Morgunblaðið - 10.12.2006, Blaðsíða 67

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 2006 67
Erlendar bækur í miklu úrvali eftir vinsæla höfunda.
Margar útgáfur af erlendum Biblíum,
NIV, NKJV, KJV, Amplified o.fl. Gott verð.
Bókabúð Vegarins l Sími: 564 2355
Smiðjuvegi 5 l 200 Kópavogi
Kristilegar bækur, tónlist, myndbönd og gjafavara
Opið virka daga frá 13:00 – 16:30.
Fyrsti konsert er frír SÍMI 545 2500 ::: WWW.SINFONIA.IS
Jólatónleikar
LAUGARDAGINN 16. DESEMBER KL.14.00 – ÖRFÁ SÆTI LAUS
LAUGARDAGINN 16. DESEMBER KL. 17.00*– ÖRFÁ SÆTI LAUS
Hljómsveitarstjóri ::: Bernharður Wilkinson
Einleikari ::: Hulda Jónsdóttir
Kór ::: Gradualekór Langholtskirkju
tónsprotinn í háskólabíói
Leroy Anderson ::: Jólaforleikur
Pjotr Tsjajkovskíj ::: Hnotubrjóturinn, 6 þættir
Henryk Wieniawski ::: Polonaise brillante
Franz Xaver Gruber ::: Heims um ból
Jórunn Viðar ::: Það á að gefa börnum brauð
Jórunn Viðar ::: Jól
Hrafnkell Orri Egilsson ::: Jólasyrpa
í boði FL Group og Sinfóníuhljómsveitarinnar
*tónleikar utan áskrifta
þennan hátt. Loks má nefna að vorið
1952 var Sigurjón Sigurðsson lög-
reglustjóri í Bandaríkjunum og
kynnti sér ýmislegt í sambandi við
lögreglumál, meðal annars hjá FBI.
„Skoðaði þar deildirnar og reyndi pi-
stolur og nýtísku hríðskotabyssu,“
skrifaði hann Pétri Kristinssyni.
Í Noregi og Danmörku (og vita-
skuld víðar) kom fyrir að húsakynni
væru hleruð með hljóðnemum en
engar beinar heimildir eru um slíkar
aðgerðir hérlendis á sjötta áratugn-
um. Þegar komið var fram í árs-
byrjun 1956 sögðu bandarískir emb-
ættismenn það enn há íslensku
öryggisþjónustunni að hún réði ekki
yfir nauðsynlegum búnaði. Hér vant-
aði til dæmis bifreiðar með tal-
stöðvum og hlerunarútbúnað – „au-
diosurveillance equipment“ – til að
fela innandyra eða hlusta úr fjar-
lægð. Íslendingar hefðu þó „einhver
tök á að fylgjast með undirróð-
ursstarfsemi“. Vitað er að með ár-
unum fengust ýmis tæki að utan;
myndavélar með sérstökum aðdrátt-
arlinsum, leynihljóðnemar, nætur-
sjónaukar og fleira. Nákvæmar upp-
lýsingar fást ekki um það hvar og
hvernig þessum búnaði var beitt í
kalda stríðinu, enda langt um liðið.
Eflaust var það minna en gerðist og
gekk annars staðar á Vesturlöndum
og dómur Bandaríkjamanna um
innra öryggi á Íslandi var áfram dap-
ur: Eftirliti og vörnum gegn und-
irróðri væri ábótavant sem leiddi til
þess að trausta vitneskju vantaði um
leynilega starfsemi og áætlanir er-
lendra og íslenskra kommúnista í
landinu.
Þótt svo væri í pottinn búið var
áfram unnið að því af veikum mætti
að efla öryggisvarnir landsins. Lög-
regluliðið var vandlega valið sem
fyrr og reynt að tryggja að stuðn-
ingsmenn sósíalista væru ekki ráðnir
til starfa. Árið 1953 lögðu yfirmenn
varnarliðsins jafnframt til að lög-
reglan yrði styrkt svo hún gæti varið
mikilvægar byggingar á hættustund;
virkjanir, verksmiðjur, vatnsveitur,
fjarskiptamiðstöðvar, stjórnarbygg-
ingar og Alþingi. Nokkur samvinna
komst á í þessu augnamiði. Starfs-
menn Flugmálastjórnar voru um
120, undir stjórn Agnars Kofoed-
Hansen, sem mun hafa valið þá alla
og gengið úr skugga um að þeir væru
honum handgengnir. Bandaríkja-
menn töldu að um helmingur mann-
anna gæti unnið við öryggisgæslu ef
á þyrfti að halda og þjálfuðu þeir um
tuttugu þeirra í vopnaburði.
