Atuagagdliutit - 01.01.1961, Qupperneq 50

aprilip 9-åne 1940 Danmarkip tigu-
ssauneranik silarssuarme inuit
kalerrinenartut kingugdlerpåt i-
lagigunarpånga.
aprilip 9-ata sujornatigut K’eKer-
tarssuarme issigtorujugssusimavoK si-
lale Katsungavdlune, Diskobugtilo issi-
gissaK tamarme sikusimavoK. nuna-
Karfingme inuit silatut isumanarput
savssinigssaK ilimanardluinartoK, sav-
ssatdlo navssåriniåinartariaKartut. a-
prilip 9-åne uvdlåralånguaK Kimugsit
pisinaussut tamarmik K’exertarssuar-
mit autdlarsimåput savssanik ujåssi-
artordlutik, navssårtoKaranile. uvdloic
tamåt sumut tamaunga Kimugsersima-
W vunga, ilåne sikussåkut såtukut, unu-
kiartulermatdlo Kimugserpåluvdluta
Asungasungåme, K’eitertarssup ka-
ngiane 10 km-itut ungasigtigissume
katerssupugut ujardleraluarnivtinik
kinguneKångitsumik misigissavut er-
Kartorniardlugit. tåssanititdlunga Jo-
hannes Willep navssårånga sunauvfa
uvdlaungmatdle radioKarfiup pissor-
tåta Holten Møllerip autdlartisimagå
ujariartortitdlunga Kanordlo pissoKar-
simaneranik kalerrikiartortitdlunga.
naj utut OKalugtupåka måna sorssung-
nerup Danmark angusimagå, tauvalo
K’eKertarssuarmut uterpugut. ajora-
luartumik isumaKarpunga angalaner-
me téssane Kingminut sualugpatdlår-
simavdlunga.
uvdlut tugdliutut soruname pisa-
nganartuput, avdlamutdlo pinen aju-
ngajagpunga taimågdlåt radionarfing-
me OKåinartariaKarmåme nålaganar-
fiup agdlagfiane sulinen radionarfing-
mut nugternenarsimassoK. uvdlunit
tåukunånga ersserningnerpåmik er-
naimavara nuånårnerput Kauffmann-
ip onausé tusaravtigik danskit soKuti-
gissait — danskinait — ingerdléku-
mavdlugit, tamatumalo måna kingu-
nerissugssaugå pemussutit Køben-
havnimit tigunenartut misigssorKig-
sårnenartåsassut danskit sonutigissait
avdlatdlunit sonutigissait pinenarner-
sut påsiniarnenartåsavdlutik. nulinga-
nile Holten Møller kalerripara ameri-
kamiut radionarfisa ilåt atåssutenar-
figilernuvdlugo taima atåssutenarnig-
ssan pissarianalisagpat piarérsimaniå-
sangmat.
sulinen nanon iluarsåunenåsanerson
aulajangerniåsavdlune ajornakusor-
pon, errpnardle påsivara Danmarkimit
avigsårsimanigssan sivisujumårton
tåunalo tungavigalugo årnigssussissa-
rianardluta.
nålagkat mardluk penatigigdlutik
landsrådit mardlussut atautsimut a-
tautsimigiarnuvait K’enertarssuarme
3. majime. ilaussortat tamékingajag-
dlutik katerssutinenarput. atautsimx-
nen Kalåtdlit-nunåta onalugtuarissau-
nerane taissarianarpon matumunékut,
tåssa Kalåtdlit-nunåne landsrådit su-
jugdlerpåmik atautsimordlutik ataut-
simingmata. pissutsit onatdlisigine-
narput, landsråditdlo ilisimatinenar-
put nålagkat pisinaussartik nåpertor-
dlugo inuianatigigtut inunen inutig-
ssarsiornerdlo akornutenångitsumik i-
ngerdlåniarssarisagait pissutsit atutut
pisinautitsinerat nåpertordlugo. aku-
erssissutiginenarpon Amerikame nå-
lagauvfit penatigit præsidentiånut
sågfigingnissutenarnigssan imåitumik:
„Kalåtdlit-nunåta inuisa aliasungår-
dlutik påsisimavåt Kalåtdlit-nunåta
anånå, Danmarke, pissaunen atordlu-
go iliusenarfiginenarsimasson. ernu-
mavdlutåtaon påsivarput Danmarkip
ukiut 200 sivnerdlugit Kalåtdlit-nunå-
ta inuinut sulinine ingerdlatisinau-
jungnaerå. neriugpugut ernigsinerup
nåpertuivdluarneruvdlo pilersinenar-
nigssånut sivisusångitson, åmalo Dan-
markip nanisimanenångitsup suliami-
nik tamatuminga ingerdlatitserniler-
nigssånut.
