Morgunblaðið - 27.08.2006, Blaðsíða 50

50 SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Jóhanna BjörgThoroddsen
Ingimundardóttir
fæddist í Gerði á
Barðaströnd 10. jan-
úar 1921. Hún lést
27. júlí 2006 á Drop-
laugarstöðum. For-
eldrar hennar voru
Jón Kristinn Ingi-
mundur Jóhann-
esson, f. 3. mars
1895, d. 8. apríl
1973, og Guðbjörg
Bjarnveig Jóhann-
esdóttir, f. 28. októ-
ber 1887, d. 22. mars 1962. Jóhanna
var eitt af níu börnum þeirra hjóna.
Hin eru: Magnús, f. 1914, d. 1997,
Þórður, f. 1916, d. 2005, Kristín, f.
1919, Kjartan, f. 1923, Lilja, f. 1924,
d. 2000, Ólafur, f. 1927, Hjálmar, f.
1928, og Sigrún, f. 1939.
Hinn 30. nóvember 1943 giftist
Jóhanna Ólafi Breiðfjörð Þórarins-
syni bifreiðarstjóra, f. 11. október
og Ásgeir. 4) Guðjón, f. 29. apríl
1952, maki Finnbjörg Skaftadóttir.
Dætur: Erna Rós, Ólöf Aldís, lést
2004, Guðrún Karólína og Tinna. 5)
Guðmundína Sigurrós, f. 6. janúar
1954, maki Guðmundur Bjarnason.
Börn þeirra eru: Jóna Dagbjört og
Sævar Bjarki. Barnabarnabörn eru
15.
Jóhanna og Ólafur byrjuðu sinn
búskap á Patreksfirði en fluttu árið
1963 í Kópavoginn og héldu heimili
á Digranesvegi 36 allt þar til Ólafur
lést, þá bjó Jóhanna þar ein um
tíma. Hún flutti síðar í Hafnarfjörð-
inn, þar bjó hún um nokkurra ára
skeið. Þaðan fluttist hún á Sléttu-
veg 15 og þar hélt hún heimili á
meðan heilsa hennar leyfði. Síðustu
árin bjó hún á Droplaugarstöðum.
Jóhanna lærði klæðskerasaum
ung að árum og starfaði við það
með heimilisstörfum.
Útför Jóhönnu var gerð frá Foss-
vogskirkju mánudaginn 31. júlí síð-
astliðinn.
1916, d. 26. janúar
1974. Foreldrar hans
voru Þórarinn Krist-
ján Ólafsson, f. 12. júlí
1885, d. 11. apríl
1959, og Guðmundína
Sigurrós Guðmunds-
dóttir, f. 11. desember
1878, d. 12. mars
1979. Börn Jóhönnu
og Ólafs eru: 1) Þóra
Friðrika, f. 29. apríl
1947, maki Sigvaldi
Sigurjónsson. Dætur:
Guðbjörg, Margrét og
Sigurrós Björg. 2)
Kristbjörg, f. 25. september 1948,
maki Halldór Valdin Gíslason.
Börn: Jóhanna Björg, Ólafur Vald-
in og Gísli Elvar. 3) Þórarinn Krist-
ján, f. 2. desember 1950, maki Arn-
hildur Ásdís Kolbeins. Börn
Þórarins eru: Kristín Helga, Jón
Michael, Páll Agnar og Rannveig
Björg. Fóstursynir Þórarins, synir
Arnhildar Ásdísar, eru: Kristófer
Elsku mamma mín, mikið á ég erf-
itt með að hugsa mér tilveruna án
þín, alla tíð höfum við tvær verið í
daglegu sambandi við hvor aðra og
stundum oft á dag.
Það var líka gantast með það inn-
an fjölskyldunnar að það hefði
gleymst að klippa á naflastrenginn
þegar þú áttir mig. Við vorum vissu-
lega að mörgu leyti líkar en nærvera
þín var mér dýrmæt og ég naut
hverrar stundar sem við áttum sam-
an.