Skæruliðasamtök og dínam-
ítstuldur
Í þessum kafla er greint frá hug-
myndum um stofnun „skæruliða-
samtaka“ og dínamítstuldi í Kópa-
vogi snemma árs 1971:
Þegar Fylkingarstrákarnir þrír
voru sestir inn í Benzinn á Lauga-
veginum komu þeir Jón og Guð-
mundur sér strax að efninu eins og
einn piltanna rakti síðar: „Mikið var
rabbað í bílnum. Þeir spurðu mig
hvort ég treysti mér til að standast
yfirheyrslur langan tíma ef á þyrfti
að halda, hvort ég ætti hugsjón sem
ég væri tilbúinn að leggja lífið í söl-
urnar fyrir og fleira þessháttar. Ég
jánkaði því. Þeir sögðu mér að ég
yrði strax samsekur ef þeir segðu
mér hvað þeir hefðu í hyggju. Kom
síðan ráðagerð um að stofna skæru-
liðasamtök en til þess þyrfti að afla
áhalda og koma sér vel fyrir. Einnig
þyrftu félagarnir að vinna heit um að
leysa aldrei frá skjóðunni þótt þeir
jafnvel sætu inni alla ævi. Ég sam-
þykkti með því skilyrði að menn yrðu
ekki drepnir. Guðmundur svaraði því
ekki beint en talaði um að maður
gæti aldrei vitað slíkt fyrirfram. Ég
sagðist ekki vilja vera með í neinu
sem manndráp fælist í.“
Áformin þurfti að ræða frekar.
Ákveðið var að halda til Hafn-
arfjarðar þar sem einn hinna ungu
Fylkingarfélaga bjó í foreldrahúsum.
Á leiðinni kom upp úr kafinu að til
stæði að stela dínamíti úr skúr við
áhaldahús Kópavogskaupstaðar á
Kársnesi. Jón og Guðmundur höfðu
haldið þangað um viku áður og kann-
að aðstæður. Sprengiefnið yrði síðan
hægt að nota til hótana og skemmd-
arverka, til dæmis við álverið eða
sendiráð Bandaríkjanna. Einnig
kæmi til greina að rjúfa rafmagns-
línur til ratsjárstöðvarinnar Rock-
ville skammt frá Sandgerði eða eyði-
leggja rafmagnsspennistöðvar og
díselstöðvar á Keflavíkurflugvelli. Þá
vaknaði sú hugmynd einhvern tím-
ann að sprengja sendiráð Sovétríkj-
anna „eða jafnvel eignir Alþýðu-
sambands Íslands ef ASÍ sviki í
verkalýðsmálum“.
Gestgjafinn í Hafnarfirði sagði síð-
ar svo frá að þeir þrír sem höfðu ver-
ið kallaðir inn í Benzinn við hús Fylk-
ingarinnar hefðu allir ítrekað að þeir
tækju ekki þátt í neinu sem gæti
valdið manntjóni. Þeir hefðu þó að-
eins fengið þau svör á ný hjá Guð-
mundi „að það væri ekki hægt að
taka tillit til þess ef hagsmunir bylt-
ingarinnar krefðust þess“. Jafnframt
hefði verið rætt um það að stofna 3–5
manna skæruliðaflokka og „ræna
einhverjum háttsettum stjórnmála-
manni og kúga út fé á sama hátt og
Tupamaros“ [skæraliðasamtök í
Uruguay]. Menn hefðu þó nánast um
leið komist að því að þótt slíkar bar-
áttuleiðir gengju í Uruguay væru að-
stæður allt aðrar á Íslandi.
Allt að einu lá fyrir að halda í
Kópavog, stela sprengiefninu og sjá
svo til hvort og hvernig það yrði nýtt.
Hafnfirðingurinn ungi gat þó ekki
gerst þjófur og „borgarskæruliði“
eins og hann lýsti síðar í yfirheyrsl-
um lögreglu: „Ég sagði þeim að ég
mundi aldrei taka þátt í að stela,
hvorki dínamíti né öðru, enda hefði
ég ekki fengið að fara út heiman að
frá mér umrætt kvöld svo seint sem
áðurnefndir menn voru á ferðinni.“
Bókin Óvinir ríkisins, Ógnir og innra
öryggi í kalda stríðinu á Íslandi, eftir
Guðna Th. Jóhannesson sagnfræðing
er 411 síður með nafnaskrá og kemur
út hjá Máli og menningu.
tímann vel til að taka til og gera klárt
fyrir næstu áhöfn sem átti að taka
við, raða í skápana og gera allt fínt.