pissutsit taimaitut atutitdlugit pi-
ssarianarmat Kalåtdlit-nunane onar-
tugssautitat akissugssautitaussut silar-
ssuarmut avativtinltumut nunap atå-
ssutenalersiniarnigsså pilersiniåsav-
dlugo avnutit nutåt atordlugit, nuånå-
naluta påsisimavarput misigenatiging-
ningnen tamanut takugssaussukut ta-
manutdlo takugssåungitsukut Ameri-
kame nålagauvfenatigit nålagkersui-
ssuisa Amerikavdlo inuisa erssersisi-
massåt, kingugdlermik Kalåtdlit-nu-
nåne konsulenalersitsinikut umiar-
ssuvdlo sinerissame nåkutigdlissug-
ssap autdlartinenarneratigut. neriuti-
gårput Amerikame nålagauvfit pena-
tigit nålagkersuissuisa ama sujunig-
ssame anånaussumut atåssutenarnerit
kipisimagatdlartitdlugit pissutsit na-
vianartorsiornartut, Kalåtdlit-nunane
uvdlut nutåt
malungniut iler put
agdlagtOK Eske Brun
danskit augpalårtuata, kalåtdlit nav-
dlunåtdlo nuname månitut uvdlunilo
mékunane inatsisitigut årnigssussine-
rit atornenartut nanon issusiat malu-
giniarumårai, åmalo nålagkersuissut
Kalåtdlit-nunåta avingarusimavdlui-
narnera pissutigalugo nunap niornu-
tigssanik pilersorniarnera nunavdlo
niornusiaisa tuninenartarnigssåt piv-
dlugit' onilisåussigatdlarumårton.
tugdliutdlugo ilumårssutsivtinik ne-
riorssutenardluta inatsisit nåpertor-
dlugit kungivtinut, Christiåt nulinga-
nut Danmarkimitumut, pivfigssame
matumane nålagauvfenatigit præsi-
dentiénut Kalåtdlit-nunåta inuisa na-
många pissumik nujåssutåt sarnumiu-
kumavarput kivféungissusenarnivti-
nut atarningningnen pissutsinutdlo a-
tugkavtinut misigenatigingningnen
pivdlugo amerikamiut nålagauvfig-
ssuata uvdlune måkunane artornartu-
ne ugpernarsautitut uvavtinut takuti-
tå pivdlugo."
taimåtaon Kauffmannimut inuvdlu-
arnussut nagsiunenarpon ima onau-
sertalik:
„landsrådit nuénårdlutik ministe-
rip uvagut pivdluta sulinera tusarsi-
mavåt.
landsrådit nuånårutigingårsimavåt
påsigamiko amerikamiut nålagkersui-
ssuine Kalåtdlit-nunåne onartugssau-
titat akissugssautitaussut onalugtuåtut
akissugssåussusen tiguminenarton tai-
ma pitsautigissune misigissartutigi-
ssunilo, tåssame sujunigssavtinut pi-
ngårutenardluinartungmat amerika-
miut nålagkersuissuisa ajungitsumik
isumanarnigssåt.
pingårtumik ninuvigårput ministere
nujéssuterput aputernuvdlugo komi-
temut ivdlit sulinigkut autdlarnerne-
narsimassumut. nSmaginartingårdlugo
påsisimavarput onartugssautitat nior-
nutigssanik pilersornenarnivtinut aki-
ssugssåussusenartugssat pissutsit nu-
tåt atutitdlugit sujunersuissugssana-
lersimangmata misiligtagartunik pigi-
nåussusenardluartunigdlo."
kisalo kungimut inuvdluarnussut i-
måiton nagsiunenarpon:
„Kalåtdlit-nunåta inue landsråditik
avnutigalugit atarninartorssuarmut
neriorssuernigsårumåput påsivdluina-
ritik uvdlut nanon artornartigissut a-
tarninartorssup misigisimåsagai misi-
giumårailo, åmalo uvagut penatauv-
dluinartugut aliasungnerme atarni-
nartorssup inuiaitdlo danskit misigi-
ssarianagåine.