Við fráfall þitt, elsku mamma,
koma fram í hugann margar minn-
ingar allt frá barnæsku til fullorðins-
áranna, ég var ekki há í loftinu þegar
þú tókst á það ráð að binda utan um
mittið mitt spotta og festa mig við
snúrustaurinn úti í garði svo að ég
gæti leikið mér án þess að fara mér
að voða í tröppunum við útidyrnar.
Ég undi mér vel en kom reglulega í
neðstu tröppuna og kallaði á þig, þú
varst þolinmóð við að svara mér, en
ég er ekki viss um að þér hafi orðið
mikið úr verki þó leikurinn hafi verið
til þess gerður að skapa þér vinnu-
frið smástund.
Við systkinin ólumst upp við mikið
ástríki og umhyggju hjá þér og
pabba, þið kennduð okkur að það
væri mikilvægt að vera sjálfum sér
trúr, þið kennduð okkur bænir og
góða siði, þú varst trúuð kona og
trúðir því að eitthvað biði okkar að
lokinni þessari jarðvist.
Ég man þegar við vorum börn,
þegar þú og pabbi fóruð með okkur
til dvalar á Koti á hverju sumri og
eftirminnilegar eru ferðirnar okkar
til berja, það var vel þegin búbót að
fá krækiberin út á hafragraut eða
skyrhræruna sem þú gafst okkur.
Þú varst húsmóðir fram í fingur-
góma, ein af þessum af gamla skól-
anum, sem kunnir að nýta og spara.
Þú varst snemma handlagin svo að
eftir var tekið og sem unglingur
varst þú lánuð milli bæja í sveitinni
þinni til að hjálpa til við saumaskap
og önnur heimilisstörf.
Þú varst ekkert að tvínóna við
hlutina heldur lagðir þú land undir
fót og fórst til Reykjavíkur sem þótti
langt í þá daga og lærðir klæðskera-
saum, þeir voru ófáir ballkjólarnir
sem runnu í gegnum þínar hendur
svo ekki sé minnst á brúðarkjólana.
Þetta nám nýttist þér ávallt gegn-
um lífið og þú kenndir okkur stelp-
unum þínum allt varðandi sauma-
skap, þú lagðir áherslu á þolinmæði
og vönduð vinnubrögð. Samhliða
húsmóðurstarfinu vannst þú sem
saumakona og lagðir mikinn metnað
í þær flíkur sem þú saumaðir.
Þegar við bjuggum á Digranes-
veginum voruð þið Vilborg á efri
hæðinni í samvinnu og tókuð að ykk-
ur saumaskap, Vilborg sneið og þú
saumaðir, þá var samgangurinn á
milli hæða með efni og snið. Oft þeg-
ar þú skaust upp til hennar þá stalst
ég í saumavélina þína, þá búin að
verða mér út um efnisbút í dúkkuföt,
aldrei minnist ég þess að þú skamm-
aðir mig fyrir tiltækið og þú minntir
mig á að rugla ekki stillingunni á
sporinu og þú frekar hvattir mig í
sköpunargleðinni. Í gegnum árin
studdum við hvor aðra, þú varst hjá
mér þegar ég eignaðist Jónu Dag-
björtu, mitt fyrsta barn, þú varst
henni og Sævari Bjarka ómetanleg,
þú hvattir þau til dáða og huggaðir ef
eitthvað bjátaði á, þú varst minni
fjölskyldu svo óendanlega dýrmæt,
elsku mamma mín. Þú hélst í hönd
mína þegar ég þurfti á þér að halda,
þegar heilsan og sjónin fóru að svíkja
þig þá héldum við í þína hönd. Við
eigum eftir að sakna stundanna með
þér, það verður tómlegt án þín.
Hafðu hjartans þökk fyrir allt.
Þín dóttir,
Rósa, Guðmundur
og Sævar Bjarki.
Á fallegum sumardegi kvaddi
amma mín þetta líf og þó að ég hafi
vitað að það myndi styttast í kveðju-
stundina er enginn undirbúinn þegar
að því kemur.
Amma hefur alla tíð verið stór
hluti af mínu lífi, ég sótti gjarnan í fé-
lagskap hennar þegar ég var lítil og
skipti þá engu hvort ég vildi stoppa
stutt eða lengi ég var alltaf velkomin.
