Morgunblaðið - 27.08.2006, Blaðsíða 58

58 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
menning
Mikið hefur gengið á varð-andi rússneska lista-markaðinn eins og framkom í síðasta pistli og
þó segja sumir að það sem komið hef-
ur upp á yfirborðið sé einungis topp-
urinn á ísjakanum. Einnig álítur Oleg
Setsjura, forstjóri uppboðshússins
Gelos, að 80 prósent af rússneskri
fornmunaverslun fari fram á svörtum
eða gráum markaði. Grái markaður-
inn er fyrir sölu framhjá pen-
ingakassanum og opinberum gjöld-
um, en svarti markaðurinn vísar til
að um stolna eða falsaða vöru sé að
ræða.
Eins og fram kom eru miklir hags-
munir í spilinu, voldugir aðilar undir-
heima að baki og fáir sem hafa kjark
til að rísa upp gegn lögmálum þagn-
arinnar þegar slíkir eiga í hlut, rétt-
ara sagt aðeins einn, bílasalinn Valer-
ij Ussjin í Moskva. Einungis liðlega
tvö ár liðin síðan hann hóf að safna
málverkum frá nítjándu öld, en þá
hafði hann uppgötvað að hann ætti
peninga eins og honum mæltist sjálf-
um, áður hafði hann komið sér upp
safni hundrað íkona ásamt brons- og
silfursmíði. Hinn hugaði 61 árs gamli
Ussjin, sem er frá Krasnojarsk í Síb-
eríu, sá landslag heimahaga end-
urspeglast í málverkum Alexanders
Kisjeloffs (1838–1911), um leið með-
tók hann þau sem álitlega fjárfest-
ingu.
Aðra hverja viku varð Ussjin sér
úti um málverk hjá listhúsaeigend-
unum Tatjönu og Igor Preobrasj-
enskij og fljótlega héngu verk 30
rússneskra landslagsmálara á veggj-
um íbúðar hans í Moskvu. Ussjin
lagði því sem nemur vel yfir 300 millj-
ónum ísl.króna í þessa fjárfestingu og
sérfræðingur frá hinni virtu rík-
isreknu Graber listamiðstöð úrskurð-
aði þau öll ekta.
En svo gerðist í kvöldsamkvæmi,
að einn vinur hans lét í ljós mikla
undrun sína og segir: „Þú virðist eiga
fleiri verk eftir Kisjeloff en öll rúss-
nesku söfnin samanlagt (!), ertu viss
um að þau séu öll ekta?“
Efinn tók að naga bílasalann svo að
hann kallaði til sérfræðinga. Í ljós
kom að minnst 17 verkanna voru föls-
uð! Þannig sýndi sig að málverk Kisj-
eloffs „Sumardagur“ sem Ussjin
greiddi 840.000 danskar krónur fyrir
er í raun „Sveitabýli við þjóðveg“ eft-
ir danska málarann Janus la Cour
(1837–1909). Það hafði verið selt á
uppboði hjá Bruun-Rasmussen 2003
og slegið á 14 þúsund! Hagnaðurinn
þannig 826.000 eða um og yfir níu
milljónir ísl. króna.
Bílsalinn var ekki á því að láta
snuða sig möglunarlaust og hefur
kært þau hjónin, og þar sem þau hafa
neitað að taka málverkin til baka sem
þó er venjan í slíkum viðskiptum
kærði hann þau fyrir svik. Parið hef-
ur verið í gæsluvarðhaldi í átta mán-
uði og neitar allri sök, en Ussjin hef-
ur ekki gefið upp alla von um að fá
peninga sína til baka og vill draga
listhúseigendurna og meðseka leppa
fyrir dómstólana.
En þrátt fyrir þessi áföll var Ussj-
in í besta skapi og ljómaði eins og sól
á heiðum himni er hann ræddi við
Jens Hartmann, sem er lausa-
blaðamaður fyrir Die Welt og Welt
am Sonntag, svo og austurríska
blaðsins Die Presse, og er búsettur í
Moskvu. Þolandinn hafði nefnilega
einmitt fengið staðfest af vestrænum
sérfræðingum sem hann sótti sjálfur
og flaug með til Moskvu, að tvö mál-
verk eftir hollenska málarann Jan
Brueghel yngri væru ekta. Heimildir
mínar eru sóttar til Hartmanns og
umfjöllun Politiken um falsanirnar.