Þannig létum við tímann líða. Við
ræddum um ókyrrðina á leiðinni. Það
var hristingur meginhluta ferð-
arinnar, ókyrrð yfir Indlandshafi.“
Jónína vann störf sín með bros á
vör. Hún var líka full eftirvæntingar:
„Allir voru í góðu skapi, við Íslend-
ingarnir hlökkuðum til að fá nú
smáhlé eftir langt og mikið ferðalag:
Keflavík-Lúxemborg-Aþena-Jedda
og nú Sri Lanka.
Mér þótti strax svo gaman að
fljúga eftir að ég byrjaði árið áður að
ókyrrð truflaði mig aldrei. Einhver
sagði að þó að vélin hefði flogið á
hvolfi hefði ég ekki tekið eftir því.
Mér fannst þetta dásamlegt líf og var
ekkert að hugsa um óveður.“
Á hótelinu í Negombo var íslenska
áhöfnin að búa sig undir brottför út á
Katunayake-flugvöll. Einhver beyg-
ur var í Lilju Sigurðardóttur:
„Að morgni brottfarardagsins
vöknuðum við Sigrún á hótelinu, fór-
um niður í kaffiteríu og horfðum út.
Mér brá.
„Guð hjálpi okkur, Sigrún, við för-
um ekki í loftið í þessu veðri,“ sagði
ég.
„Það flýgur enginn í þessu
veðri“
Það var svo snarvitlaust veðrið
strax þarna um hádegið. Ég fór að
verða verulega áhyggjufull. Dag-
urinn lagðist illa í mig.
„Það flýgur enginn í þessu veðri,
það er snarvitlaust,“ sagði ég. Það
var grenjandi rigning og rok og
þrumur og eldingar. Ég hafði miklar
áhyggjur af veðrinu. Þegar við vor-
um að keyra út á völl seint um kvöld-
ið sagði ég við Sigrúnu:
„Guð minn góður, mér er svo illa
við að fljúga í svona veðri. Ég get
ekki hugsað mér að fara í loftið við
þessar aðstæður.“ Mér leið illa.“
Þegar líða tók á kvöldið og klukkan
var að nálgast ellefu var áhöfn Dag-
finns Stefánssonar á leið út á flugvöll.
Það gekk á með þrumum og eld-
ingum.
„Vá, heyrið þið í þessari?“ sagði
Sigrún Baldursdóttir þegar óvenju-
voldug skrugga reið yfir.
Dagfinnur kippti sér ekki mikið
upp við þrumur og eldingar. Hann
hafði séð ýmislegt á starfsævi sinni
sem flugmaður:
„Flugvöllurinn, sem við áttum að
fljúga frá, var sunnan við höfuðborg-
ina Kólombó, kannski álíka langt frá
henni og er á milli Keflavíkur og
Reykjavíkur. Þarna var mikið um
millilendingar fyrir flug, m.a. til Ástr-
alíu, Indónesíu og Austurlanda fjær.
Við fórum í bílum út á flugvöll.
Þetta var átta manna áhöfn. Einar
Guðlaugsson var flugmaður og Skúli
Theodórs flugvélstjóri. Yfirflugþjónn
var Guðjón Guðnason og með honum
Friðleifur Helgason flugþjónn og
flugfreyjurnar Lilja Sigurðardóttir,
Sigrún Baldursdóttir og Kristín
Geirsdóttir. Mikið þrumuveður gekk
yfir með mikilli úrkomu. Í bílnum á
leiðinni út á völl var talað um að það
yrði erfitt að koma með vélina inn í
þessu veðri. Við höfðum oft lent í
þrumuveðri þannig að það var ekki
óvanalegt. Aðalatriðið var að að-
flugstæki og annað væri í lagi.
Við vorum á leið að flugstöðinni
þar sem við áttum að bíða í brottfar-
arsalnum eftir að Flugleiðavélin
kæmi.“
Þegar klukkuna vantaði sjö mín-
útur í ellefu að kvöldi að staðartíma á
Sri Lanka höfðu flugmennirnir á
Leifi Eiríkssyni samband við aðflugs-
stjórn Ratmalana. Þeim var sagt að
flugbraut 04 á Katunayake-flugvelli í
Kólombó væri í notkun. Flugmenn-
irnir óskuðu eftir að fá að nota flug-
braut 22. Þeir vildu í ljósi aðstæðna
fara í blindaðflug (nota blindlending-
arkerfi, Instrumental Landing Sys-
tem, ILS) og styðjast við blind-
aðflugstæki á jörðu niðri. Þau sýndu
stefnu og aðflugshallageisla.
Klukkan 23.06 voru flugmennirnir
komnir í samband við ratsjárflug-
umferðarstjóra í flugturninum. Þá
voru um 150 kílómetrar eftir að Kat-
unayake-flugvelli.
Útkall, Leifur Eiríksson brotlendir,
kemur út hjá Útkalli ehf. Bókin er 206
síður með nafnaskrá.