Andvari - 01.06.1966, Side 76

74
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARl
Eg gat þess að siður hefði verið á árun-
um fyrir hina síðari hcimsstyrjöld að kalla
Þýzkaland Þriðja ríkið. Með þessu var átt
við, að það væri sögulegur arftaki þess
keisararíkis, er Bismarck skapaði 1871
og var uppistandandi til 1918. En fyrsta
ríkið, sem kennt er við Þýzkaland, varð
með sanni langlífast þessara ríkja, tilveru
þess má mæla í þúsund árum. Segja má
að það hafi verið umgjörð þýzkrar sögu
frá upphafi og fram á 19. öld. En úr því
að bæði Ríkið og Prússland eru horfin úr
sögunni og af landabréfunum, þá virðist
ekki fjarri lagi að gera báðum nokkur
söguleg skil og þá verður ekki hjá því
komizt að hverfa aftur í miðaldir. Nú
kann það að virðast við fyrstu sýn æði
mikill krókur að leita um svo langan veg
til útlistunar á pólitískum atburðum,
sem eru aðeins aldargamlir. En í reynd
er þetta bæði eðlilegt og nauðsynlegt:
þótt miðaldir væru löngu liðnar tíma-
talslega séð þegar járnkanslarinn hóf
göngu sína, þá lifðu þær enn í Þýzka-
landi eins og draugur^ sem ekki hefur
verið komið fyrir, og hið stórpólitíska
afrek Bismarcks, sameining Þýzkalands,
var hlutverk, sem flest önnur ríki Evrópu
höfðu lokið við fyrir mörgum öldum.
Bismarck fékkst við pólitískt vandamál,
sem þýzkar miðaldir höfðu glímt við; en
ekki leyst.
Og þá víkur sögunni til Rómar. Það er
á jóladag árið 800. Frammi fyrir háaltar-
inu í kirkju heilags Péturs postula krýpur
hávaxinn vörpulegur maður og gerir
bæn sína. Þegar hann ris á fætur gengur
páfinn að honum og krýnir hann keisara-
djásni. Þá hrópar allur Rómarlýður meðal
kirkjugesta: Karolo Augusto a Deo cor-
onaio magno pacifico imperatori vita et
victoria! — Líf og sigur Karli Agústusi
krýndum af guði miklum og friðsælum
keisara. Þessi orð voru hinn forni hyll-
ingareiðstafur, sem farið var með er keis-
arar voru krýndir, og þegar múgurinn
hafði hyllt keisarann þrisvar sinnum
með fyrrgreindum orðum varpaði páfi sér
fyrir fætur honum og auðsýndi honum
lotningu svo sem siður hafði verið að
fornu.
Á bak við hina nýsköpuðu keisaratign
á Vesturlöndum lá klerkleg og kristin
hugmyndafræði, sem um þessar mundir
var að færast í fast form: svo sem einn
var guð á himnum, sem stundum er jafn-
vel kallaður keisari — imperator caelestis,
þá skyldi og einn vera keisari á jörðinni
— imperator terrenus. Efann er alvaldur
hins kristna samfélags. Hlutverk hans
er að verja heilaga kirkju á heimavett-
vangi, halda fólki til hlýðni við hana
og uppræta trúvillu, en á ytra vettvangi
á hann að boða trú meðal heiðingja,
snúa heiðnum þjóðum til kristni. Karl
Frankakonungur hafði gegnt þessu hlut-
verki um mörg ár áður en hann var krýnd-
ur keisari. Hann komst næst þvl að vera
alvaldur alls hins kristna samfélags á
Vesturlöndum: Um aldamótin 800 náði
ríki hans frá norðurhlutum Spánar að
Norðursjó, austur að Saxelfi, alllangt
austur með Dóná og suður að Adríahafs-
botnum. Hann hafði kúgað Saxa til
kristni og stutt kirkju Krists með ráðum
og dáð og bjargað páfastólnum úr fjand-
manna höndum.
Karl mikli var því í raun og sanni
holdtekja hinnar klerklegu og kristnu
keisarahugmyndar þessara alda. í þessu
kristna samfélagi — res publica Chris-
tiana — sem var vcldi Karls mikla voru
margir þjóðflokkar, sundurleitir að tungu
og þjóðerni, en um miðja niundu öld
klofnar þetta veldi í þrennt, og segja má
að í stórum dráttum hafi þessi þrískipt-
ing lagt grundvöll að þremur fremstu
þjóðlöndum Vestur-Evrópu, Þýzkalandi,
Frakklandi og Ítalíu. Á næstu áratugum
gekk keisaratitillinn eins og bitbein milli