Réttur - 01.10.1949, Blaðsíða 61

RÉTTUR
253
þess dæmi, að alþýða reis gegn embættismönnum, sem
henni þótti þjaka kosti sínum eða líkaði að öðru leyti
e'kki við, og „afhrópaði“ þá. Skagfirðingar riðu þar á
vaðið með „norðurreiðinni“ 1S49, sem hér verður frá sagt.
Því næst kom „pereatið11 1 lærða skólanum í janúar 1850
gegn Sveinbirni rektor Egilssyni, sem varð ekki síður
frægt, þó af minna tilefni væri gert og kæmi ómaklega
niður. Þá má nefna „húsmannauppreistina“ gegn Ás-
mundi Jónssyni dómkirkjupresti í Reykjavík í febrúar
sama ár, sem síðar verður að vikið.
Danska stjórnin var um þessar mundir með ráðagerð-
ir á prjónunum um að auka tekjur ríkissjóðsins af ís-
landi Þótti henni meira til landsins kostað, en það gaf af
sér. Var þá ekkert tillit til þess tekið, að Danir höfðu
árlega miklar tekjur af íslandsverzluninni og þar með
auðvitað ríkissjóður og að réttu lagi átti ísland gífur-
legar fjárhæðir inni hjá Dönum vegna aldagamals verzl-
unararðráns og fleira. Sú skuld var að nokkru viður-
kennd, er Ísland hélt árlegu „tillagi“, eftir að fjárhag
landanna var skipt 1874. Helztu tekjur af íslandi voru
afgjöldin af konungsjörðunum. Stjórnin sá því þá leið
eina að auka tekjurnar með því að bjóða jarðirnar upp
á svokallaða „festu“, þ. e. að leiguliðar borguðu pen-
ingaupphæð (hæsta boð) fyrir að fá ábúðina og síðan ár-
legt afgjald. Um þetta leitaði stjórnin álits amtmanna.
Munu þeir lítt hafa tekið í þetta, en sýslumenn flestir
og konungsjarðautmboðsmenn brugðu skjótt við og mót-
mæltu. Varð það til þess, að stjórnin lagði það á vald
amtmannanna sjálfra, 1843, hvort þeir byðu jarðirnar upp
á festu, eða ekki. Enginn amtmannanna gerði það, fyrr
en Grímur Jónsson gerðist amtmaður norðan- og austan-
lands í síðara skipti. Haustið eða veturinn 1847 fyrir-
skipaði hann festuuppboð á konungsjörðum í umdæmi
sínu. Var hátt boðið í festurnar, svo að þær komust í
200 dali á meðaljörðum. Byggingarbréf þóttu einnig