaði hér á landi á
undanförnum áratugum og mestar á
síðustu árum. Í Viðskiptablaði Morg-
unblaðsins í gær er fjallað um nýja
skýrslu Hagfræðiseturs viðskipta-
deildar Háskólans í Reykjavík um
áhrif fjármálafyrirtækja á íslenskan
efnahag og kemur þar fram að það
hafi vaxið úr því að vera um 4% af
landsframleiðslu árið 1997 í 6% til 7%
á árunum 2003 til 2004. „Á þennan
mælikvarða hefur framlag fjármála-
þjónustu til landsframleiðslu nálgast
framlag sjávarútvegs á undanförnum
árum,“ segir í skýrslunni. Því er síðan
bætt við að á vettvangi hagfræðinnar
sé almennt álitið að fjármálageirinn
hafi jákvæð og sterk áhrif á hagvöxt
og því meiri sem hann sé þróaðri.
Rannsókn þessi var unnin að beiðni
Samtaka banka og verðbréfafyrir-
tækja og kynnt á degi þeirra í liðinni
viku.
Sú þróun, sem átt hefur sér stað á
fjármálamarkaði hér á landi á undan-
förnum árum, hefur hleypt nýju lífi í
íslenskt viðskiptalíf eins og fjárfest-
ingar íslenskra fyrirtækja og umsvif
um allan heim bera vitni. Eins og kom
fram í máli Þórðar Friðjónssonar, for-
stjóra Kauphallarinnar, annars stað-
ar í Viðskiptablaðinu í gær er greini-
legt að útlendingar hafa nú
töluverðan áhuga á íslensku fjármála-
fyrirtækjunum. Það segir sína sögu
að erlendir fjárfestar keyptu hér
hlutabréf fyrir 22 milljarða króna um-
fram það sem þeir seldu í fyrra, en ár-
ið 2003 nam sala erlendra fjárfesta
fjórum milljörðum umfram kaup.
Langt fram á síðustu öld ríktu hér á
landi víðtæk höft í öllum viðskiptum
og fjármálastarfsemi og setti það ís-
lensku viðskiptalífi þröngar skorður.
Þessum skorðum hefur verið ýtt til
hliðar á undanförnum árum og hefur
reyndar komið í ljós að eigi heilbrigt
viðskiptalíf að dafna verður það að
lúta reglum, sem tryggja jafnræði og
frjálsa samkeppni.
Eins og Gylfi Arnbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri Alþýðusambands Ís-
lands, bendir á í Viðskiptablaðinu í
gær er rétt að hafa fyrirvara á full-
yrðingum um að fjármálageirinn sé að
fara fram úr sjávarútveginum. „Við
verðum að horfa á bein og óbein áhrif
sjávarútvegsins. Þótt hlutur sjávarút-
vegsins í landsframleiðslu hafi farið
minnkandi er hins vegar hlutur sjáv-
arútvegsins í gjaldeyristekjum lands-
manna enn þá töluverður, og þau
óbeinu áhrif sem hann hefur enn þá
gríðarlega mikil,“ segir Gylfi. Sjávar-
útvegurinn verður því áfram undir-
stöðuatvinnuvegur íslensks atvinnu-
lífs. Fjölbreytt atvinnu- og efna-
hagslíf er hins vegar nauðsynlegt litlu
hagkerfi og eftir því sem fleiri at-
vinnuvegir blómstra verður auðveld-
ara að halda stöðugleika. Vöxtur ís-
lensks fjármálamarkaðar stuðlar að
því.