uvdlune tåukunane artornartune
misigisimavugut atarninartorssuan ni-
nuvigiumavdlugo neriorssuput ilag-
sernuvdlugo nunamut anånagissavti-
nut inatsisitdlo nåpertordlugit kungi-
gissånut ilumordluinéssutsivtinik. tår-
ton avnutigalugo nilanårpugut uv-
dlugssamut sutdlunit kungivtinit a-
vigsårtitsissut pérutinenarnigssåinut.“
tamatuma kingornagut suliarujug-
ssuan tugdliupon niornutigssanik pi-
lersornenarnerup nutåp årnigssussivi-
ginenarnigsså Kalåtdlit-nunånilo nu-
tarterinigssan tamarme Danmarkimut
atåssutaerunerup kingunerisså. ernar-
sautigigåine atåssutenarnen tåuna tai-
manile Kalåtdlit-nunånut nanon pi-
ngårutenartigisson 1940-milo niornu-
tigssanik pilersornenarnigssan ånai-
nenåsångigpat nutåmik årnigssussi-
nigssamut pivfigssan nanon angnikit-
sigisson isumanarpunga påsinenarsi-
nausson suliagssan nanon angitigi-
sson.
nålagkat akunermingne suliagssan
imailivdlugo avguaratdlarpåt uvanga
Amerikamut autdlardlunga Svanevdlo
Kalåtdlit-nunåt tamåt nålagkersuli-
savdlugo taimane mardlungordlune
avingnenarsimasson Kitåne, Avang-
nåta Tunuvdlo saniatigut.
Amerikame pitsaussunik ikingutig-
ssarsigatdlardluta suliagssarput nuja-
nartumik nåmagsivarput tåssa 1940-
me ukiåkut New Yorkime penatigig-
sonalersimagavta Kalåtdlit-nunåta u-
kiumut ilivitsumut atortugssainik pa-
jugtitsissunik.
ukiup 1940—41-p ingerdlanerane
nålagkat tåuko mardluk sulivfitik
pårdlåupait uvanga Kalåtdlit-nunånut
uterama Svanelo Amerikamut nug-
dlune. tamånalo atuinarnenarpon sor-
ssungnerup ukiuisa sivnerine.
tauva Nungme „Kalåtdlit-nunåta
sujulerssornenarnera" pilersinenar-
pon. inuit misiligtagartunerpåt piko-
ringnerpåtdlo sujulerssuinermut tå-
ssunga sulissungortinenarput assigi-^
ngitsunik nutdlersauvfenardlutik.
provst Bugge ilagingnut atuarfing-
mutdlo taimane atanatigigsunut su-
julerssuissusavdlune pissugssausson
nalunångilan. niuverton Malmquist,
taimane Ausiangne niuvertusson,
Nungmut naernunenarpon „handels-
inspektøritutdlo" niuvernerme nut-
dlersångortinenardlune. nakorsan
Saxstorph Ilulissaniton åma Nung-
mut naernunenarpon nakorsanarfing-
mut nutdlersångordlune. misigssui-
nermut nautsorssuserinermutdlo ag-
dlagfenalerpon, tupingnåinartumidlo
pilertortumik årnigssussinen tåuna
aulajangersumik periausenardlune i-
ngerdlalerpon sorssungnerup ukiue
tamaisa ingerdlajuardlune.
pingårtumik niornutigssanik piler-
sornenarnen kalåtdlitdlo niornutaisa
tuniniarnenarnerat nunanut avdlanut
apernuterujugssuput pingårutenardlu-
inartut, åmale ajornartorsiutauner-
paussut. 1940-me sule Amerika sor-
ssonatéungilan, taimåitordle taimanile
amerikamiut inutigssarsiornikut inu-
nerat tamarme sorssungnenarnigssa-
mut ilimasulerérsimavon, pisiortor-
nerdlo ajornarsigalugtuinardlune. tai-
måitordle niornutigssat pissarianartut
tikiussornenarput, ilåtigut U.S.A.-me
pisiarinenardlutik, ilåtigutdlo Cana-
dame, taimailivdlunilo Kalåtdlit-nu-
nåt 1945-me „angerdlarmat" niornu-
tigssanik pilersordluarsimavon, ajor-
nartorsiutitdlo taimane Danmarkimit
niornutigssanik piniarnigssamut tu-
ngassut ajonutaussumik kingunenar-
tinenångitdlat.
Kalåtdlit-nunånit niornutinik aut-
dlakåtitsinen åma aulajangersimassu-
mik ingerdlalerpon. sårugdlit tarajor-
tigkat Portugalimut tuninenarput
portugalimiut nangmingne umiar-
ssuautimingnik aissardlugit orssunik
sujatsivitornat 1920-p kingornagut i-
ngerdlatinenarsimångitsut ingerdla-
terningnenalerput taimalo orssut igi-
nere oliat nunanut avdlanut autdla-
rartinenarsinaulerdlutik nalenardlu-
artinenangåtsiardlutik.
iluanårdlune malungnarsivon Ka-
låtdlit-nunåne inussautsikut kinguari-
arnigssan 1940-me pisimassut kingu-
nigssåtut ernumåssutigisimassaraluar-
put pingitsortinenarton. pårdlagtua-
nigdle sorssungnerup nalåne inussau-
sen nagfariåinarsimavon.
