Morgunblaðið - 27.08.2006, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Sólin skín í heiði í Fljótshlíð-inni. Fyrir neðan veg liggjamakindalegar kýr á beit.Utangátta blússar blaða-
maður fram hjá heimreiðinni upp að
Kirkjulæk, þangað sem ferðinni er
heitið og við næsta afleggjara rekur
hann augun í skilti í vegkantinum:
„Lóðir til sölu.“
Jarðakaup er einmitt umræðu-
efnið næsta klukkutímann á Kirkju-
læk þar sem hjónin Eggert Pálsson
og Jóna Kristín Guðmundsdóttir
ráða ríkjum. Þar eru þau með 40
kúa bú á jörð sem hefur verið í eigu
fjölskyldu Eggerts í 104 ár. „Við
Jóna höfum búið hérna í um 30 ár
og ég er hérna fæddur og uppalinn.
Við höfum því ákveðinn metnað fyr-
ir jörðina og höfum mótað okkur
þann búskaparstíl sem er okkur að
skapi. Helst myndum við vilja að
landbúnaður og matvælaframleiðsla
yrði áfram á Kirkjulæk,“ segir Egg-
ert.
Hann bendir þó á að málið eigi
sér bæði jákvæðar og neikvæðar
hliðar. „Mér finnst neikvætt þegar
einhverjir aðilar safna upp jörðum
og kaupa þær bara til að kaupa
þær. Hingað í Fljótshlíðina hafa
hins vegar komið þéttbýlisbúar sem
hafa keypt hluta úr jörðum, þetta
tvo til fjóra hektara, undir sumar-
bústaði. Þetta fólk hefur flest aðlag-
ast samfélaginu hérna og það er
bara uppbygging að því. Hingað
hafa líka komið aðilar sem gera bú-
háttarbreytingar og fara í skógrækt
eða ferðaþjónustu og það er ekkert
við það að athuga. En ég er á móti
ofurbúum, þar sem farið er út í ein-
hvers konar verksmiðjubúskap. Ég
vil heldur setja dýravelferð og gott
aðgengi að landinu í fyrirrúm um
leið og lögð er áhersla á gæði mat-
vörunnar. Þetta snertir líka sam-
félagið í sveitunum. Við byggjum
samfélagið upp á fólki og það fólk
þarf að vera. Og kaupi fólk jarðir án
þess að byggja þær kemur það líka
niður á öðrum atvinnurekstri í
sveitinni. Það styrkir ferðaþjón-
ustuna að það sé blómlegur búskap-
ur í sveitinni.“
Síðasti ættliðurinn í sveitinni?
Nokkuð er um að bændur í
Fljótshlíðinni hafi selt hluta úr landi
sínu undir sumarhús en haldið
áfram með búskap eða ferðaþjón-
ustu á þeim hluta jarðarinnar sem
eftir liggur. Engu að síður segja
þau Jóna og Eggert búskap hafa
dregist feikilega saman á síðustu
árum og áratugum. „Ætli sauðfé
hafi ekki fækkað um tvo þriðju
hluta á síðustu 25 árum eða svo. Í
dag eru ekki nema sjö kúabú í
Fljótshlíð en þegar ég var krakki
voru þau um 60,“ segir Eggert.
„Áður voru landþrengsli í Fljótshlíð
en nú er því ekki fyrir að fara.“
Sjálfur keypti hann næstu jörð til
að stækka eigið land á sínum tíma.
„Ég er hlynntur því að bændur sem
vilja búa hæfilega stóru búi geti
keypt og lagt saman jarðir. Það er
nauðsynlegt að hafa slíkt svigrúm.“
Þau benda hins vegar á að sam-
fara því sem rýmra verður um þá
bændur sem halda áfram búskap
dúkki upp annað vandamál. „Það
fer að vanta fólk til að smala landið.
Reyndar er ekki mikið um eyði-
jarðir en það eru margir sem eru
ekki með búskap og nokkrir eru
ekki með fasta búsetu. Samfélagið
hér er orðið allt öðruvísi en það var
því fólkinu hefur fækkað svo mikið.“
Eggert segir þó erfitt að gagn-
rýna bændur sem selja jarðir sínar
þegar þeir fá góð tilboð í þær. „Vit-
anlega þurfa bændur að fá við-
unandi verð fyrir sínar eignir, ekki
síst vegna þess að þeir eru með lé-
legan lífeyrissjóð og þetta skapar
þeim ákveðinn lífeyri. Við verður
samt að sjá til þess að þetta verði
ekki síðasti ættliðurinn í sveitinni.
