Andvari - 01.06.1963, Side 16

14
SÍMON JÓH. ÁGÚSTSSON
ANDVAKI
verulegu leyti reist á kenningum Rous-
seaus um jafnrétti og frelsi. Þrátt fyrir
mótsagnir sínar er hann einn af forvígis-
mönnum lýðræöishugsjóna nútímans.
Margir heimspekingar og sósíalistar 19.
aldarinnar urðu fyrir miklum áhrifum
frá Rousseau.
Mjög má draga í efa, hvort Rousseau
hefði verið samþykkur þeim skilningi,
sem ýmsir stjórnarbyltingarmenn lögðu í
þetta rit hans, og nærri víst má tclja, að
hann hefði verið andvígur byltingunni
miklu, eins og hún varð í framkvæmd.
La Nouvelle Hélo'ise er löng ástasaga.
Rousseau ritaði hana af innri þörf til
þess að tjá sjálfum sér tilfinningar sínar.
Unaður náttúrunnar í Montmorency
gagntók hann; hann og náttúran urðu
eitt. Hann þráði einveru, ekki einveru
með sjálfum sér, heldur einveru tveggja
samstilltra sálna. í hinu fagra umhverfi
vaknar ástarþrá hans, og hann hafði eng-
an sálufélaga, þar sem Theresa var. Sálu-
félaga finnur hann í frú d’Houdetot, en
hún hafði gefið ást sína öðrum manni og
gat því aðeins veitt honum vináttu sína.
Ástadrauma sína festi hann á blöð og
þannig varð sagan smám saman til.
Skáldsaga þessi er samin í sendibréfa-
formi, hún er bréf, sem fara milli tveggja
elskenda. Þetta skáldsagnaform var þá í
tízku og er talið runnið frá Englendingn-
um Richardson. Fyrri hluti sögunnar
fjallar um æskuástir þeirra Júlíu og St.
Preux, kennara hennar. Þau fá ekki að
eigast sakir stéttamunar. Seinni hluti sög-
unnar er um hjónaband Júlíu og aðals-
mannsins Volmars. Hefur faðir Júlíu
heitið honum henni án vitundar hennar.
Volmar er hið mesta göfugmenni, og þrátt
fyrir ástarharm Júlíu í æsku, verður
hjónaband þeirra mjög farsælt. Hún er
manni sínum trú, þótt freistingar steðji
að.
Sagan lýsir ekki eingöngu brennandi
ástríðum, heldur flytur hún jafnframt
siðferðilegan boðskap: Hjónabandið er
heilagt. Á þessum tíma var hjónaband í
yfirstéttunum í Frakklandi oft ekki til
fyrirmyndar. Ungum stúlkum var haldið
sem föngum í klausturskólum, þar til for-
eldrar þeirra ákváðu að gifta þær. Þær
höfðu ekkert tækifæri til þess að kynnast
ungum mönnum á þeirra reki. Um æsku-
ástir hjá þeirn var því naumast að ræða.
En þegar þær giftust, fengu þær frelsi,
og voru mikil brögð að því, að þær mis-
notuðu það. Á dögum Rousseaus var í
yfirstéttunum hæðst að gagnkvæmri trú-
mcnnsku hjóna. La Nouvelle Hélo'ise
flytur þann siðaboðskap, að gagnkvæm
trúmennska sé ein aðalhjónabandsskyld-
an og að ástarævintýri, sem leyfileg
eru ungri ógiftri stúlku, séu glæpur,
ef hún heldur þeim áfram, eftir að hún
giftist. Sagan sýnir einnig, hvernig kona
getur skapað sér hamingju á rústum mik-
illar ástar. Hún þarf ekki að „gefa sína
ævi alla fyrir eina nótt í Paradís". Til
þess að verða hamingjusöm, nægir henni
góður eiginmaður og börn. Rousseau læt-
ur söguna gerast í Sviss, við Genfarvatnið.
Söguhetjurnar, hjónin, lifa rólegu en
starfsömu lífi á búgarði sínum. í borgum
er ekki unnt að höndla sanna hamingju,
þótt menn hafi allar dyggðir til að bera.
Hið nána samband mannsins við náttúr-
una er nauðsynlegt skilyrði hamingju
hans. Náttúrulýsingar Rousseaus eru al-
ger nýjung í bókmenntunum. í fyrsta
sinn verður náttúran órofa þáttur í sögu
mannlegra örlaga.
Áhrif þessarar skáldsögu voru mikil og
víðtæk. Rousseau verður andlegur leið-
togi fjöldans með því að koma fram með
nýja hugsjón um sambúð karls og konu.
Hann tjáir mannlegar ástríður af þeirri
frásagnarlist og með þeim stíltöfrum, sem
„brenna pappírinn". Brátt flæddi yfir