Atuagagdliutit - 01.01.1961, Qupperneq 6

agdl. JØRGEN MELDGAARD
Eskimo
eskimQf eneumitsuliorfausiat ingerdlånexarsimavoK
avatiminit kigdlilersorneicarane, såkutitdle atortug-
ssatdlo taimane piginexartut kisimik kigdlilissussar-
siméput. agdlagkame mafumane katerssugausiving-
me nékuligdlissoK Jørgen Meldgaard agdlagpoK o-
Kalugtuaralugit sanåf eskimup KanoK isumaxartikai.
erKumitsuliortausialo
OrpigaK napavdlune agdliartorsi-
massoK naavssårineKarpoK, si-
lingnerssånigdlo savingmik ki-
gartuivdlune inusiortoKarpOK nukag-
piarKavdlo nasaviåta atånut inussiaK
aulajangerneKardlune. orpigkat na-
pavdlutik agdliartortut nunamut na-
lavdlutik agdliartortunit nukigtuneru-
ssunik inuneKartarput, taimåitumik
årnussap tai'måitup nukagpiaraK ag-
dliartulertortinarnago Kimerdlua nu-
kigtortitarpå Kencarigdlune inunine i-
ngerdlaterKUvdlugo — sumutdlunit
ersinane ..
Kissuk kigartordlugo inussiéngup
tåussuma ilusikitdlune sanåjussup tu-
ngavigisså tåuna kussanartoK tunu-
miutorKap OKalugtuarå inussaliaK
normulerneKardlune L 5585-imik ka-
terssugausiviup kælderianut inigssi-
ngikatdlarnerane. eskimut pigissait
tamarmik tåussumatut issigissaria-
Karput eskimut inuneråne, ama erxu-
mitsuliortarneråne, tunuleKutaussutut.
eskimGt kigartuivdlutik åssilialiaisa
ilait måne ilånguneKarsimangmata su-
junertauvoK påsitiniåsavdlugo sanåt
eskimup KanoK isumaKartikai, kisalo
mingnerungitsumik sanåt tåukorpi-
ait erKumitsuliatut uvavtinut KanoK
oKauseKarsinåusassut.
orpigaK eskimup tåssautipå nukig-
tussutsimut eKarissaKångissutsimutdlo
åssersut issigtup nunåta pissusiane pi-
ssauniligssuarme tamåne inuniarne-
rup pissusigssaringmago pingortitat
pissaunerinut akiunigssaK åmale ilåne
malerutinarfigissardlugit inussauser-
dlo tåukununga nalerKutungorsardlu-
go. issigtuvdle orpigå åma åssersutau-
vok eskimumut nangminermut kultu-
rianutdlo.
inuneK igdlersorniardlugo tamatigut
piginångorsarsimavoK, timikut, tarni-
kut kulturikutdlo. silarssup inuvfigi-
neKarsinaussup kigdlerpiåne sarKu-
merpoK „inugtut pingortitamut atav-
dluinartugssatut nalerKutungorsa-
gauvdlune."
timå nukigtuvoK ilusilo ulamertuv-
dlutik. timimigut pissusia nalerKutu-
vok silåinarmut najugånut, tåssa ti-
mip angivatdlåp kissarneK angneru-
ssok aniatitariaKåsagaluarmago, ilua-
Kutigålo naikulugtunik taleKardlunilo
nioKarame pualavdlunilo kinålo ula-
mertugame uluaisa saorne siligtut a-
nitdlangassugssaugaluit malungnarti-
patdlårnagit. taimåissusiata issimut
igdlersorpå, pingårtumik issaisa er-
Kaisigut. nianuata saornata nalunaer-
på eskimo silarssuarme inuit amine-
russunik Kinganartut ilagigåt, måssa
Kingå issigalugo takisussårdlunilo ma-
nigsussåraluartoK, KingaK taimåitoic
silåinaup nigdlertup kissagsarniarnig-
ssånut piukunardluartuvoK. nerissat
mavtusut tamuaneKartarput agdlerui-
nit nukigtunit, niaKuatalo saorna su-
liamut tamatumunga ingerdlatsissug-
ssatut iluseKalersimavoK.