Þegar svo fullorðinsárin tóku við
urðum við amma bestu vinkonur og
héldum alla tíð góðum tengslum við
hvor aðra.
Amma kenndi mér margt á lífs-
leiðinni, hún lagði höfuðáherslu á að
vera trúr sjálfum sér, virða náung-
ann og koma fram við aðra eins og þú
vildir að væri komið fram við þig.
Sanngirni, trú, von og kærleikur
og þolinmæði voru dyggðir sem
ömmu þóttu tilkomumiklar, hún
amma mín ætti best að vita að ég
þarf stundum að taka á honum stóra
mínum til að sýna þolinmæði.
Í minningunni var alltaf jafngam-
an hjá ömmu, við styttum okkur
stundir við að spila á spil lönguvit-
leysu eða olsen olsen, amma sá eitt-
hvað listrænt í mér sem barni og var
óspör að rétta að mér liti og blýanta
og hvetja mig áfram á þeirri braut.
Ég held að hún hafi líka verið pínulít-
ið stolt þegar ég svo útskrifaðist sem
stúdent af myndlistarbraut.
Ég man eitt sinn þegar ég var hjá
ömmu fengum við okkur melónu og
eftir að hafa gætt sér á henni kenndi
hún mér að búa til hálsmen úr stein-
unum, það fannst mér merkileg upp-
götvun.
Það voru ófá handtökin sem amma
kenndi okkur afkomendum sínum,
það var árviss viðburður að baka fyr-
ir jólin og taka slátur á haustin og þá
var nú handagangur í öskjunni það
þurfti að setja í vambir og sauma fyr-
ir svo þurfti að kenna unga fólkinu að
elda, borða og njóta.
Amma æfði litlar hendur í hagnýt-
um heimilisstörfum og kenndi mér
líka að axla ábyrgð, það var mjög
ábyrgðarmikið hlutverk að fara til
kaupmannsins á horninu og kaupa
mjólk og aðrar nauðsynjar, fyrst átti
að nota krónur og aura, passa budd-
una og koma beint heim, og passa sig
á bílunum.
Um hugann leita ótal minningar
og ein af þeim er að mér fannst ég
alltaf eiga fallegustu ömmuna, amma
mín var alltaf fallega klædd í pilsi
sem nam við hné og í fallegri peysu
eða bol sem voru undantekningar-
laust rautt að lit það var liturinn
hennar ömmu og um hálsinn hafði
hún fallegt hjartahálsmen.
Hún var listfengin kona enda sást
það á verkum hennar sem hún lagði
alúð við þegar hún vann við störf sín
sem saumakona.
Á lífsleiðinni hafði amma þurft að
mæta ýmsum áföllum en hún tókst á
við storma og stórsjó með æðruleysi
og trúði alltaf á það góða í öllum, hún
hlustaði á og hlúði að og ef eitthvað
bjátaði á var víst að amma mín var
fyrst til að rétta hjálparhönd.
Ein af mínum kærustu minningum
er þegar við amma sátum saman. Við
héldumst í hendur og ræddum um
daginn og veginn, þá fannst mér ég
alltaf svo örugg það var eins og tím-
inn stæði í stað og við værum bara
tvær í veröldinni og allar áhyggjur
hurfu eins og dögg fyrir sólu.
Það er því með virðingu og þökk
sem ég kveð ömmu mína elskulega
og þakka henni allar þær góðu
stundir sem við áttum saman.
Þú fagnaðir mér, amma mín, með
knúsi og kossum, ég finn enn þitt síð-
asta faðmlag, það var sterkt og hlýtt,
þannig varst þú og þannig vil ég
muna þig, ég bið góðan Guð að
geyma þig og kveð þig með bæninni
sem mamma þín bjó til og þú kenndir
okkur:
Englanna skarinn skær
skínandi sé mér nær.
Svo vil ég glaður sofna nú
sætt í nafni Jesú.
Takk fyrir allt, amma mín. Takk
fyrir að hafa verið til staðar fyrir
mig.
Þín,
Jóna Dagbjört.
Elsku Hanna, amma mín. Ég veit
að þú ert sátt núna, hvar sem þú ert,
þá ertu á góðum stað með þeim sem
hafa beðið eftir þér.