Ungt fólk þarf að geta komið og
haldið uppi áframhaldandi landbún-
aðarmenningu á Íslandi ef við ætl-
um að hafa landbúnað og neyslu á
íslenskum landbúnaðarvörum í
landinu.“
Bóndinn sé frjáls eigna sinna
Hann segir hátt verð á jörðum og
kvóta standa oft ungu fólki, sem vill
hefja búskap, fyrir þrifum. „Þegar
jarðarverðið er hátt þurfa afurðir
búsins að standa undir þessari fjár-
festingu og oft á tíðum er mjög erf-
itt að ná því saman. Hins vegar er
ástandið skárra í dag en var hér áð-
ur að því leyti að nú fá menn þó lán,
sé talið að jörðin standi undir af-
borgunum.“
Talið berst að þeim bændum sem
búa áfram á jörðum sínum eftir að
þeir hafa selt þær og hvort þar séu
ekki á ferðinni leiguliðar nútímans.
„Ég held að það sé erfitt að stemma
stigu við því, óski menn eftir að
verða leiguliðar,“ segir Eggert.
„Menn sem hafa yfir fjármagni að
ráða eiga að geta keypt ef bóndinn
vill á annað borð selja því það er
grundvallaratriði að hann sé frjáls
eigna sinna. Ég vil fá að ráða sjálfur
hvað ég geri við mína jörð. Sjálfur
myndi ég ekki fara út í slíkt en ég
get ekki sagt að ég myndi aldrei
gera það ef neyðin ræki mig út í
það, ef ég stæði til dæmis frammi
fyrir því að annaðhvort tapaði ég
jörðinni eða seldi hana. Þó ég telji
að slík leiguábúð sé ekki góð fyrir
sveitirnar skiptir í mínum huga ekki
öllu máli hver á jörðina, svo fremi
sem það er búseta á henni og menn
byggi upp samfélagið.“
Eitt af því sem heyrst hefur
fleygt í umræðuna um jarðakaupin
er að jarðeigendur sem byggja ekki
jörðina séu tregir til að viðhalda
girðingum og smala land sitt, eins
og kveðið er á um í lögum. Þau hjón
vita af þessu vandamáli í nærliggj-
andi sveitum. „Og það er vandamál
sem á eftir að vaxa mikið,“ segir
Eggert sem segir þetta þó alls ekki
algilt. Þannig smali nágranni hans,
búsettur í Reykjavík, ávallt með
sveitungunum á haustin, passi upp
á girðingarnar sínar og mæti á
Þorrablótið í sveitinni. „Ég geri
töluverðan greinarmun á fólki sem
reynir að samlagast samfélaginu og
þeim sem halda sig til hlés. Hins
vegar er ég þeirrar skoðunar að það
sé best að bændur byggi jarðirnar
því þeir séu skástu vörslumenn
lands. Við erum tengdir því á allt
annan hátt. Við lifum á því og ber-
um virðingu fyrir því og viljum sjá
það batna og verða öðrum aðgengi-
legt. Það hefur aðeins borið á því að
þéttbýlisbúar setji upp skilti á
heimreiðar að býlum sínum sem á
stendur „Einkavegur“ og vilji ekki
fá fólk á landið þegar þeir eru búnir
að kaupa það. Það hefur ekki verið
hugsun bænda. Þeir hafa leyft Ís-
lendingum að fara um landið þó svo
að þeir væru vörslumenn þess.“
Þau taka undir að þessi umræða
virðist vekja upp margvíslegar til-
finningar meðal fólks. „Ég hef heyrt
að mönnum standi stuggur af þess-
ari jarðasöfnun, þar sem menn eru
að kaupa upp jarðir og safna,“ segir
Eggert. „Sjálfum finnst mér ekkert
æskilegt að bændum sé að fækka en
ef það er ekki þörf fyrir þá þýðir
ekki annað en að taka mið af stað-
reyndum.“
Hvað varðar eigin framtíð í þess-
um efnum segja þau ekki sjálfgefið
að þau myndu selja jörðina hæst-
bjóðanda, stæði valið t.d. á milli
ungs bónda eða kaupanda sem byði
betur í hana. „Við myndum ekki
selja hæstbjóðanda upp á að hann
færi með jörðina í brask,“ segir
Eggert og Jóna kinkar kolli. „Auð-
vitað getum við ekki ráðið því hvað
yrði um jörðina þegar við höfum
selt hana því sá sem kaupir af okk-
ur hlýtur auðvitað alltaf að fara með
hana að eigin vild. En við myndum
ekki selja hana vitandi af því að ætl-
unin væri að fara með hana í
brask.“ Raunar benda þau brosandi
á að það sé auðvelt fyrir þau að tala
digurbarkalega í þessum efnum því
ólíklegt sé að þau muni standa
frammi fyrir slíku vali. Stefnt sé að
því að sonur þeirra taki við jörðinni
þegar þau hætta búskap. „Hins veg-
ar höfum við ekki farið út í að
brytja jörðina niður eða selja hana
undir sumarbústaði, heldur höfum
við nýtt hana til búskaparins að
fullu.“
Skástu vörslumenn lands
Morgunblaðið/Sverrir
Vilja ekki jarðabrask Hjónin Eggert Pálsson og Jóna Kristín Gunnarsdóttir segja best að bændur byggi jarðir,
vilja áfram sjá landbúnað og matvælaframleiðslu á Kirkjulæk í Fljótshlíð þar sem þau reka fjörutíu kúa bú.