ajortut ugperåvut
pissutsinut najugkaminitunut naler-
KUtungorsarsimagame eskimup tamå-
ko ilisarnautigai. inuitdle kinguårig-
sitårtut kingornutagåinik misigssui-
ssut oKautigissartagait inuit ineriar-
tornerinut pissutsit KanoK itut aulaja-
ngissussårtut taima isumaKarnigssa-
mut mianerssortariaKalersipåtigut, pi-
ngårtumik aperKutit nalorninartugdlit
OKautiginiåsaguvtigik piginåussutsit
tamåko kingornuneKartarnerat piv-
dlugo. „eskimut" ingmikorutait tamå-
ko nalerKutungorsarsimanerup kingu-
nerisimåsagpagit tauva sivisorujug-
ssuarmik ineriartorussårtineKarsimå-
såput, ukiut 4—5 tusintigdlit eskimut
kulturiata pilerfigisimassainik naut-
sorssutavut akimordlugit nunatdlo es-
kimot najugåitut kigdlilertagkavut si-
pordlugit nagguveKarsimåsavdlutik.
tarnikutaoK eskimo nalerKutungor-
sarsimavoK. aKagugssamut isumakulu-
teKångineK uvdlut pigssaKardluarnar-
tut atutitdlugit malungnautauvoK Be-
rings Strædet-mit Kalåtdlit-nunåta
Tunuanut. tåssauvoK „erKasuteKéngi-
neK“ europamiut påsingningitsut pi-
lerssårusiortartutdlo narrujumisimav-
dlutik eskimunut agssuardliutigissar-
tagåt eskimut inussautsimut nutåmut
inunermigdlo issigingningnermut nutå-
mut erKuniarneKartariaKalermata. es-
kimo pingortitat nukinginit tigumine-
KarpoK, pilerssåruteKarniarune piler-
ssåsaoK måna tungavigalugo: silap pi-
ngortitavdlo nukingisa tamåna ajor-
nartingigpåssuk tauva imana .. pi-
ngortitap nukinginut atåssuteKardlui-
narnerup sutdlo tamarmik pingortita-
me angalausigdlit, piniagkat ilångut-
dlugit, angåkuarningniarneK pilersita-
råt. ilerKUliornerit tukartut ilusiler-
dluagkatut pingåruteKartigiput, årnu-
ssatdlo såssuneKarnigssamut igdlersu-
tåusavdlutik nukigtut såkututdlo pi-
ssariaKartigiput.
eskimut tunumiut ilåta inunermik
issigingningnine ima OKautigå:
„ilisimassaKångilanga, nukingnigdle
uvanga nukivnit såkortunerussunik i-
nunerup takutituartarpånga! kinguå-
rit misiligtagait pigåvut inuneK artor-
nartussoK, angutip arnavdlo sujunig-
ssame atugagssait pingitsortineKarsi-
nåungitsut. taimåitumik ajortut ugpe-
råvut. ajungitsut ingmikut iliuseKar-
figissariaKångitdlat ingmingnik aju-
ngitsungmata KinuvigineKartariaKara-
tigdlo. ajortutdle tårtorssuarme uvav-
tinik Kamassut anorerssuarnik silar-
dlungnigdlo sujorasårtarpåtigut put-
sunilo isugutagtune taKigssordluta Ka-
nigdliartortardluta, taimåitumigdlo
avKutivtinit Kimagusimatiniartaria-
Karput."
taimåikaluartoK eskimo ingminut
tatigivdluarpoK; ingminut ugperivoK,
agdlautigissap tåussuma åssiliar-
tai akuerssårnikut atuagkamit uvå-
nga atugkiuneKarsimåput: Eskimo
Skulptur, tåuna Jørgen Meldgaard-
ip atuagkiarå, Schultzip nanitertit-
sissarfiane 1959-me sarxumersoK.
åssiliaK 5:
Dorsetip nalåne inussup tugtup
niaxua Kiper or dlugo åssiliss å.
