Morgunblaðið - 20.01.2006, Blaðsíða 67

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. JANÚAR 2006 67
MENNING
MÁLÞING á vegum Listasafns Reykjavík-
ur verður haldið á Kjarvalsstöðum á morg-
un, laugardag, kl. 11–14, þar sem fjallað
verður um list Jóhann-
esar S. Kjarvals, stöðu
hans og áhrif á íslenska
myndlist og menning-
arsögu. Frummælendur
eru þau Kristín Guðna-
dóttir listfræðingur, Ei-
ríkur Þorláksson listfræð-
ingur, Einar Garibaldi
Eiríksson myndlistar-
maður og prófessor við
Listaháskóla Íslands, Jón
Karl Helgason bók-
menntafræðingur og Erling Klingenberg
myndlistarmaður.
Málþingið verður tvískipt og fjallar fyrri
hluti þess um listrænan feril Kjarvals og
áhrif hans á samtíma sinn. Kristín Guðna-
dóttir heldur erindi, en hún hefur unnið ít-
arlegar rannsóknir á ferli Kjarvals og er
ásamt Eiríki Þorlákssyni sýningarstjóri
viðamikillar sýningar á verkum Kjarvals
sem nú stendur á Kjarvalsstöðum. Þau eru
einnig meðal höfunda nýútkominnar bókar
um listamanninn.
Á síðari hluta málþingsins verður sjónum
beint að áhrifum Kjarvals í nútímanum og
þeirri ímynd sem sköpuð hefur verið um
listamanninn og minningu hans. Erindi Jóns
Karls Helgasonar ber yfirskriftina „Maður
með hatt“ og fjallar hann um listamanninn
og þá táknmynd sem hann er í samtím-
anum. Myndlistarmennirnir Einar Garibaldi
og Erling Klingenberg hafa í verkum sínum
báðir sótt í list Kjarvals og þá umgjörð sem
sagan hefur búið honum. Stjórnandi mál-
þingsins er Ólöf Kristín Sigurðardóttir.
Skoðar andlitsmyndir
Jón Karl Helgason bókmenntafræðingur
segist í samtali við Morgunblaðið ætla að
skoða nokkrar andlitsmyndir af Kjarval og
velta fyrir sér samhengi þeirra. „Ég mun
ræða hvaða andlitsmynd það er sem við
tengjum sterkast við Kjarval, og í hvaða
samhengi hún hefur lent með tímanum.“
Jón Karl segist munu leggja áherslu á
andlitsmynd sem birtist af Kjarval á forsíðu
tekjublaðs Frjálsrar verslunar í fyrra, þar
sem Kjarval birtist sem gamall maður með
hatt – sú hin sama og prýðir tvöþúsund-
krónaseðilinn. Hefur Kjarval ekki sérstaka
stöðu í íslensku samfélagi að þessu leyti?
„Jú, við erum auðvitað með hann í veskinu.
Það segir sitt um stöðu hans,“ svarar Jón
Karl.
Hann hefur um nokkurt skeið skoðað
stöðu Kjarvals og birtist meðal annars
grein eftir hann í Lesbók Morgunblaðsins í
fyrra, þar sem listamaðurinn var viðfangs-
efni hans. „Vangaveltur mínar um hann
hafa til dæmis snúið að því hvers virði
menningin sé, hvaða andlit rati á pen-
ingaseðla og hvers vegna,“ segir Jón Karl.
„Ég spáði því meðal annars í Morgunblaðs-
viðtali fyrir nokkrum árum að næst fengj-
um við 10.000 króna seðil með Halldóri
Laxness.“
Málþing | Fjallað um listsköpun, stöðu og áhrif Jóhannesar S. Kjarvals á Kjarvalsstöðum á morgun
Morgunblaðið/Arnaldur
Jóhannes S. Kjarval. Mosi og hraun. 1939.
Með Kjarval
í veskinu
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
Kjarval í útfærslu
Ólafs K.
Magnússonar.
ANNA Karin kafar í sálardjúp og
yrkir um hugarástand. Í ljóðum
sínum, tuttugu og tveim talsins,
miðlar hún af reynslu sinni og
íhugun. Sjálf er hún miðjan í því
hversdagslega umhverfi sem kalla
má ramma ljóðanna. Fyrsta per-
sónufornafnið »ég« kemur fyrir
sléttum fimmtíu sinnum í bókinni.
Þar sem fleirtalan »við« er inni í
myndinni er hið sama upp á ten-
ingnum, einnig þar stendur hún
sjálf fyrir annan pólinn. Að sönnu
er Anna Karin ekki ein um að
horfa þannig í eigin barm. Ljóð-
listin hefur alltaf verið og verður
alltaf dálítið sjálfhverf, einkum
meðal ungra skálda sem eru að
átta sig á sjálfum sér og tilver-
unni.
Anna Karin á sér happatöluna
tuttugu og tveir. Í samnefndu ljóði
upplýsir hún hvenær og hvernig
trúin á þá tölu varð til. Þar af er
svo til komið heiti bókarinnar.
Skáldkonan leggur áherslu á að
tilfinning sú, sem fram kemur í
ljóði, skuli vera sem trúverðugust
og sönnust. Í ljóðinu Hamlet og
þeir tekur hún fyrir þann kæk
gömlu skáldanna að láta hetjuna
mæla sín spaklegustu orð á dauða-
stundinni. Í ljóðunum Við rætur
eldfjallsins, Söknuður, Sáttasemj-
arinn, Hindberjalaut hugans og
Óþægileg endurminning hverfur
skáldkonan aftur til bernskuára.
