Réttur - 01.10.1980, Side 33

únista og þeirra, er þá stóðu með þeim.
Sýndi það gleggst mátt sinn í Krossanes-
verkfallinu 1930, svo ekki sé farið út fyr-
ir það tímabil, sem liér er um rætt. -
1926 varð svo „Réttur“, tímarit marx-
ismans á Islandi, upphaflega gefinn út á
Akureyri, og hefur verið fræðilegt og
sögulegt málgagn marxismans síðan í
meir en hálfa öld.
Kommúnistar höfðu þannig ótvíræða
forustu í verklýðshreyfingunni í Vest-
mannaeyjum og norðanlands. Og á Isa-
firði var um tíma nokkuð um róttæk
ítök, andvíg krataforustu Reykjavíkur,
en breyttist síðar.
í Reykjavík var afstaða kommúnista
erfið sökum drottnunar kratanna í flest-
um verklýðsfélögunum, nema Dagsbrún
1926, er „rauða stjórnin“ var jrar að völd-
um, — og í félagi járniðnaðarmanna, þar
sem Loftur Þorsteinsson varð formaður.
— Einkum munaði um er Ólafur Frið-
riksson fjarlægðist kommúnista og gekk
að lokum í lið með krötum. Varð liann
þá ritstjóri Alþýðublaðsins, en þar hafði
löngum verið ritstjóri Hallbjörn Hall-
dórsson, einn af mætustu mönnum sósíal-
ismans á fslandi, ogreyndi liann í lengstu
lög að lialda blaðinu sem hlutlausustu í
innanflokksdeilum og gaf oft kommún-
istum rúm þar fyrir góðar greinar.
Vaxandi róttækni gætti meðal rithöf-
undanna: Þorbergur Þórðarson hafði
1924 skrifað „Bréf til Ldru“ — þetta
frumlega, stórfenglega „Kommúnista-
ávarp“ Íslendinga. í nóvember 1929 kom
út „Alþýðubókin“ eftir Halldór Laxness,
er hann þá gaf Alþýðuflokknum. - Sá
hópur, sem síðar varð „Félag byltingar-
sinnaðra rithöfunda“ og „Rauðir penn-
ar“, voru byrjaðir að kveða sér hljóðs. -
Og Hallbjörn Halldórsson og kona hans,
Kristín Guðmundsdóttir, ásamt fleirum
höfðu við þá skemmtilegt samstarf í góð-
um hóp, er þeir fullir humors skírðu
,,Mjólkurfélag heilagra“.
Rit Marx og Engels tóku nú og að
koma út á íslensku í fyrsta sinn: Komm-
únistaávarpið 1924, „Þróun jafnaðar-
stefnunnar" og „Athugasemdir við
Gothastefnuskrána" 1928 og fyrsta rit
Lenins á íslensku, „marxisminn" í Rétti.
Árið 1926 skipulögðu svo kommúnist-
arnir í Reykjavík sig í sjálfstætt félag:
„Jafnaðarmannafélagið Sparta“ var stofn-
að 17. nóvember 1926 og var Brynjólfur
Bjarnason kosinn formaður, Hendrik
Ottósson ritari, Gunnar Jóhannsson vara-
formaður, Ottó Þorláksson deildarstjóri
og Ársæll Sigurðsson gjaldkeri. Voru
stofnendur 20.
„Sparta“ átti raunverulega við póli-
tískt erfiðustu aðstæðunum að búa af öll-
um Jjeim félögum, sem kommúnistarnir
þá höfðu forustu í. Krataforingjarnir
voru það sterkir í Reykjavík að þeir réðu
| >ar flestum verklýðsfélögunum og áttu
jjar ennfremur bestu mannvali á að skipa.
Og svo bætti það ekki aðstöðuna, þegar
gamall vinstri foringi eins og Olafur
Friðriksson gekk í lið með þeim.
En á þeim rúmum fjórum árum, sem
Sparta starfar, þar til hún gengur í
Kommúnistaflokkinn sem deifd 4. jan-
úar 1931, }:>á vex henni ásmegin bæði að
fjölda og gæðum. Þegar hún gengur í
KFÍ eru meðlimirnir orðnir 83 og hafa
fengið þá skólun, sem gerir þá að kjarna
Kommúnistaflokksins í Reykjavík, sem
tók ört að vaxa. Það mannval, sem þarna
hlaut sitt marxistíska uppeldi, átti eftir
að setja sitt mark á alla kommúnistahreyf-
inguna á íslandi. Ég man að eitt sinn
komst Sverrir Kristjánsson svo að orði í
225