Fig. 5:
Rensdyrhovedet skåret af Dor-
setmanden.
inuninilo tungaveKartipå misiligtag-
kanik amerdlanerpåtigut piviussunik
kinguårigpagssuit nerissagssat piv-
dlugit issimutdlo akiuneråne pigssar-
siarineKarsimassunik.
inuneK erKumitsuliornikut
erssersitaK
misiligtagarpagssuit eskimut piniar-
nikut kulturiat inerigdluartisimavåt
ingmikutdlo pissuseKalersitdlugo. nu-
nanile angnertoKissune Alaskamit
Grønlandimut akitiniarneK åssigingit-
susimavoK nalerKUtungorsarnerdlo a-
ma taimåisimavdlune. silarssuaK i-
ssigtumitOK tåssauginångilaK narssar-
ssuit apumik Kagdlersimassut imardlo
sikusimassoK, piniarniatdlo piniar-
fingmingne angalaortarsimåput åssi-
gingitsunik tungavigssaKarérdlutik.
eskimut misigssorneKarKålermata
eskimut kulturiata nagguvia atausiu-
tineKaraluarpoK atausinarmigdlo sor-
dlaicarsorineKardlune, akerdlerissuti-
gineKarpordle sordlak tåuna nuname
sume pilerKårsimåsassoK: Canadap
KerKane imalunit NunatOKarssuarme.
isumaliutit tungaveKarneruput eski-
mut måna inussut kulturiata misig-
ssorneKarneranik, kulturilume åssigl-
ssuteKartorujugssuvoK kangianit ki-
mut. ukiunile kingugdlerne itsarnitsa-
nik agssainerit „eskimut kulturiata"
pissuserissai åssigingitsorpagssuit ta-
kutisimavait. issigtup orpigå måni-
saoK eskimut kulturiånut åssersutau-
sinauvoK: sordlai siaruarsimåput i-
ssigtume kulturiusimassutorKanut Si-
birienimit Canadamut, tamångånitdlo
avaleKUteKarpoK issigtup sineriaine
najugkanut atausiungitsunut ukiutdlo
åssigingitsut ingerdlanerine.
nunap issigtup najugåta eskimut pi-
ngitsailisimavai inutigssarsiornerat
nåmagdluinarKigsårtungortitdlugo,
nangmingneK navssårtornerisigut a-
vatimingnitdlo pigssarsiaisigut. åmale
inuiaKatigit sujuariartorneK ajuler-
sarsimåput. nunat soKångitsorujug-
ssuit inuitdlo ikissusiata inuiaKatigig-
tut årKigssutdluagaussutut ineriartor-
nigssaugaluaK akornuteKartisimavåt.
eskimutdlo erKumitsuliornermik i-
ngerdlatsinerat atortugssatigut kultu-
reKarnerup inuiaKatigitdlo årKigssu-
gaunerata akornåne avdlåussuteKar-
dluinarnermut tungatitdlugo påsiniar-
tariaKarpoK. erKumitsuliornerup ta-
malårpagssuarnik iluseKartitaussar-
nera, pingårtumik ugperissamut a-
ngékuarniarnermutdlo tungassutigut,
patsiseKarpoK inuiaKatigit ilagsima-
ssutut issusiånik. silamiut OKalugtua-
rineKalernerata sujornatigut OKalug-
tuarineKalerneratalo kingornatigut es-
kimut kulture åssigingitsut takutita-
Karput erKumitsuliornernik åssigi-
ngitsorujugssuarnik.
savik kigartutaussartoK
erKumitsulianik OKalugtuaringnig-
tartumut erKumitsuliat piviussut ilu-
silersugkatdlo ingmingnut akulerusi-
manermit påsineK ajornaussartut pi-
lersineKarsimåput tamalånik „ilusig-
dlit".
eskimut erKumitsuliortausiat avati-
minit kigdlilersorneKångikaluardlune
taimåitOK erKumitsuliat kigdlilerne-
Kartarsimåput atortugssanit såkuti-
nitdlo taimane atorneKartunit. eski-
mut åssilialiortausiat Kiperuineruju-
arsimavoK, atortugssap pissusiata sa-
åssiliaK 2:
kinarpak Point Hopemit Alaskap a-
vangnånit, 19,3 cm-tut portutigissoK.
tivassarfingmit ukiut 1800 nalåne pi-
ssugunartumit navssåK kinarpait av-
dlat 50 migss. navssårineKarfiåne. tei-
sserne angut inusugtOK åssilineuarsi-
mavoK ikutanigdlo Kardlumigut piner-
sauteKarsimavdlune.