Málið allt kemur Dönum mikiðvið því að meintir rúss-neskir leppar hafa mark-
visst sótt í danskan listmarkað eins
og segir í grein eftir Camillu Stock-
mann í sama blaði. Meira en 150 mál-
verk horfin flest eftir þá sem teljast í
öðrum flokki, sumir þó mjög vel
þekktir líkt og Viggo Johansen, Pe-
der Mønsted, Vilhelm Kyhn, H.A.
Brendekilde, P.C. Skovgaard og Vil-
helm Melbye. Rússnesk hjónakorn
koma hér mikið við sögu og það sem
seljendur undruðust var að þau höfðu
engan áhuga á að kynna sér sögu
málverkanna né hvort þau væru ekta.
Þau virtust hafa mjög gott auga og
skynbragð á myndlist en vildu hvorki
mannamyndir né landslag eftir 17.
aldar málara. Þegar um atvinnumenn
er að ræða skilja þeir eftir nafn-
spjöld, en þetta fólk skildi ekkert eft-
ir sig ekki einu sinni símanúmer svo
hægt væri að hringja í það ef inn
kæmu ný verk sem þau hefðu áhuga
á. Hér einungis keypt og borgað, og
seljendur sáu ekkert meir til þeirra.
Jens Hartmann vísar strax í upp-
hafi greinar sinnar til alvöru málsins
er hann segir að Vladimir Petrov,
einn af færustu sérfræðingum Rúss-
lands sem tekið hefur falsanir til
rannsóknar, óttist um líf sitt og limi.
Vildi ekki veita viðtal á opinberum
stað, þess vegna fór það fram í aft-
ursæti bíls hans í hliðargötu þar sem
auðvelt var um yfirsýn. Hér um að
ræða hneyksli er hefur þvingað mann
sem mig segir Petrov, „sem allt lífið
hefur haft brennandi áhuga á ljóð-
rænum rússneskum landslags-
myndamálurum, til að ráða sér líf-
vörð“. Lífvörður hans stóð við bílinn
og hafði vökult auga með götunni,
samsíða Tretjakov-safninu, vinnu-
stað Petrovs, sem er álitinn einn af
færustu sérfræðingum Rússlands. Í
28 ár hefur hann gefið sérfræðiálit
um myndlistaverk en hefur nú dregið
tuttugu þeirra til baka, orsök rang-
matsins meðal annars sú að sjálf
efnagreining verkanna gaf ekki til-
efni til minnsta gruns um falsanir,
svo vel virðast forverðirnir hafa
gengið frá þeim. Hann hefur gert eig-
endunum viðvart og geta menn gert
því skóna að ekki hafi það vakið
óskipta hrifningu fórnarlambanna.
Og í ljósi kringumstæðna eftir nefnd-
ar uppljóstranir þótti ástæða til að
ráða lífvörð þar sem Petrov leggur líf
og limi að veði í þeim tilgangi að
koma upp um stærsta hneykslismál í
rússneskri list á síðari tímum. Sem
fyrri daginn mikið alvörumál að rjúfa
þögnina í kringum fölsunarmál, sem
og annað kusk og óhreinindi tengt
myndlistamarkaðinum.
Nótt eftir nótt liggur Petrovyfir sýningarskrám/katalógum á Netinu í leit að
„tvíburum“.
„Sum málverkin fann ég undir
þeirra rétta nafni og aðeins nokkrum
sekúndum seinna fann ég þau á ann-
arri heimasíðu sem rússneskar fals-
anir,“ segir hann. Petrov hefur þegar
fundið 120 slíka tvíbura og er í vafa
um önnur 200 málverk, sem áður
voru staðfest sem ekta, en eins og
fyrr segir er þetta er trúlega einungis
toppurinn af ísjakanum.
Fyrir nokkrum mánuðum hætti
Petrov að gefa sérfræðiálit, í þeim
mæli þjakar listahneykslið hann:
„Listfalsararnir hafa eyðilegt hundr-
uð mikilvægra málverka vestrænna
málara og þetta er ruddalegt her-
virki,“ segir hann og bætir við að
rússnesk list gjaldi þess sömuleiðis.
„Hver getur yfirhöfuð skorið úr um
trúverðugleik athafna rússneskra
listamanna, ef við vitum ekki einu
sinni hvaða verk eru útfærð af
þeim?“
En listamafían gerir sem beturfer stundum mistök í sinnieilífu leit að skjótum gróða.