í báðum stjórnunum; Árni Marías-
son og Jón Þorsteinn Jónsson eru
þar líka, og auk þeirra sitja Ólafur
Wernersson og Gunnar Þorláksson í
stjórn Lífsvals og Ágúst Sindri
Karlsson er varamaður í stjórn
Svartagils. Hvað kemur í búið með
þessum samruna lá ekki á lausu,
þegar þessi grein var unnin, en það
kann að hækka framangreinda
jarðatölu Lífsvals.
Sú tortryggni, sem við fundum að
gætir í garð Lífsvals, og beinist að
fyrirferð og framkomu fyrirtækisins
á jarðamarkaðnum, á vafalaust að
stórum hluta rætur að rekja til
þeirrar þagnar, sem forráðamenn
félagsins hafa hjúpað það og starf-
semi þess. Enginn veit hvaða fram-
tíðarsýn fyrirtækið byggir á og það
sem menn þekkja ekki, það hræðast
þeir. „Sporin hræða,“ sagði einn við-
mælandi okkar og kvaðst vísa til
þess „að jarðir væru sýstematískt
settar í eyði“. „Er ekki búið að
kaupa allt Suðurland án þess að
Lífsval kæmi þar nærri?“ spurði
annar viðmælendi blaðsins, sem
kvaðst fagna framtaki félagsins, sem
væri mikil lyftistöng fyrir landbún-
aðinn í landinu. Og hann bætti við,
að kannski stöfuðu þessi læti í kring-
um félagið einmitt af hlut þess í
hefðbundnum búskap, þar sem
menn teldu höggvið nærri annarra
hagsmunum. Magnús Leopoldsson
fasteignasali minnir á að samtök
manna um jarðakaup séu hreint ekki
ný af nálinni hér á landi og að hans
mati er núverandi umræða um upp-
kaup á jörðum einum of kraftmikil
miðað við málavexti.
Andri Teitsson og Jóhannes
Kristinsson hafa tekið annan pól í
hæðina en Lífsvalsmenn. Þögnin er
ekki þeirra mál, þótt allt sé ekki bor-
ið á torg. Andri er ekkert að fara
með sín jarðakaup og fyrirætlanir
með löndum, nema hvað hann vill
ekki gefa upp kaupverð einstakra
jarða! Hann er líka óhræddur að
taka slaginn og spyr fyrir hvaða
landbúnað þróunin sé talin óheppi-
leg og segir athyglisvert að sjá
hverjir telji sig hagsmunahandhafa í
landbúnaðinum, þegar þessi mál ber
á góma. Þar sem hann hafi komið ná-
lægt, hafi landbúnaður frekar eflzt
en hitt.
Ráðsmaður óskast í sveit
Því fer fjarri að búskapur sé úr
sögunni á öllum jörðum sem komast
í hendur þéttbýlisbúa. Þar sem
kaupendur búa ekki sjálfir á jörð-
unum, er nokkuð um að seljendur
búi þar áfram samkvæmt samningi
við nýja eigendur. Ýmsir viðmæl-
endur okkar vilja meina að þessir
bændur myndi leiguliðastétt nú-
tímans. Slíkt búskaparform sé letj-
andi og ekki eftirsóknarvert. Aðrir
benda á hversu miklu jákvæðara það
sé að jörð haldist í ábúð í stað þess
að leggjast í eyði.
Annað búskaparform, sem við-
mælendur okkar benda á í þessu
sambandi, er þegar kaupandi jarðar
ræður til sín ráðsmann eða -menn til
að sinna búinu. Er viðkomandi þá
einfaldlega á launum við starfann.
