Morgunblaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 15. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
VIGDÍS FINNBOGADÓTTIR 75 ÁRA
D
álítið bleikt reiðhjól og
barnakerra eru við ann-
an innganginn en
blómaker við hinn, ég
veðja á blómakerið og
hringi dyrabjöllunni.
„Ekki skella hurðinni –
takk“ stendur á miða
með litlum broskalli í rúðunni. „Þessi kona á
betra skilið af mér og öllum almennilegum Ís-
lendingum en þeir skelli hjá henni hurðum,“
hugsa ég um leið og frú Vigdís Finnboga-
dóttir, fyrrverandi forseti Íslands, opnar
dyrnar á heimili sínu á Aragötu 2. Hún býður
mér í bæinn.
„Er hurðin eitthvað biluð?“ segi ég og fer úr
kápunni.
„Nei, en það eru börn í húsinu sem geta
vaknað við hurðaskelli,“ svarar Vigdís og
hengir upp kápuna mína. Það upplýsist þar
með að þetta er hús þriggja ættliða, auk Vig-
dísar búa í húsinu Ástríður, dóttir hennar, og
Eggert Þórarinsson tengdasonur og dætur
þeirra tvær, þær Aþena Vigdís og Eva María.
„Við segjum stundum að það búi fjórir ætt-
liðir í húsinu, hér er svo mikið af munum frá
foreldrum mínum,“ segir Vigdís. Foreldrar
hennar, frú Ásta Sigríður Eiríksdóttir hjúkr-
unarkona, og Finnbogi Rútur Þorvaldsson,
verkfræðingur og prófessor, byggðu þetta hús
árið 1959 og bjuggu þar alla sína tíð eftir það.
Ráðstefna til heiðurs
Vigdísi í Háskóla Íslands
Hljótt er í húsinu þessa morgunstund,
klukkan enda ekki nema rétt tíu á gifting-
ardegi þeirra Karls Bretaprins og Camillu
Parker Bowles.
„Ég vona að ég sé ekki að trufla þig, þú vilt
kannski sjá giftingu þeirra Karls og Camillu á
eftir,“ segi ég.
„Nei, blessuð vertu, en ég vona að þetta
gangi vel hjá Karli, hann er besti drengur, ég
var reyndar í brúðkaupi hans og Díönu, þá
naut ég góðs af áhuga móður minnar á kónga-
fólki, ég sat við hliðina á Nancy Reagan og gat
sagt henni ýmis deili af evrópska kóngafólk-
inu, hún var ekki svo kunnug þessu frá Banda-
ríkjunum,“ svarar Vigdís og býður mér sæti í
sófa í glæsilegri setustofu sinni.
„Ég þarf að hringja eitt símtal áður en sam-
tal okkar hefst,“ segir hún og fer „upp á dekk“
eins og hún nefnir skrifstofu sína samkvæmt
gamalli hefð heimilisins. Fyrr en varir er hún
farin að ræða við Steinunni Sigurðardóttur
sem á sínum tíma ritaði bók um Vigdísi. Stein-
unn er einn ræðumanna á hátíðarkvöldverði
tengdum ráðstefnunni; Samræður menningar-
heima, sem stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í
erlendum tungumálum heldur í Háskóla Ís-
lands til heiðurs Vigdísi vegna 75 ára afmælis
hennar nú 15. apríl.
Síst virðist ofgert þótt Vigdís sé heiðruð
með þessum hætti, svo mjög sem hún hefur
kynnt Ísland meðal annarra þjóða, fyrst
kvenna heimsins kosin forseti lýðræðisríkis.
En hvers vegna hún? Hvað skyldi það vera
sem ýtir slíkri atburðarás af stað?
Ólst upp á traustu og öruggu heimili
„Það sem á undan manni er komið er svo
óskaplega mikilvægt í lífinu. Minningarnar um
foreldrana og umhverfið í bernsku, vitneskjan
um það sem enn áður hefur gerst, allt er þetta
þýðingarmikið,“ segir Vigdís.
Hún kveðst hafa alist upp á mjög öruggu og
traustu heimili.
„Þó er ég alin upp af móður sem vann úti,
hún kenndi í Húsmæðraskóla Reykjavíkur og
í Kvennaskólanum. Við vorum tvö systkinin.
Bróðir minn Þorvaldur var einu og hálfu ári
yngri en ég og við vorum ákaflega samrýnd.
Það var þungt áfall þegar við misstum hann af
slysförum 21 árs gamlan. Þá var ekki búið að
finna upp áfallahjálp, fólk þagði um sorgina og
komst þess vegna illa yfir hana.
Foreldrar mínir gerðu miklar kröfur til
mín. Báðir foreldrar mínir voru mikið tilfinn-
ingafólk, þau höfðu kynnst í Kaupmannahöfn
þar sem þau voru í námi, hann í verkfræði,
hún í hjúkrun.
Við mamma vorum jafnan góðar vinkonur,
hún var mikil framúrstefnukona, hún frú Sig-
ríður, og fylgdi eftir sínum hugðarefnum. Það
get ég sagt mér til hróss að það er í mér seigla
– mér finnst ég ekki búa yfir neinum sér-
stökum hæfileikum að öðru leyti en því að ég
hef seiglast áfram.“
Heimur trúar og Íslendingasagna
„Ég fæddist að Tjarnargötu 14, þar sem
foreldrar mínir leigðu þá hjá Ólafi Lárussyni
háskólaprófessor og konu hans Sigríði Magn-
ússdóttur. Þau hjón voru svo undur góð við
mig. Ég fékk oft að heyra að ég hefði verið
þægt og vært barn.