Fig. 2:
Maske fra Point Hope, Nordalaska,
19,3 cm høj. Udgravet i dansehus, an-
tagelig fra det 19. århundrede sammen
med ca. 50 andre masker. Masken fo-
restiller en ung mand og har haft ind-
satte læbesmykker.
någssavdlo angissusiata åssilialiagssaK
ikugtaineK atordlugo misilingneKarsi-
nautineK sapersimavåt. Kiperuinermut
savigineKartartup issikua nunaKar-
fingne åssigingitsune ukiunilo åssigi-
ngitsune avdlångorartuvoK, avdléngo-
rarneranutdle pissutaunerussarsimav-
dlune sanågssap sussusia. atortorine-
KarnerussoK, aorrup tugåva, suliari-
ssariaKarpoK savingmik Kajangnait-
sumik savigtalingmik — imalunit u-
jarKat mångertut siggilassutdle amer-
dlasorpagssuit atordlugit, tauvalo ki-
liortorneKartarpoK ilånilo Kivdlersar-
neKartardlune ujarKanik siorKanig-
dlunit. tugtup nagssua aKineruvoK i-
lusilersoruminarneruvdlunilo, ilånilo
atorneKartarsimavdlune. atortugssaic
aserujanersoK Kissuk itsaK atorneKar-
simånguatsiaKaoK, eskimoKarfingnile
Kissuk åssigingmik pineKarsinaussar-
simångilaK. Alaska taisångikåine Ki-
ssuit taimågdlåt Kissiauvdlutik pine-
Kartarput.
atortugssap sussusiata erKumitsuli-
ortup sulinera kigdlilertarsimavå, a-
tortugssavdle ilusiata åma isumag-
ssarsisitarpå. ilåne sanågssap suliari-
neKångitsup isumagssarsisitarsimavå,
tigussarpå Kimerdlordlugulo kaujat-
dlagtitardlugo sumigdlo imaKarnersoK
påsisimavdlugo: imaKa aorrup tugåva-
nit tåssånga ugpinguaK pilersineKar-
sinauvoK? ikigtunguanik kigartutsiåi-
nartariaKarpoK. (åssiliaK2).
Thulekulture
eskimup erKumitsuliortup erKumit-
suliane kigartortarpai, ilånilo åma ki-
gartugkanik agdlalersortardlugit. Ka-
Kutigornerussumik åssilialiortarpoK
kigartugkat ardlagdlit atautsimortit-
dlugit. åssilialiat taimåitut Thulekul-
turimut kigdleKarneruput (tåssa uki-
up 1200 kingornagut) Alaskamilo es-
kimut ukiut 19. hundredegssåne 20.
hundredegssånilo atorsimavåt. eskimo
titartuisinaunermut KanoK nalorssar-
tigissoK oKalugtuångup uma takutipå
aorfit åssilivdlugit kigartugkat (åssi-
liaK 3-me) sarKumernerånut tunule-
KUtaUSSOK.
eskimo Aua Iglulingmio Itibdjeria-
ngime nunaKarfinguame igdluvigka-
minit issigingnårpai aorfit angisor-
ssuit sisamat sikume Kagssimavdlutik
sarssutut Knud Rasmussenip tatdli-
magssånik Thulemit angalavdlune
nunaKarfinguamut tikinerisa ardlåt
nåmagtordlugo. Knud Rasmussenip
takussaK tåuna KaKutigortOK OKalug-
tuarsiarå ussersornertalingnik, Aualo
Kinuvigå — misiligutitut — OKalugtu-
åssiliaK 7:
AlarneK-mit, Canadame Igluliup ernånit pi-
neKarpoK aorfip tugåva atordlugo „saunertaler-
sugkamik“ KiperugatoKaK 1500-nik pisoxåussu-
silik.
Fig. 7:
Fra AlarneK, Iglulik-området i Canada er
hentet denne 1500 år gamle udskæring af hval-
rostand med „skelet".
6