Kalåtdlit-nunåne umiarssuartigut
agssartuiniarnen åma ajornartorsiu-
tauvon sorssungnerup ukiuisa inger-
dlaneråne. niuvernerup umiarssuau-
tainit taimågdlåt „Gertrud Rask“ åma
„Hans Egede“ aprilip nulailuåt sujor-
nutdlugo Københavnimit autdlarsi-
måput, sorssungneruvdlo autdlamer-
simalernerane tamarmik umiarput
„Gertrud Rask“ Nova Scotiap sineriå-
ne ikardlitdlune (tamåne naoralaortit-
sivit tamarmik namisimangmata), nu-
janartumik inungnik ajunårtonarane,
„Hans Egede“-lo arnartartumit kivi-
sinenardlune inue tamarmik ajunår-
dlutik. orssugiagsionatigit umiarssuåt
„Julius Thomsen" åma autdlarsima-
von aprilip nulailuåt sujornutdlugo
sorssungnerdlo tamåt Kalåtdlit-nuna-
ne kivfartordluardlune, pingårtumik
sinerssornerme, amåtaordle ilåtigut
Amerikaliartardlune.
Amerikamit Canadamitdlo niornu-
tigssat tamåkiussavigdlutik åtartug-
kanit tikiunenartarput, iluanårutigår-
putdlo Amerikap Kalåtdlit-nunåta
orssugiå atorfigssanartitdluarmago u-
miarssuitdlo orssugissamik aigdlersi-
tardlugit. soruname umiarssuit tåuko
umiarssualivit amerdlasut avnusårne-
nartartut avnusårtorsinåungikaluar-
pait, niornutigssanigdle atautsimut
katerssugausivit pilersinenarnerisigut
tåukunångalo umiarssuit sinerssortau-
tit tamaviårtinan agssartuisinenarne-
risigut niornutigssat atortugssat ta-
manut aggiussornenartarput.
Kalåtdlit-nunånile sulivfenarfit ta-
manut tungassut akornusernenaratik
ingerdlajuarsinarput pissutsit ajor-
nartorsiornartut atukaluartitdlugit.
perningnigssamut tungassutigut suli-
nen atuarfigdlo akornusernenaratik i-
ngerdlåput. pilersitanit nutånit inig-
ssame matumane taissarianarunarput
Kalåtdlit-nunåta tusagagssanik aut-
dlakåtitsivia avisilo Grønlandsposten,
radiomik tusagagssiuissarfik autdlar-
tinenarpon amerikamiut autdlakåtit-
sissarfiutåt 1 kw-iusson atordlugo
1941-me pisiarinenarton, tåunalo ator-
dluarsimavon taimane pissorpalung-
mit akornusernenarnen aj or arne.
Grønlandsposten 1942-me naniterne-
nartalerpon pernautånilo ernarsauti-
ginenardlune avisitut navdlunåt o-
nausé atordlugit nanitertagagssatut
Kalåtdlit-nunåne navdlunåt atanati-
gingnerulernigssåt sujunertaralugo.
1941-me aprilip nulailuåne Kauff-
mannip nålagauvfenatigit igdlersor-
nigssåkut isumanatigissutenarfigai
nuånårutigissavnik, tåssa tamatuma
Kalåtdlit-nunåt Danmarkip akerånut
akiusinaunigssamut pisinautilisang-
mago. isumanatigissutip tamatuma ki-
ngornagut amerikamiut Kalåtdlit-nu-
nåne såkutonarfenarsinångorput, er-
ninardlo autdlarnautånitdle ima i-
ngerdlatsinialerpugut sékutonarfit
nunanarfingnit inonartunit sapingisa-
mik ungasigsune pilersinenåsassut
Kalåtdlit-nunånitdlo avdlamit ingmi-
kortinenardluinåsavdlutik. taimåitu-
mik sorssungnerup nalåne takornar-
tat tikiukaluarnerata Kalåtdlit-nuna-
ne inunerup ingerdlanera suniutenar-
figingivigpåt — isumanatigissutit Ka-
låtdlit-nunåne amerikamiut såkutui-
nut sorssungnerup nalåne atortine-
narput, tåssalo sorssungnerup nalåne
amerikamiut såkutuisa OKartugssauti-
taisa Kalåtdlitdlo-nunåta sujulerssor-
neKarnerata akornåne suleKatigingneir
pitsaunerpåmik ingerdlånenarpoK.
