Andvari - 01.06.1963, Page 46

44
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
ANDVARI
boginn) hjá Bjarnafossi, sem nefnd er
síðar í sögunni. — Og nokkru síðar í
Heiðarvígasögu er aftur minnzt á brúna:
-— Þá var brú á ánni uppi hjá Bjarnaforsi
ok lcngi síðan. Eru báðar þessar tilvitn-
anir teknar úr því sem prentað er eftir
skinnbókarbroti Heiðarvígasögu. En hin
seinni tilvísun bendir til þess að á þeim
tíma, sem sagan er í letur færð, þá hafi þó
sú brú verið ofan fallin. -— Heiðarvíg
eiga sér stað haustið 1018 að áliti hinna
fróðustu manna, og Sigurður Nordal tel-
ur sögu þeirra ritaða um 1200.
Það virðist því liggja Ijóst fyrir að á
þeim tíma er líður milli Heiðarvíga og
skráningar sögunnar, bafi verið aftekinn
sú brú er þarna var fyrrum. En um þann
atburð er þess varð valdandi að af var
tckin brúin er sú alkunna þjóðsaga, sem
um leið er látin skýra það nafn er fossinn
ber enn þann dag í dag. Þar sem ég veit
ekki þjóðsöguna betur sagða í sem stvtztu
máli heldur en bjá hinum stórmerka
fræðimanni okkar Borgfirðinga Kristleifi
heitnum frá Stóra-Kroppi, þá leyfi ég
mér að taka hér upp kafla úr þætti bans
um Hvítá í öðru bindi ritsafns hans Or
byggðum Borgarfjarðar, bls. 276:
Einu sinni bjó ekkja í Hraunsási. Hún
var efnuð vel og meðal annars átti bún
Norðurreyki í Hálsasveit. Tvö börn átti
bún. Voru þau komin á legg, er saga þessi
gerðist. Eitt sinn átti að halda aftansöng á
jólanótt á Gilsbakka. Þangað fór Hrauns-
áskonan með allt fólk sitt, að undan-
skildum börnunum tveim. Þau áttu að
lcika sér heima við. Tunglskin var og
blítt veður. Þegar fólkið kom lieim voru
börnin horfin. Spor þeirra lágu að stein-
lioganum á ánni. Kom þá í ljós að þau
liöfðu fallið í ána út af boganum. Lét þá
móðir þeirra höggva bogann niður með
þeim ummælum, að yfir Barnafoss skyldi
enginn maður komast lifs af um aldur og
ævi. En í minningu um börnin gaf hún
Reykboltskirkju Norðurreyki.
Og enn segir Kristleifur: Ekki skal ég
dæma um áreiðanleik þessarar sögu, en
víst er um það að sú trú hafði fest rætur
í huga fólks, að álög Hraunsáskonunnar
væri ekkert hégómamál. Atvik, er gerðist
við fossinn í lok 18. aldar, gaf álaga-
trúnni nýtt líf.
Þá var það eitt sinn í miklum vetrar-
harðindum að ísspöng kom á gljúfrið við
fossinn. Er það þó næsta fátítt og aldrei
tollir ís á Hvítá degi lengur, sem svo er
kallað, alla leið niður fyrir Hvítársíðu.
Veldur því kaldavermsl. Vinnumaður frá
Gilsbakka átti leið yfir ána. Datt honum
í hug að sýna nú að álög Hraunsáskon-
unnar væru að engu orðin, með því að
fara yfir ána á ísspöng þessari. En óðar en
bann steig á spöngina, féll hún niður og
maðurinn með, sem drukknaði þar í ánni.
Þóttist fólk þá sjá, að það væri ekkert
hégómamál með áhrif álaganna.
Þetta er hin stuttorða frásögn Krist-
leifs. En mér hefur verið tjáð að í annál
Halldórs Pálssonar hins fróða, frá Ás-
bjarnarstöðum, sé fyllri frásögn af þessu
slysi. Er sá nafngreindur, sem í ánni fórst,
og hét hann Þórður. Svo hermir saga að
Jakob sonur séra Snorra á Húsafelli fylg-
ir Þórði að ánni, en Jakob er um þær
mundir bóndi á Búrfelli í Hálsasveit.
Bendir þetta til þess að Þórður hafi verið
staddur sunnan ár og verið á heimleið og
mætti þá vera að hann hefði farið þarna
yfir fossinn á suðurleið. En hvort sem er,
þá þykir Jakobi sýnilega óvarlega stefnt.
Er þeir komu að spönginni gerði hann
þá ráðstöfun að bann knýtti bandi um
Þórð miðjan og brá hinum endanum utan
uin sjálfan sig. Síðan gekk Þórður á
spöngina. Hann hafði broddstaf í hendi.
Hann vildi revna fyrir sér og bjó niður
staf sínum í ísinn, einu sinni. Við það