Þegar Petrov rannsakaði málverk í
listhúsi Köln sem átti að vera eftir Al-
exander Makovskij, uppgötvaði hann
tvær áritanir á léreftinu. Listföls-
urunum hafði yfirsést áritunin Mull-
er neðst í vinstra horni (!)…
Poul Pilgaard Johnsen, blaðamað-
ur Weekendavisen, fékk nasasjón af
vægi þagnarinnar þegar hann af til-
viljun var staddur á veitingahúsi í
Kaupmannahöfn. Þar varð hann vitni
að málsverði til heiðurs Samuel Kell-
er, forstöðumanni listakaupstefn-
unnar í Basel, sem ákveðinn danskur
listasafnari ásamt með nokkrum öðr-
um stórsöfnurum héldu hinum mikla
áhrifamanni. Fannst blaðamanninum
ærið tilefni að fjalla um viðbrögðin,
en átti síður von á hinum harða
hnykk sem fylgdi í kjölfarið. Eiga
hann og blaðið jafnvel málshöfðun yf-
ir höfði sér. Engum kemur við með
hverjum maður borðar miðdegisverð
og hvers vegna segir hinn ævareiði
safnari.
En það var einmitt og eingöngu
vegna greinarinnar og uppþotsins
sem hún olli, að Pilgaard Johnsen var
sendur á listakaupstefnuna í Basel í
júnímánuði, varð þar margs vísari og
skrifaði forvitnilega grein um til-
standið í kringum hana sem birtist í
Weekendavisen 23. júní. Meðal ann-
ars hringdi Camilla Nashill, tengilið-
ur norrænu þátttökulandanna, í hann
og bauð honum á málþing þar sem
allt flóði í kampavíni sem framleið-
andi og styrktaraðili kaupstefnunnar
veitti. Sök sér, en í lok þingsins kom
Nashill til hans og sagði að danskur
blaðamaður hefði sagt sér að hann
hafi skrifað mjög umdeilda grein um
Meira af fölsunum og þagmælsku
Það er ekki einungis í Rússlandi að þagmælska, diskretion, er lögmál sem
stórhættulegt getur verið að rjúfa. Mun einnig á fullu á Ólympíuleikum
listarinnar (svo segir New York Times) í Basel.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Byltingin mikla var þegartónlist var vistuð á staf-rænu sniði á geisladiskum,enda fól sú breyting í sér
að hún var í raun frjáls frá geymslu-
miðlinum, hægt var að sýsla með
hana á óteljandi vegu og óháð duttl-
ungum og hagsmunum útgefenda
(eða tónlistarmanna). Ekki hafa
menn bitið úr nálinni með þróun í
dreifingu og sölu á tónlist í framtíð-
inni en í þeim pælingum er netið
veigamikill þáttur, til að selja tónlist-
ina vitanlega, en þó fyrst og fremst til
að kynna hana eins og menn eru að
átta sig á betur og betur, aðallega fyr-
ir tilstilli MySpace sem er löngu orðið
ein helsta leið til að heyra nýja tónlist
og komast í samband við flytjendur
hennar og höfunda.
MySpace, sem er rétt rúmra
þriggja ára gamalt fyrirbæri, er vin-
sælasta þjónustan af þeim sem menn
hafa kallað félagsnet, en þau byggjast
á því að notendur setja upp síðu þar
sem þeir kynna sig og geta síðan
sankað að sér vinum aukinheldur sem
þeir geta sóst eftir því að vera við-
urkenndir sem vinir annarra, til að
mynda skráð sig sem vin á vefsíðu
einhvers sem þeir þekkja eða, sem er
víst algengara, einhvers sem þeir
gjarnan vildu þekkja, en það er háð
samþykki eiganda viðkomandi síðu,
eða þess sem hefur ofurpaursaðgang
að henni.
Ekki bara stefnumótasíða
Galdurinn við MySpace var að þótt
vefsetrið sé fyrst og fremst til að auð-
velda fólki að kynnast fólki, eins kon-
ar stefnumótasíða, lögðu aðstand-
endur þess sig í líma við að ná til
tónlistarmanna, buðu þeim að setja
inn lög sem notendur gátu hlustað á
en ekki sótt til sín, gáfu þeim færi á
að birta myndir og upplýsingar um
sveitina, segja fréttir af hljómsveit-
inni og blogga. Þetta varð fljótt mjög
vinsælt meðal tónlistarmanna þó oft
hafi það frekar orðið vinsælt meðal
plötuútgefenda og markaðsmanna
sem sáu sér leik á borði að nota nýja
og vinsæla tækni meðal ungs fólks til
að kynna fyrir því nýja tónlist.