Þú gafst af þér mörg líf og skilur
eftir sífjölgandi spor hérna megin.
Ég vildi ekki þurfa að sjá af þér á
minn barnalega hátt. Þú hafðir talað
um það við pabba, er ég sá þig sein-
ast, á heimleið í bílnum. Þú spurðir
hann hvort allt væri nú ekki tilbúið
fyrir brottför, eins og ekkert annað
væri sjálfsagðara, sem það var, býst
ég við. Ég vildi ekki kveðja þig þá,
því ég vissi að það væri líklegast í
seinasta sinn. Ætli, þegar ég hugsa
til baka, að þú hafir vitað það sama,
þetta samtal í bílnum hafi verið þinn
mögulegi máti að vekja þá hugsun
upp hjá mér. Ég var ekki tilbúin þá
og aðeins í huganum get ég nú kvatt
þig í hinsta sinn.
Ég veit þú munt líta eftir mér
áfram, eins og þú gerðir úr fjarlægð,
Jóhanna Björg Thoroddsen
Ingimundardóttir
Árið 1570 varð ungurmaður, 28 eða 29 áraað aldri, biskup áHólum, og jafnframtannar í röðinni til að
gegna því embætti nyrðra eftir
siðbreytingu. Þetta var Guð-
brandur Þorláksson. Fór hann
utan og hlaut vígslu 8. apríl árið
1571, í dómkirkjunni í Kaup-
mannahöfn, Frúarkirkju.
Þegar Guðbrandur hafði vígst
til Breiðabólstaðar í Vesturhópi,
árið 1567, var sonur forvera
hans, Jóns Matthíassonar „hins
sænska“, orðinn eigandi prent-
smiðjunnar, sem þar var og Jón
Arason hafði flutt til landsins í
kringum 1530. Sá hét einnig Jón
og hafði viðurnefnið prentari.
Ekki er vitað hvað þeim fór á
milli, en víst er, að eftir að hinn
fyrst nefndi er orðinn biskup líð-
ur ekki á löngu áður en prent-
smiðjan og Jón prentari eru
komin til Hóla og undirbúningur
hafinn að bókaútgáfu.
Alls er kunnugt um 100 bækur
eða svo, er prentaðar voru á Hól-
um eða Núpufelli í biskupstíð
hans, og þar af hafa 79 varðveist.
Hann sjálfur er talinn höfundur
11 bókanna, sá þar að auki um
útgáfu 9 og þýddi 32.
Af öllum hinum ólöstuðum
greinir menn þó síst á um, að
einhver mesti skerfur til ís-
lenskrar menningarsögu fyrr og
síðar, og um leið gersemi ís-
lenskrar bókagerðar, hafi verið
sú prentun heilagrar ritningar,
sem birtist í fyrsta skipti öll í ís-
lenskri þýðingu 6. júní árið 1584,
og er nú löngum kennd við útgef-
anda sinn og nefnd Guðbrands-
biblía. Urðu Íslendingar þar með
hinir 20. í röðinni, til að gefa út
Biblíuna á móðurmáli sínu.
Guðbrandur notaði, að svo
miklu leyti sem hægt var og til
náðist, eldri þýðingar í hina
miklu smíð. Nýja testamenti
Odds Gottskálkssonar, sem út
hafði komið árið 1540, tók hann
upp nálega óbreytt. Og hvað
Gamla testamentið snertir voru
notaðar þýðingar Gissurar Ein-
arssonar á Orðskviðunum og Sí-
raksbók, og e.t.v. Samúelsbók-
unum. Þá hefur Guðbrandur
notað þýðingar Odds Gottskálks-
sonar á Davíðssálmum og líklega
Spámannabókunum og Makka-
beabókunum. Ekki mun með öllu
ljóst hvor þýddi Jobsbók, Gissur
eða Oddur. Þessar bækur notaði
Guðbrandur, auk þýðinga ann-
arra manna og sinna eigin. Þá
hefur hann reynt að samræma
þýðingarnar og færa til betri
vegar þar sem hægt var, því vit-
að er að hann var málvönd-
unarmaður.
