Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1946, Page 11

tvö eða þrjú seinustu árin. Amlie varð að skjóta
hana tveimur skotum, og fór hún með g'ufubát-
inn tvívegis þvert yfir fjörðinn. Nú eru mörg
ár síðan reyðarhvalir hafa sézt á Arnarfirði.
Veit ég ekki til að þeirra hafi orðið vart síðan
1905.
Þetta er frásögn Gísla Ásgeirssonar á Álfta-
mýri. Er hún í alla staði hin merkilegasta. Verð-
ur af henni séð, að a. m. k. þrjár hvalategundir
hafa komið að staðaldri með kálfa sína inn á
Arnarfjörð. Hornfiskur eða hornreyður, sem
þeir Arnfirðingar kölluðu, hefur eftir lýsingunni
að dæma verið hnúfubakur eða knölhval, sem
Norðmenn nefna svo. Hafreyður er eflaust sama
og steypireyður (blaahval), en langreyður kall-
ast á norsku Finhval.
Athyglisvert er það og merlcilegt, að hval-
veiðimennirnir arnfirzku skyldu skipta veiðinni
niður á alla íbúa hreppsins. Virðast þetta hafa
verið óskráð lög, og freistast maður til að halþa
að hér sé um gamla hefð að ræða. Minnir þetta
hann kallaður í hvalalýsingum hér að framan.
Allir þeir bæir, sem áðan voru nefndir, eru
Frakklandsmegin Pyreneafjalla, en á norður-
strönd Spánar voru einnig margir „hvalabæir".
Nánar tiltekið má segja, að hvalveiðar hafi ver-
ið stundaðar meðfram allri strandlengju hins
forna konungsríkis Navarra.
Biskaya-hvalurinn eða hafurkittið, er ná-
skyldur Grænlands-sléttbaknum, sem var meg-
inuppistaðan í hinum miklu hvalveiðum við Sval-
barða á 17. og 18. öld. Vegna þess hve hvala-
tegundir þessar eru spakar og rólegar, reyndist
kleift að veiða þær með handsluitli og drepa
síðan með lensum. Lensur voru eins konar spjót,
sem hvalveiðimenn stungu í síðu hvalsins, í átt
til hjartans. Annan mikinn kost hafa hvalir
þessir, sem kom sér vel meðan notaðar voru
frumstæðar veiðiaðferðir: Þeir flutu jafnan á
sjónum, vegna spiksins, eftir að þeir voru
dauðir.
Einkenni var það á öllum hvalveiðum Bask-
Höfuð af geysistórum búrhval. Berið
höfuðið saman við manninn, sem uppi
á því stendur!
ekki lítið á reglur og háttu Færeyinga vai’ðandi
grindadráp. Er ekki ólíklegt að hér sé ævaforn
siður á ferðinni, eða leifar hans að minnsta
kosti. —
Spænskir hvalveiðimenn á fslandsmiðum.
Spánverjar og Frakkar verða fyrstir manna
til að reka hvalveiðar sem atvinnuveg, svo að
um munaði, en ekki aðeins til „heimilisnota".
Fullvíst er það að allt frá 11. öld, ef til vill leng-
ur, hafa baskar frá Bayonne, Biarritz, Guetary,
Saint Jean de Luz og Cibourre veitt hvalategund
eina, sem liélt sig mjög mikið í Biskavaflóa.
Hvalur þessi var sléttbakur sá, sem Norðmenn
kalla Nordkaper, en í gömlum ritum íslenzkum
nefnist hafurkitti eða liafurhvalur. Bjarni Sæ-
mundsson nefnir hann íslandssléttbak, og svo er
anna, að þær voru bundnar við land, fóru að
mestu leyti fram á fjörðum inni eða við strend-
urnar, en bækistöðvar einhvers staðar í landi.
Snemma fóru Baskar þó að teygja sig út fyrir
heimaströndina og til annarra landa. Fullyrt er,
að spanskir og franskir hvalveiðimenn hafi ver-
ið teknir að fiska hval við Nýfundnaland árið
1372. Betri og öruggari heimildir eru fyrir því,
að um 1500 voru þeir farnir að sækja hval á
firði og flóa við Irland.
Hvalveiðisaga Baskanna mun aldrei hafa ver-
ið skráð, og er margt á huldu um hana. Lítið
er vitað um veiðiaðferðir þeirra, en frumstæð-
ar hafa þær sjálfsagt verið, veiðin sennilega
lengst af byggzt á lausum handskutli og lag-
vopnurn, svo sem áður er sagt. Allt um það er
víst, að aflinn var allmikill, og seldu Baskar
VÍKINGUR
299