sorssungneK autdlartisimalinartor-
dle Kalåtdlit-nunåne sujulerssuissut
amerikamiut såkutoKarnikut oxartug-
ssautitait suleKatigalugit Tunup a-
vangnarpasigsuane såkutujussutut Ki-
mugsinik alapernaerssuissoKalersitsi-
put. pingårtumik tagpavane Kalåt-
dlit-nunåne tyskit suliniarnigssåt år-
dlerigineKarmat, naluneKångingmat
tamångånit silamik nalunaerutexar-
tarnerit tyskinut pingårutilerujugssu-
ssut. Kimugsimik alapernaerssuissunut
danskit norgemiutdlo piniariartartui-
sa telegrafistisalo tagpavanitut amer-
dlanerssait ilånguput, pingårutenar-
torujugssuputdlo ukiut tamaisa sine-
riarujugssuaK isorartoKissoK pendg-
sårtumik misigssortaramiko. tyskit
tagpavane nunikaluarångata Kimugsi-
mik alapernaerssuissunit navssårine-
Kartuarput uningaorfilo amerikamiu-
nit aserorneKartardlutik. Kimugsit
tåuko alapernaerssuissut alapernaer-
ssuinermingne tyskinutdlo akiutar-
nermingne angnertoKissumik sulia-
Kartarsimåput kikutdlo tamaisa sapit-
suliéinik tusartut, mingnerungitsumik
iligissavut, tupigusugtingårtardlugit.
sorssungnerup nalåne Kalåtdlit-nu-
nåta sujulerssorneKarneranut najor-
Kutagssatut måko atorsimassut OKau-
tigisinauvåka:
suliagssavut angnerit mardluput:
sujugdlermik isumangnaitdlisagag-
ssarårput Kalåtdlit-nunåta Danmark-
ivdlo tatigeKatigingnere pigineKåinå-
sassut nakussagtineKardlutigdlo ma-
tumuna Kalåtdlit-nunåta inue irularu-
tigssaKåsanatik pissutsit artornartut
atukaluartitdlugit sujulerssuissut dan-
skit nålagkersuissuinut sivnissussut i-
nuniarnermut atortugssat Kalåtdlit-
nunåta inuinut pitsaunerpåmik isu-
mangnaitdlisarniarumårait.
åipagssånik Kalåtdlit-nunåta suju-
lerssuissuisa isumagisavåt Danmarkip
akerainut akiunermut Kalåtdlit-nu-
nåta ikiutigisinaussai åma ikiutéusa-
ssut.
OKarsinausoraunga isumaKardlunga
tåukununa tamatigut iluagtitsisimav-
dluta. sorssungnerup nalåne Kalåt-
dlit-nunåta Danmarkivdlo akornåne
pissutsine aserorterineKångilaK, Dan-
markivdlo aniguisitaunigssånut suli-
nerput tåssausimavoK Kalåtdlit-nunå-
ta atortugssakitdliornine nåpertordlu-
go angnerpåmik iliuserisinausså.
imåingilardle Kalåtdlit-nunåt 1945-
me Danmarkimut utertOK tåssaussoK
Kalåtdlit-nunåt 1939-misut itoK. uki-
une arfinilingne Kalåtdlit-nunåt
nangminerssorsimavoK, misiligtagar-
pagssuaKalersimavordlo sorssungne-
rup ukiuisa kingornagut ineriartorner-
mut agsut pingåruteKarsimassunik.
mingnerungitsumik nunaKarfigissamik
pingårtitsineK sorssungnerup sujorna-
tigut Kalåtdlit-nunåne atorneKaKissoK
malungnarungnaivigsimångikune (ne-
riugtariaKarmåme malungnarungnai-
vigsimåsångitsoK) taimåitoK taorser-
neKarsimavigpoK Kalåtdlit-nunåta a-
tautsimorneranik påsingningnermik.
4. maj 1945 Kalåtdlit-nunåne uvdlu-
vok pingårtoK. iluanårdluta Kalåtdlit-
nunåne nalunaeKutat nikingangmata
uvalikut sisamanut KiterKutinartoK
BBC avKutigalugo tusardliussaK nuå-
nersoK tusarérparput uvdlorme tåssa-
ne uvdlup KerKata kingorna tamåt
nagdliutorsiorsinångordluta. OKarsi-
nauvungalo Kalåtdlit-nunane danskit
akornåne nuånårneK angigaluaKisson
kalåtdlit akornåne nuånårneK sule
angneruvoK.
— sorssungneK
peKatigalugo
Kalåtdlit-nunane
Kalåtdlit-nunåt
sorssungnerup nalåne
51