Réttur - 01.10.1949, Blaðsíða 22

214
RÉTTUR
en meginhluta þeirra er að finna í bréfa- og skjalasöfn-
um Jóns Sigurðssonar, þar sem varðveitt eru margvísleg
frumgögn um þessi mál.
Eins og alkunnugt er, var einokunarverzluninni aflétt
árið 1787, og verzlunin gefin frjáls við alla þegna Dana-
konungs. Þá risu upp fáeinir ötulir íslenzkir kaupmenn,
en áhrifa þeirra til umbóta á verzluninni gætti aðeins
skamma hríð og á takmörkuðum svæðum. Víða umhverfis
landið héldust verzlunarhættir að mestu óbreyttir frá
því, sem verið hafði á einokunartímunum. Dönsku sel-
stöðuverzlanirnar tóku við arfi einokunarinnar og á-
vöxtuðu hann furðanlega sér til framdráttar.
Landsmenn höfðu lengi vel furðu litla tilburði til að
bæta verzlunina. Jón Sigurðsson lýsti þessu ástandi með
svofelldum orðum:
„Það var eins og einokun verzlunarinnar væri orðin ó-
læknandi þjóðarsýki, sem ætlaði að fylgja oss lengur en
nokkur ættarfylgja og draga úr oss ekki einungis allt
framkvæmdarafl, heldur líka hugsunarafl, svo að sjá-
andi sáu menn ekki, og heyrandi heyrðu þeir ekki, hver
aðferð höfð var til að halda hinni gönolu stefnu einok-
unarinnar, eða þeir höfðu ekki snerpu til að beita sér, öld-
ungis eins og sá maður, sem lengi hefir legið í böndum,
og þegar hann er leystur, hefir hann í fyrsta bragði ekki
f jör eða afl til að teygja limina og spenna vöðvana, svo að
hann gæti staðið upp og farið ferða sinna og neytt frels-
is síns. Hann er í fyrstu sem höggdofa og þarf umhugs-
unartíma, þar til hann kemur því fyrir sig, að hann verði
að reyna, hvort hann sé laus og geti neytt lima sinna“.
Eftir að algert verzlunarfelsi náðist 1854, hafði það
þegar nokkur bætandi áhrif á verzlunina, einkum á
hinum stærri verzlunarstöðum. Lausakaupmenn sigldu
á ýmsar hafnir umhverfis landið og þóttu miklir aufúsu-
gestir. Samt mátti svo heita, að selstöðuverzlanirnar
hefðu enn tögl og hagldir í viðskiptamálum. Hinar fyrstu