Morgunblaðið - 27.08.2006, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Ríkisjarðir telja 437 lögbýlisamkvæmt upplýsingumlandbúnaðarráðherra á
síðasta Alþingi. Á árunum 2000
til 2004 var 101 ríkisjörð seld og
er ætlað að um 20 ríkisjarðir
verði seldar ábúendum og sveit-
arfélögum árlega næstu ár og 5–
10 jarðir fari í frjálsa sölu. Sig-
urður Þráinsson hjá jarðadeild
landbúnaðarráðuneytisins segir
ríkisjarðir einkum seldar eftir
þremur leiðum; sveitarfélög óska
eftir landi til sinna afnota, ábú-
endur óska eftir að uppfylltum
skilyrðum að fá jarðir keyptar og
nokkrar jarðir eru seldar á frjáls-
um markaði.
Þegar ábúendum eru seldar
jarðir, heldur ríkið forkaupsrétti
í tíu ár eða við fyrstu sölu á sam-
bærilegu verði og það seldi jörð-
ina. Framleiðsluréttur í kjöti og
mjólk fylgir með í kaupunum án
verðlagningar, en nýr eigandi
eignast þann rétt ekki að fullu
fyrr en eftir tíu ár.
Sigurður sagði mega greina
aukningu í eftirspurn sveitarfé-
laga og ábúenda og í vaxandi
mæli mætti sjá félög, einkahluta-
félög eiga hæsta boð í þær rík-
isjarðir sem seldar eru á frjálsum
markaði.
Birgir Guðmundsson hjá rík-
iskaupum, sem hefur annazt
verðlagningu á jörðum fyrir rík-
ið, segir verðið á frjálsa mark-
aðnum hafa hækkað gífurlega
mikið hin síðustu ár, þar sem það
virðist kappsmál þeirra, sem pen-
inga hafa, að eignast jarðir.
Um verðlagningu ríkisjarða til
ábúenda segir Birgir að reynt sé
að fylgja þróuninni á landbún-
aðarlegum forsendum; að gera
bændum kleift að eignast jarð-
irnar til búskapar. Þar sé horft
til vísitölu byggingarkostnaðar
sem hafi samkvæmt upplýsingum
Hagstofu Íslands hækkað um
2–3% á ári. Verðlagning þessara
jarða er því ekki í neinum
tengslum við jarðaverð á frjálsa
markaðnum og því er sala rík-
isjarða skilyrðum háð.
Í Jarðalögum eru greinar um
ríkisjarðir, sem ekki skal selja
vegna útivistargildis þeirra,
sögulegs gildis og auðlinda.
Fjörutíu jarðir eru á þessari
þjóðjarðaskrá.
Á þriðja tug ríkisjarða
settur í sölu á hverju ári
Morgunblaðið/Sverrir
Verður ekki seld Sauðlauksdalur í Vesturbyggð, Barðastrandarsýslu, er
kirkjustaður og ríkisjörð. Vegna sögulegs og menningarlegs gildis er jörð-
in Sauðlauksdalur skilgreind sem ein 40 þjóðjarða, sem ekki verða seldar.
Jón Benediktsson, Auðnum íLaxárdal, formaður Bún-aðarsambands Suður-
Þingeyinga og Veiðifélags Laxár og
Krákár, var einn þeirra, sem
mæltu með tillögu allsherj-
arnefndar búnaðarþings um að
bændasamtökin láti gera úttekt á
breytingum á eignarhaldi jarða og
áhrifum þeirra.
„Ástæður þessarar samþykktar
eru áhyggjur mínar og fleiri af því,
hvert stórfelld jarðakaup fjár-
sterkra aðila og stórhækkað jarð-
arverð leiðir okkur, en það gæti
haft mikil og ef til vill neikvæð
áhrif á landbún-
aðinn og byggða-
þróun í landinu.
Umfang þessara
jarðakaupa virðist
fjarri öllu lagi og
verðið slíkt, að við,
sem viljum auka
við okkur í land-
búnaðinum, erum
ófærir um að keppa
við það.
Ég held, að það
sé orðið fullmikið
um menn sem
keppast við að
safna jörðum og
eftir þeim fregnum
sem ég hafði af
málum fyrri hluta
sumars, þá var
ásóknin í jarðir að
herða á sér og verð að hækka. Ég
veit hins vegar ekki hvort eitthvað
hefur hægt á þessu í takt við fast-
eignamarkaðinn.“
Jón sagði að segja mætti að
ásókn væri í hvaða jarðnæði sem
er, hvar sem er, eyðijarðir jafnt og
bújarðir. Aðalmálið virðist vera að
landið liggi sæmilega við vega-
sambandi, sem þarf þó ekki til,
þegar um veiðihlunnindi er að
ræða.
