Morgunblaðið - 15.04.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. APRÍL 2005 29
VIGDÍS FINNBOGADÓTTIR 75 ÁRA
uppi á vegg heima á Ásvallagötu 79, það hús
byggðu foreldrar mínir og þangað fluttum við
þegar ég var fjögurra ára gömul. Á Evrópu-
kortinu var sífellt verið að skoða hvar víglín-
urnar voru. Hugur foreldra minna dvaldi hjá
vinunum í Danmörku, það var mikið áfall á
mínu heimili þegar Þjóðverjar réðust inn í
Danmörku. Mamma var líka í loftvarnarnefnd.
Niðri í kjallara voru geymdar gasgrímur og
þar var borð með tveimur þykkum ull-
arteppum yfir, okkur var sagt að ef til loft-
árása kæmi í Reykjavík ættum við að fara nið-
ur í kjallara og undir þetta borð. Við fórum
niður þegar loftvarnaræfingar voru en þá
skundaði mamma niður í Rauða kross.
Tvennt er yfirgnæfandi í mínum huga frá
þessum árum – herinn og svo það að verið var
að leggja hitaveituna. Allar götur voru sund-
urgrafnar eins og skotgrafir. Þegar við fórum
í bíó voru alltaf sýndar fréttamyndir frá styrj-
aldarátökunum áður en aðalmyndin byrjaði.
Ég tók gríðarlega nærri mér og það hafði djúp
áhrif á mig þegar ég sá í einni fréttamynd
prest blessa hóp af ungum mönnum sem voru
að fara upp í Spitfireflugvélar til þess að varpa
sprengjum á Þýskaland. Mér fannst hræðilegt
að nota Guðsnafn til að blessa menn sem voru
að fara til að drepa aðra menn.“
Máttum nota allt húsið til leikja
Hvað með æskuleikina?
„Ég átti nokkrar góðar vinkonur, eina sem
tók sérstaklega mikinn þátt í skapandi leikj-
um með mér, Vigdísi Kristjánsdóttur, við
teiknuðum dúkkulísur, heilu fjölskyldurnar og
lifðum okkur inn í það. Mamma hafði fallegt
umburðarlyndi á þann veg að við systkinin
máttum nota allt húsið til leikja. Bróðir minn
lagði undir sig bestu stofuna, þar var hann
með vinum sínum að leika sér með tindáta og
töfl. Ég teiknaði dúkkulísurnar og fatabirgðir
þeirra með vinkonu minni uppi í herbergi okk-
ar systkinanna.
Eftir fermingu fór ég í gagnfræðaskóla
Vesturbæjar á horni Vonarstrætis og Lækj-
argötu. Mér þótti drjúgt að ganga vestan úr
bæ í skólann, en ég fór aldrei í strætisvagni.
Ég var einum bekk á undan í Landakoti.
Einar Magnússon hafði eins vetrar nám til að
undirbúa fólk fyrir framhaldsnámið. Ég fór í
þá deild og þar eignaðist ég vini unglings-
áranna, sem svo fóru með mér í gagnfræða-
skólann. Enn höldum við saman tólf stelpur
sem vorum í þessum hópi. Tvær eru nú fallnar
frá. Til er mjög skemmtileg mynd af þessum
stelpnahóp sem tekin var á hlaðinu á Bessa-
stöðum 1992.
Það henti mig einnig í deildinni hjá Einari
Magnússyni það undarlega að ég var tekin inn
í „intellectual-klúbb“ með strákum. Það var
líka mjög skemmtilegur klúbbur. Margt af
þessu fólki var svo samtíða mér í Mennta-
skólanum í Reykjavík og hluti af hópnum var
einnig um leið og ég við nám í Frakklandi.“
Í sveitinni lærði ég margt mikilvægt
En hvernig skyldi Vigdísi hafa liðið á ung-
lingsárunum?
„Mér fannst þau að sumu leyti ekkert sér-
staklega skemmtilegur tími. Ég var leitandi
manneskja og fremur feimin. Auk þess var ég
freknótt og fannst það ekki mér til fram-
dráttar. Það komst ekki í móð að vera frekn-
óttur fyrr en um 1970, þegar leikkonur með
freknur urðu frægar.
Skemmtileg voru þó sumrin, þá var ég í
sveit í Eystra-Geldingaholti, fólkið þar var
mér sem traust fjölskylda, eins og systkini
mín, svo nákomið var það mér. Við Þorvaldur
bróðir vorum í Geldingaholti sumar eftir sum-
ar. Veran í Eystra-Geldingaholti hafði mikil
áhrif á mig, þar lærði ég svo margt um sveit-
ina að ég hef haft áhuga á landbúnaði alla tíð
síðan. Ég hefði jafnvel getað hugsað mér að
gera landbúnað að starfsvettvangi mínum.
Raunar dreymdi mig um tíma um að eignast
jörð og koma þar upp skóla fyrir þá sem ekki
gætu farið í skóla í Reykjavík. Nemendurnir
gætu þá komið þarna til mín og unnið við land-
búnaðarstörf og síðan ætlaði ég að fá ýmsa
kennara þangað til að halda námskeið, þetta
var reyndar mjög nútímaleg hugmynd um
skólahald.“
Las skáldsögur um mannlegt eðli
„Í Menntaskólanum í Reykjavík var Ólafur
Hansson sá kennari sem sagði okkur mest fyr-
ir utan námsefnið. Hann var mikill fróðleiks-
brunnur og sagði okkur fjölmargt. Ég lifði í
nokkrum draumaheimi, oft hafði ég skáldsög-
ur um mannlegt eðli ofan á námsbókunum. Ég
var ekki lausbeisluð, mig langaði kannski til
að vera það – en ég var það ekki. Barna og
unglinga var líka vel gætt á því tímabili ring-
ulreiðar sem herinn leiddi inn í íslenskt þjóð-
líf. Mér eins og öðrum stúlkum var tekinn vari
fyrir að láta glepjast af silkisokkum og tyggi-
gúmmíi – og undir engum kringumstæðum
máttu stúlkur líta framan í hermann, hvað þá
að horfast í augu við einhvern slíkan.