Ágætt dæmi um að ekki séu hljóm-
sveitirnar alltaf með á nótunum er
Arctic Monkeys, sem var ein fyrsta
hljómsveitin sem nýtti sér MySpace
til að ná verulegum vinsældum áður
en fyrsta breiðskífan kom út – þegar
platan kom loks út seldist hún gríð-
arlega vel fyrstu dagana enda vissu
tugþúsundir að hún væri væntanleg
eftir að hafa fylgst með MySpace-
síðu sveitarinnar og hlustað þar á lög-
in af henni. Þegar hljómsveitarmenn
voru síðan spurðir um MySpace í við-
tali skömmu eftir að platan kom út
sögðust þeir ekki vita hvað MySpace
væri, það hlytu að hafa verið aðdá-
endur sem komu síðunni upp, en
flestir þekkja þó fingraför markaðs-
manna.
Selt fyrir 40 milljarða
Newscorp, fyrirtæki fjölmiðlabrak-
únsins Ruperts Murdochs, keypti fyr-
irtækið sem stóð að MySpace fyrir um
40 milljarða króna fyrir rétt rúmu ári.
Skráðir notendur MySpace eru í dag
rétt rúmlega 100 milljónir, en sá 100
milljónasti skráði sig 9. ágúst síðastlið-
inn. Að sögn frammámanna fyrirtæk-
isins bætast því um hálf milljón not-
enda á viku hverri. Ekki er gott að
segja hve mikið er af tónlistarmönnum
á síðum MySpace en þó að ríflega hálf
milljón MySpace-síðna er helguð tón-
listarmönnum og hljómsveitum.
Íslenskar vefsíður á MySpace
skipta þúsundum og fjölgar ört. Í
samræmi við eðli MySpace er mikið
af hljómsveitum og tónlistarmönnum
á staðnum, til að mynda er þar að
finna Mammút, Stafrænan Hákon,
Diktu, AMPOP / Blindfold, NilFisk,
Frank Murder, Michael Pollock,
Úlpu, Björgvin Halldórsson, nevolut-
ion, Brain Police, Kimono, Sigur Rós,
Leaves, fræ og Jan Mayen svo dæmi
séu tekin af handahófi. Ekki er bara
að tónlistarmenn njóti lífsins á MyS-
pace heldur er þar að finna grúa af
öðrum listamönnum, kvikmynda-
gerðarmönnum, rithöfundum og
myndlistarmönnum.
Tónlist og myndbönd
Eins og getið er geta menn sett inn
tónlist og hafa gert af miklum móð.
MySpace var þó seint til að gera
kleift að setja inn myndbönd og
missti þar ákveðið forskot til ann-
arrar ókeypis þjónustu sem er You-
Tube.com, en þar er hægt að setja inn
alls kyns myndskeið og eins horfa á
myndskeið sem aðrir hafa sett inn.
(Ákveðinn vísir að slíkri starfsemi hér
á landi er kvikmynd.is.) Notendur
fóru snemma að setja inn YouTube
myndbönd MySpace-mönnum til ama
að því er virtist því fyrirtækið gerði
tilraun til að banna YouTube af síðum
MySpace um tíma en varð svo að láta
undan notendum sínum.
Gríðarlegar vinsældir MySpace
hafa ekki farið framhjá mönnum og
ýmsir hafa orðið til að gagnrýna fyr-
irtækið. Ekki hyggst ég víkja að
gagnrýni á kauðskan HTML-kóða,
ótta við barnaníðinga eða einelti eða
vandamál með njósnahugbúnað
(spyware) eða álíka rusl, en helsta
gagnrýni sem tónlistarmenn hafa
haft uppi er að skilmálar MySpace,
sem fæstir lesa væntanlega, hafa falið
það í sér að MySpace hefur mátt gera
hvaðeina sem fyrirtækinu sýnist við
það efni sem þar er sett inn sér að
kostnaðarlausu. Að líkindum hafa
þeir skilmálar upphaflega verið settir
til að koma í veg fyrir að fyrirtækið
fengi himinháa bakreikninga frá tón-
listarmönnum sem sett hafi lög inn á
síður sínar, en þeim var breytt fyrir
nokkrum dögum til að árétta að menn
Stefnumót
við tónlist
TÓNLIST Á SUNNUDEGI
Árni Matthíasson