Sumt er sagt berum orðum, annað
gefið í skyn, líkist þá mynd-
brotum. Svo er að skilja að upp-
rifjun og afturhvarf til liðna tím-
ans veki blendnar tilfinningar með
skáldkonunni.
Ást og afbrýði er ívaf eða uppi-
staða í ljóðunum Nóttin og ég,
Má ég kynna …, Tangó, Í Mont-
pellier og Þrá; ennfremur í Blús –
ef rétt er skilið. Það má raunar
telja eitt besta ljóðið í bókinni.
Skáldkonan leikur víða með end-
urtekningar og ferst það yfirhöf-
uð allvel. Hugmyndirnar að baki
ljóðunum eru flestar eða allar
klárar en misvel úr þeim unnið.
Skáldkonuna skortir hvergi
mælsku og kemst sums staðar dá-
vel að orði; dettur þá niður á
haldkvæm lífssannindi. Eigi að
síður hefði mátt styrkja flestöll
ljóðin með útstrikunum. Það er
nú einu sinni eðli málsins að því
fleiri orð, sem maður notar, því
takmarkaðra verður vægi hvers
og eins. Dæmi um orðaflaum og
flatneskju, tekið upp úr Nóttin og
ég: »Því fer fjarri að um sorg-
arsögu sé að ræða.« Svona nokk-
uð er vandræðalegt í hvaða texta
sem er, verst í ljóði. En hvað um
það, flest vísa ljóðin inn á við, til
eigin reynslu og persónulegra til-
finninga. Ljóðin, sem kalla má að
vísi út á við, tengjast ekki með
sama hætti sjálfsmyndinni en
dýpka hana óbeint. Í þeim lýsir
skáldkonan skoðunum sínum á því
sem hún hefur séð og heyrt af
heiminum. Mest þeirra er Söngur
flóttamannsins, vandamálakveð-
skapur af því taginu sem var svo
vel þekktur fyrr á árum en minna
fer fyrir nú á dögum. Einnig má
nefna prósaljóðið Heimboð í skóg-
inum, þónokkuð sniðugt.
Skáldkonan mun hafa alist upp
erlendis. Sú getur verið orsök
þess að málkennd hennar getur
sýnst nokkuð framandleg. Taka
má sem dæmi orðið »bókasafns-
vörður« í ljóðinu Ást á bókasafni.
Formlega starfsheitið er bóka-
vörður. Annað heyrist vart í
mæltu máli. Um bókasafnsvörð er
aldrei talað – nema átt sé við ein-
hvers konar öryggisvörð við bóka-
safn sem varla getur átt við á
landi hér. Í ljóðinu Tangó stend-
ur: »hún lútir höfði« í staðinn fyr-
ir: hún lýtur höfði. Í ljóðinu Sökn-
uður kemur fyrir orðasambandið
»lubbinn á Heimakletti«. Orðinu
lubbi fylgja afdráttarlaust nei-
kvæð hughrif, hvort heldur talað
er um hárlubba á höfði eða fúl-
menni. Hugsanlega mætti tala um
lubba í þessu sambandi ef átt
væri við hávaxinn gróður í órækt
og óhirðu. Þannig verður gróð-
urþekjunni á Heimakletti síst af
öllu lýst. Vor, sumar og haust er
kollurinn grænn. Og blasir við
víðast hvar úr Vestmannaeyjabæ.
Alltént bregður Heimaklettur
stórum svip yfir umhverfið, hvaða
orð sem annars mætti um hann
hafa. Fuglinn sér um áburðargjöf-
ina en ær og dilkar bíta grasið.
Því er síst hætt við að það spretti
úr sér og verði eins og hárlubbi á
höfði.
Að koma saman áhrifamiklu
ljóði er meira en að segja það.
Skáldkonan hefði að skaðlausu
mátt beita sig harðari sjálfsaga.
Hitt mætti segja að það, sem á
vantar listatök á máli og stíl, bæti
skáldkonan upp með einlægni
sinni og jákvæðu viðhorfi til lífs-
ins og umheimsins – ef slíkt má
verða mælikvarði á gæði skáld-
skapar.
Kápumynd Ragnars Ingibergs-
sonar í svörtum ramma er ein-
hvern veginn þannig að maður
tekur ósjálfrátt eftir henni.
Sjálfsmynd
BÆKUR
Ljóð
Höf. Anna Karin Júlíussen. Kápumynd og
umbrot: Ragnar Ingibergsson. 57 bls.
Útg. höf. 2005
22 LJÓÐ 2005
Erlendur Jónsson
Sævarhöfða 2 Sími 525 8000 ih.is Opið: Mánudaga – föstudaga kl. 9:00–18:00 og laugardaga kl. 12:00–16:00r f í i i .i i : f t kl. : : lau ar a a kl. : :00
Fyrir enn lengra komna.
2.790.000,-*
Glænýr Saab
Beinskiptur SAAB 9-3 á 2.290.000 kr. er uppseldur eins og er. Erum að bæta á biðlistann.
9-3 línan frá SAAB hefur slegið í gegn á Íslandi. Við kynnum
nú kröftugri meðlim fjölskyldunnar: SAAB 9-3 Turbo.
Kraftmeiri, sjálfskiptur og á ótrúlega skynsamlegu verði.
Prófaðu SAAB 9-3 Turbo í dag. * Skynsemin hefur aldrei verið skemmtilegri.