Ég var hins vegar aldrei í stórri hættu, fékk
hvorki tilboð um silkisokka né tyggigúmmí.
Við stelpurnar í menntó vorum lengi vel í
pilsum eins og sæmdi siðprúðum stúlkum
þeirra tíma. En við vorum í reynd framúr-
stefnukonur, stofnuðum Kvenfélagið Aþenu
sem stóð m.a. fyrir dansæfingu þar sem stúlk-
ur máttu aðeins bjóða upp og höfðum stóra og
stæðilega stelpu sem útkastara við dyrnar – ef
einhver væri með múður. Kvenfélagið lifði í
nokkur ár en lagði svo upp laupana. Við stelp-
urnar í bekknum mínum ákváðum dag einn að
taka okkur saman og koma allar í buxum dag-
inn eftir. Þetta gekk eftir en skólabræður okk-
ar tóku ekki einu sinni eftir breytingunni.
Skólabræður mínir voru fínir strákar enda
giftist ég einum þeirra. Við Ragnar Arinbjarn-
ar fórum að vera saman í kringum stúdents-
prófið 1949. Hann fór um haustið í læknadeild
HÍ, en ég til Frakklands, stundaði þar nám í
frönsku og frönskum bókmenntum við háskól-
ann í Grenoble og Sorbonne-háskóla í París
með leikbókmenntir sem aðalgrein til ársins
1953. Í Frakklandi fannst mér vera vagga
Evrópumenningarinnar. Þar hafði löngum
verið mikið í deiglunni og ég vildi verða áhorf-
andi að ólíkum menningarheimi þeim sem ég
hafði þekkt, það tók mig talsverðan tíma að
flétta saman hið norræna og rómanska. Sú
samfléttun hefur m.a. gert mig að þeirri
manneskju sem ég er í dag.
Ég fór auðvitað heim í fríum á sumrin á
námsárunum og vann þá í Útvegsbankanum.
Ég var 25 ára þegar við Ragnar giftum okk-
ur og fórum til Danmerkur þar sem hann
stundaði framhaldsnám í læknisfræði en ég
fór að nema leiklistarsögu við Kaup-
mannahafnarháskóla, ég hafði alltaf mikinn
leiklistaráhuga og beinlínis teygaði í mig hið
alþjóðlega. Þetta var skemmtilegur tími. Svo
fórum við yfir til Svíþjóðar þar sem ég nam
franska málsögu við háskólann í Uppsölum. Í
Svíþjóð lauk hjónabandi okkar Ragnars. Þá
var ég 32 ára og fór heim til Íslands. Á gangi á
Austurvelli hitti ég Guðlaug Rósinkranz sem
bauð mér vinnu við bókasafn Þjóðleikhússins,
þar hafði ég áður starfað tímabundið sem
blaðafulltrúi og ritstjóri leikskrár og við því
starfi tók ég á ný árið 1961.
Ég settist í fyrstu að hjá foreldrum mínum
en keypti mér svo íbúð á Lynghaga.
Fannst óskaplega gaman að kenna
Ég starfaði við Þjóðleikhúsið, kenndi og var
um tíma leiðsögumaður og lauk auk þess BA-
prófi í ensku og frönsku árið 1968.
Frönskukennari var ég við MR frá árinu
1962 til 1967 og við Menntaskólann við Hamra-
hlíð árin 1967 til 1972 og skipulagði þá jafn-
framt frönskukennslu skólans. Franskar bók-
menntir kenndi ég við Háskóla Íslands 1972 til
1980.
Mér finnst óskaplega skemmtilegt að kenna,
lagði sál mína í kennsluna og var ósínk á þann
fróðleik sem ég gat miðlað nemendum mínum
fyrir utan námsefnið, vildi koma því áfram sem
ég vissi. Ég eignaðist marga góða vini meðal
nemenda minna.
Leiklistaráhuginn átti sterk ítök í mér. Ég
var einn stofnenda tilraunaleikfélagsins Grímu
1962 og hafði bæði numið leikhúsfræði og
kennt þau en eigi að síður var ég hikandi þeg-
ar komið var að máli við mig og ég hvött til að
sækja um leikhússtjórastarfið hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Ég „stökk út í laugina“ fimm
mínútum áður en umsóknarfresturinn var út-
runninn. Ég hugsaði með mér; ef ég geri þetta
ekki sé ég kannski eftir því seinna!
Ég tók með þessu skarpa beygju fyrir horn
og það sama gerðist þegar ég bauð mig fram
til að gegna embætti forseta Íslands. Fjöldi
fólks skoraði á mig að gera það og ég hugsaði
með mér: „Því í ósköpunum að taka ekki þess-
ari ögrun?“
Þótt ég sé innra með mér stundum hikandi
þá hef ég eigi að síður kjark sem ég hef sjálf
stundum undrast. Ég hef líka alltaf verið mikil
jafnréttismanneskja. Ég vildi veg kvenna mik-
inn og var tilbúin til að leggja þar mitt af
mörkum.“
Átti yndisleg ár í leikhúsinu
„Í leikhúsinu átti ég yndisleg ár. Þar eign-
aðist ég góða vini, við köllum okkur „gamla
einstök þó
Morgunblaðið/Árni Sæberg