Hann þarf þá ekki að hafa áhyggjur
af fjármögnun búsmala, jarðar og
aðstöðu, en á hinn bóginn er hann
næsta valdalaus þegar kemur að
ákvarðanatöku varðandi framtíð
býlisins.
Frá lífsstíl í lífsviðurværi
Hvað sem öllu líður er ljóst að ís-
lenzkur landbúnaður gengur nú í
gegn um miklar umbreytingar.
Þessi stórfelldu jarðakaup eru hluti
þeirra, hvort sem mönnum líkar bet-
ur eða verr. Umræðan mun nú bein-
ast fyrst og fremst að því, hvort
nauðsynlegt sé að setja þessum um-
breytingum einhverjar leikreglur,
þegar hér er komið, eða hvort bezt
fer á því að frelsið verði áfram ótak-
markað.
Nýrri búgreinarnar eins og til
dæmis ferðaþjónusta og frí-
stundabyggð virðast falla vel að
landinu og lund landsmanna. Á hefð-
bundnu hliðinni er mjólkurbúskap-
urinn kominn vel á veg í nýsköpun
og nú er röðin komin að sauð-
fjárbúskapnum, að hann fari af „lífs-
stílsstiginu“ yfir í að vera „lífsvið-
urværi“ svo notuð séu orð Andra
Teitssonar.
ben@mbl.is, freysteinn@mbl.is
Gunnar
Sigbjarnarson,
Egilsstöðum
„Ég er al-
gjörlega á móti
því. Þetta er
óeðlileg þróun.
Við búum fá í
þessu stóra landi og út í hött að fá-
ir auðmenn eignist stóran hluta
þess.
Mér finnst að allt sem er út-
hlutað til nytja eða þar sem menn
hafa eignast einhvern rétt eigi að
skilyrðast af búskap á viðkomandi
jörðum.“
Karen Erla
Erlingsdóttir,
Egilsstöðum
„Ríkið á að eiga
þær jarðir þar sem
búskap er hætt,
þær eiga að vera
sameign þjóð-
arinnar til almennra nota. Ég er á
móti því að margar jarðir séu í
eigu sama einstaklingsins, fleiri
eiga að geta notið jarðagæðanna.
En auðvitað lúta jarðakaup lög-
málum framboðs og eftirspurnar
eins og margt annað og bændur
sem eru að bregða búi eru ánægðir
að fá eitthvað fyrir jarðir sínar.“
Erna Magnús-
dóttir, Selfossi
„Mér finnst
nauðsynlegt að
jarðirnar séu nýtt-
ar og búið á þeim
en ekki sé braskað
með þær. Eigand-
inn þarf að nýta jarðirnar undir
búskap.“
Björgvin Helga-
son, Selfossi
„Mér heyrist á
mönnum til sveita
að það sé ekki gott
og ég er sammála
þeim.“
Ragnar Sverris-
son, Akureyri
„Framtíðin er sú
að búin fækka og
stækka, þessi þró-
un er því hið besta
mál því landbún-
aðurinn eflist. Ég
þekki þónokkra bændur sem hafa
selt jörðina en búa þar enn og reka
búin fyrir fjársterka aðila, og þeir
eru ánægðir – enda komast þeir nú
í sumarfrí eins og aðrir Íslend-
ingar. En það verða alltaf til stór-
bændur á Íslandi og þeir selja ekki
auðjöfrum jarðir sínar.“
Þorbjörg
Halldórsdóttir,
Akureyri
„Ég er á móti
þessari þróun. Ég
vil að einyrkinn fái
að njóta sín og
leggi áherslu á líf-
ræna ræktun. Áfram bændur!“
Völundur
Völundarson,
Reykjavík
„Þetta er nátt-
úrulega ekki af
hinu góða, það er
alveg ljóst. Er
þetta ekki hálf-
gerð einokun landsins, upp að
vissu marki? Þegar menn eiga
peninga þá virðast þeir geta gert
allt.“
Svanlaug
Kjartansdóttir,
Reykjavík
„Það er svo sem
allt í lagi að þeir
kaupi jarðirnar en
mér finnst þá að
þeir verði eitthvað
að nota þær, undir hagagöngu eða
annað. Ekki bara að kaupa þær til
að eiga þær.“
„Hvað finnst þér um að
fjársterkir einstaklingar
og hópar kaupi upp jarðir
á landsbyggðinni án þess
að hyggja á búskap
þar sjálfir?“