Mamma var formaður Líknar, félags um
heimahjúkrun, og því stjórnaði hún heiman
frá sér. Ég var smástelpa þegar ég lærði að
taka á móti símtölum frá læknum í Reykjavík
sem voru að biðja um að send væri hjúkr-
unarkona t.d. til að setja sjúklingi stólpípu eða
bakstur á lungnabólgusjúkling. Mamma var
heimavinnandi í orðsins fyllstu merkingu,
bæði vann hún heimilisstörfin og svo var hún
auk þessa formaður Hjúkrunarkvennafélags-
ins. Þessu stjórnaði hún öllu heiman frá sér.
Síðar fór hún að kenna, ég var komin með lyk-
il um hálsinn þegar ég var tíu ára.
Foreldrar mínir vildu að ég menntaðist en
ég átti mína drauma, ég vildi fara eitthvað
burt, verða skipstjóri og sjá heiminn. Svo var
mér sagt að stelpur gætu ekki orðið skip-
stjórar, það voru mér ægileg vonbrigði. Bróðir
minn var aftur raunvísindamaður í sér, mikill
stærðfræðingur og skákmaður. Hann var inn-
ritaður í Manchester í atómverkfræði þegar
hann dó. Hann var gullfallegur og mjög
skemmtilegur. Ég gætti hans afskaplega vel
þegar við vorum börn, ég hafði lykilinn, ekki
hann.
Þegar ég lít til baka sé ég að líf okkar var
öruggt og gott fram að láti hans.
Við vorum alin upp við að börn ættu ekki að
trana sér fram. Ef einhver lét mikið á sér bera
var sagt á heimilinu: „Sá er nú ekki að biðja
afsökunar á sjálfum sér.“
Þetta uppeldi olli því að ég þurfti að taka á
til að segja það sem mér bjó í brjósti t.d. í fé-
lagslífinu í menntaskólanum og jafnvel síðar í
lífinu.
Ég átti mín barnaskólaár í Landakotsskóla
eins og mamma á sínum tíma. Þar var gott að
vera, þar jókst mér víðsýni. Föðurfólk mitt
var stranglúterskt og ég var alin upp í þeirri
trúrækni, en í Landakotsskóla kynntist ég
öðrum sjónarmiðum og þar var okkur leyft að
koma klukkutíma áður en kennsla hófst til
þess að föndra, búa til ýmsa hluti og svo var
mikil hannyrðakennsla. Loks var ákaflega góð
kennsla þar í íslensku, fröken Guðrúnu á ég
og margir aðrir nemendur að þakka að hafa
leitt mig inn í heim Íslendingasagna. Að vísu
átti ég þann heim líka heima hjá mér. Afi
minn, séra Þorvaldur Jakobsson, bjó hjá okk-
ur, hann var mikill íslenskumaður og ég ræddi
oft um Íslendingasögurnar við föður minn,
hann leit á þær sem mikinn skáldskap, hann
var hændur að bókmenntum, hann hafði alltaf
á náttborðinu hjá sér þrjár bækur, Shake-
speare, eina Íslendingasögu og eina barnabók.
Hann las þó ekki fyrir okkur, hann sagði okk-
ur á sinn hátt þær sögur sem hann var að lesa.
Það var mamma sem las fyrir okkur. Mínar
uppáhaldssögur voru sögur H.C. Andersen,
mér þótti t.d. afskaplega gaman að Svínahirð-
inum. Mér fannst það lærdómsrík saga – að
maður ætti ekki að vera drambsamur.
Ég las raunar allt sem ég komst yfir og
fannst gríðarlega gaman að sagnaheiminum,
þar sem verið var að lýsa manneskjunni –
hvernig hún kemst af í allra handa volki. Oft
var í sögum sagt frá telpum sem voru að leita í
stórum skógi að einhverju, ég gat afar vel
samsamað mig þeim, ég var alltaf að leita að
einhverju. Ég var alin upp á stríðsárunum, við
skulum ekki gleyma því.“
Stríðið hafði mikil
áhrif á æskuheimili mitt
Hafði stríðið mikil áhrif á daglegt líf fólks
hér á Íslandi?
„Á okkar líf alltént. Foreldrar mínir höfðu
bæði verið mikið erlendis, faðir minn við nám
og ferðalög og mamma hafði unnið í Þýska-
landi, hún vann sem hjúkrunarkona í Berlín á
verðbólgutímunum og þurfti að hafa stóra
tösku til að setja seðlana í þegar hún fékk út-
borgað. Þaðan fór hún svo til starfa á sjúkra-
hús í Austurríki. Foreldrar mínir voru því
bæði vel kunn Evrópu, það var Evrópukort
Ein af oss – en
Það þóttu mikil tíðindi árið 1980 þegar Íslendingar kusu konu sem forseta
lýðveldisins. Nú er frú Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti Íslands,
75 ára. Guðrún Guðlaugsdóttir ræddi við Vigdísi um lífshlaup hennar –
æskuminningar, skólaár, nám og hin viðamiklu störf hennar í þágu okkar
Íslendinga, en í sextán ár var hún forseti vor.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Leikhúsgangan
10. maí 1975 til
að minna á hús-
byggingarsjóð
Leikfélags
Reykjavíkur.
Vigdís og Þorvaldur bróðir hennar
1949, árið sem Vigdís varð stúdent.
Frú Sigríður Eiríks-
dóttir með börn sín
Vigdísi og Þorvald
árið 1937.