Menn kaupa jarðir á ýmsum for-
sendum. Sumir byggja þar upp
ferðaþjónustu, sem Jón sagði í
sjálfu sér gott mál. Einnig nefndi
hann hestamennskuna, sem hefði
lagt undir sig litlar láglendisjarðir
sunnanlands og vestan. Þá væri
mikil ásókn í öll hlunnindi, sér-
staklega veiði, dæmi er um að aug-
lýst hafi verið eftir jörð til rjúpna-
veiða, og landi til útivistar. Nefndi
hann að í vor hefðu verið seldar
lóðir undir sumarhús á Suðurlandi
á 900 króna fermetraverði, sem
legði hektarann á 9 milljónir. Á
Vesturlandi voru seldar jarðir, sem
voru komnar úr ábúð, með fallegu
landi sem hentar vel undir sum-
arhús, á 40 milljónir króna, en það
verð sagði Jón uppi í skýjunum
fyrir nágrannabóndann, sem kynni
að vilja bæta við sig landi.
Jón sagðist ekki sjá, að svo hátt
jarðarverð stæði undir nokkurri
arðsemi af hefðbundnum búskap,
en væri eflaust fjárfesting til fram-
tíðar með enn hækkandi jarð-
arverði og svo mætti alltaf búta
jarðirnar niður í sumarhúsalóðir og
fá þannig mikla peninga út úr
þeim.
Svo sagði Jón sótzt eftir jörðum
með greiðslumark, sem þá væri oft
flutt af jörðunum og sameinað ann-
ars staðar, en eftir stæðu jarðir í
eyði, nema kannski að íbúðarhúsin
væru eitthvað nýtt. „Þetta hefur
talsvert verið að gerast í næsta ná-
grenni við mig; að menn kaupa
jarðir, flytja saman greiðslumörk
og auka umsvifin á einum stað en
leggja annan í eyði.“
Þegar Jón var spurður, hvort
hann ætti við fyrirtækið Lífsval,
játaði hann því. En hefur þá verið
eitthvað um það að bændur í ná-
grenni hans, sem vilja auka við
land sitt, hafi falazt eftir jörðum,
sem Lífsval hefur flutt greiðslu-
markið af? Ekki sagðist Jón þekkja
dæmi þess, enda treystu menn sér
ekki í slík viðskipti miðað við það
verð, sem Lífsval
hefði keypt jarð-
irnar á í upphafi.
En sér Jón ekk-
ert jákvætt við
þessa þróun?
„Jú, það er út af
fyrir sig jákvætt að
bændur sem vilja
hætta, geta selt
jarðir sínar við
góðu verði.
Og þau dæmi,
þar sem há-
tekjufólk hefur
keypt jarðir og
flutt lögheimili sín
þangað frá þéttbýl-
inu, eru jákvæð;
þetta fólk verður
tekjulind fyrir við-
komandi sveit-
arfélög, má eiginlega kalla það
gullfugla.
Í allri þessari umræðu um jarða-
kaup sagði Jón, að ekki mætti líta
fram hjá þeirri geðfelldu löngun
fólks að eignast sitt eigið land. Það
væri þó ekki hún, sem íslenzkum
landbúnaði stafaði ógn af, heldur
hinu, þegar menn væru að safna
jörðum til annars en að halda þeim
í byggð. Í stórum stíl gæti slíkt
hamlað endurnýjun í bændastétt og
staðið mannlífi í sveitunum fyrir
þrifum.
Þegar Jón var spurður, hvort og
þá hvaða takmarkanir hann vildi
sjá í jarðamálum, sagðist hann fyr-
ir það fyrsta vera ósáttur við þá
breytingu með nýju jarðalögunum,
að eina bremsan; forkaupsréttur
sveitarfélaga, var felld niður. Þá er
nú engin búsetuskylda bundin jarð-
areign og engin takmörk fyrir því,
hvað margar jarðir hver má eiga.
Skattalöggjöfin sagði Jón að hlífði í
raun jarðeigendum, sem njóta arð
af veiðifélögum, en hafa hvorki bú-
setu né rekstur á jörðunum, því
þær greiðslur eru skattlagðar sem
fjármagnstekjur, en hjá þeim sem
hafa rekstur á jörðum sínum eru
tekjurnar skattlagðar sem hverjar
aðrar persónutekjur. Þessi mis-
munun sagði Jón gera bændur ger-
samlega ósamkeppnishæfa um
kaup á jarðnæði til að auka við
sinn rekstur.
„Við eigum að líta til nágranna-
landanna, til dæmis Noregs og
Danmerkur þar sem ströng ákvæði
eru um búsetuskyldu og eign á
fleiri jörðum. Meira að segja í Eng-
landi með öllu sínu engilsaxneska
frelsi, hafa menn sett reglur um
þessa hluti. Ég held að sú þróun
sem við horfum nú upp á hér á
landi kalli á einhverja reglusetn-
ingu um jarðaeign.“
Þróunin kallar á
reglusetningu
Vill sjá reglur Jón Benedikts-
son er hlynntur reglum um
búsetuskyldu og jarðafjölda
hvers og eins.