En ekki var það eitt nægilegt
að hafa prenthæfan texta, heldur
þurfti að auka útbúnað prent-
verksins, sem mun hafa verið í
rýrara lagi. Naut Guðbrandur
þar aðstoðar vinar síns og fyrr-
um kennara, sem var Páll Mad-
sen Sjálandsbiskup. Ennfremur
aflaði Guðbrandur myndamóta
frá útlöndum, en hnútar og ann-
að skraut, munu vera eftir hann
og aðra.
Að því er sagnir herma eiga 7
menn að hafa unnið við prentun
Biblíunnar í alls tvö ár. Er það
afrek út af fyrir sig, miðað við af-
köst þess tíma í prentsmiðju, alla
jafna. Af þeim eru aðeins tveir
nafngreindir; annar er Jón Jóns-
son prentari, áðurnefndur, og
hinn Guðmundur Erlendsson,
sem um svipað leyti verður
prestur í Felli í Sléttuhlíð. Hafa
einhverjir hinna eflaust verið
skólapiltar, því vitað er að Guð-
brandur setti þá drengi að ein-
hverju leyti til starfa í prenthús.
Um Biblíuna er það annað að
segja, að hún var öll prentuð í
svörtum lit, nema hluti titilsíðu,
sem var rauður. Upplagið var
500 eintök, sem telja verður mjög
stórt, ef litið er á allar aðstæður.
Erlendur bókbindari, Jurin að
nafni, var fenginn til þess að sjá
um bókbandið, og batt helming
upplagsins; 120 eintök voru send
til bands í Kaupmannahöfn, en
afgangurinn svo falinn íslenskum
manni, Jóni Arngrímssyni, sem
lært hafði bókband af hinum er-
lenda. Var bandið allt hið vand-
aðasta, eins og raunar bókin öll,
slegið utan með spennum og
doppum. Brotið var stórt, svo-
kallað fólíó, og blaðsíður um
1.250. Ef pappír hefði ekki verið
kominn til sögunnar, hefði þurft
311 kálfskinn í hvert eintak. Þá
heyrði til nýjunga í íslenskri
bókagerð, að Biblían var skreytt
myndum, hátt í 30 talsins.
Guðbrandsbiblía mun ekki
hafa farið að koma úr bandi fyrr
en árið 1585. Hún var dýr, hvert
eintak kostaði 8–12 ríkisdali, sem
var feiknaverð á þeim tíma og
svaraði til tveggja eða þriggja
kýrverða. Sé það umreiknað til
nútímans, erum við að tala um
eina og hálfa milljón og upp í
rúmar tvær. Jafnvel enn meira,
að sumra áliti.
Biskup gaf fátækum kirkjum í
Hólastifti 20 eintök og hugðist
gera eins við fátækar kirkjur í
Skálholtsstifti, þótt nú sé ekki
vitað hvort af hefur orðið. Nýja
testamentið, sem hann lét prenta
eitt og sér árið 1609, var einkum
hugsað til þeirra, sem ekki höfðu
efni á að kaupa Biblíuna sjálfa.
Á árunum 1824–1825 lét Hið
íslenska Biblíufélag gera könnun
á biblíueign landsmanna og birt-
ust niðurstöður hennar árið 1826.
Samkvæmt þeim voru til 160
Guðbrandsbiblíur, ýmist í op-
inberri eign eða einkaeign. Hver
þessi tala er núna er ekki vitað,
en einhverjir hafa giskað á 30–40
bækur, og af þeim eru örfáar
taldar í einkaeigu.
Guðbrandsbiblía er ein af örfá-
um fyrri alda útgáfum, sem end-
urprentuð hefur verið í óbreyttri
mynd, og það í tvígang. Fyrst
var hún ljósprentuð og útgefin af
Litho-prenti á árunum 1956–
1957, í 500 eintökum, og síðan
ljósprentuð og gefin út öðru sinni
af bókaforlaginu Lögbergi, árið
1984, í 400 eintökum.
Guðbrandsbiblía
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Einhver mesti skerfur
til íslenskrar menning-
arsögu fyrr og síðar er
biblíuútgáfan 1584,
sem jafnan er kennd við
Guðbrand Þorláksson.
Sigurður Ægisson
greinir frá tilurð hennar
í þessum pistli.
HUGVEKJA