Andvari - 01.06.1966, Blaðsíða 78

76
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
höfðingja, er löndum réðu, og voru sumir
æði lítilsháttar, er báru keisaranafn. í
byrjun tíundu aldar verður þýzka kon-
ungsríkið til í héruðunum milli Rínar og
Saxelfar. Þá skiptust þessi héröð í fimm
hertogadæmi, er báru nöfn fornra ger-
manskra ættflokka. Þegar frá upphafi
verður það venja, að hertogarnir og ann-
að stórmenni, geistlegrar og veraldlegrar
stéttar, kjósa sér konung í Þýzkalandi.
En árið 962 gerast þau tíðindi, að Ottó I.
konungur Þýzkalands, af kyni Saxa, er
krýndur til keisara af páfa í Róm. Frá
þeirri stundu var hinn rómverski keisara-
titill tengdur þýzkri sögu. Síðan var það
háttur þýzkra konunga um langan aldur
að halda til Ítalíu og Rómar og láta krýn-
ast. Sonarsonur Ottós I., Ottó II., hafði
jafnvel í huga að gera Róm að keisara-
setri, og hann lét letra á innsigli sitt:
Renovatio imperii Romanoram — endur-
nýjun hins rómverska ríkis. En sá keis-
aradraumur féll í gröfina með honum.
Um miðja tólftu öld er farið að kalla
þetta þýzka keisararíki heilagt: sacrum
imperium Romanum ■—- hið heilaga róm-
verska ríki. Stuttu fyrir aldamótin 1500
er titillinn enn lengdur: Sacrum imperium
Romanum nationis Teutonicae — Hið
heilaga rómverska ríki þýzkrar þjóðar, og
þeim titli hélt það æ síðan unz það tók
andvörpin árið 1806.
Upprunalega var þetta keisararíki ekki
talið landfræðileg eining, heldur verald-
legt tákn hins kristna samfélags. Á hámið-
öldum má þó greina landamæri þess í
austri og vestri. Þau fylgdu þá fljótunum
Saone og Rhone í Frakklandi, Niðurlönd
og héruðin vestan Rínar inn í núverandi
Belgíu teljast þá til Hins heilaga róm-
verska ríkis. í austri lágu landamærin frá
Adríahafi, innan þeirra voru bæði Austur-
ríki og núverandi Tékkóslóvakía, síðan
fylgdu þau Óderfljóti til hafs. En þetta
keisaradæmi var ekki samfellt ríki í nein-
um skilningi. Keisaradómurinn var að-
eins hátignartitill. Frá því um miðja 15.
öld var keisaratignin jafnan í höndum
furstanna í Austurríki, Habsborgarætt-
arinnar. En valdið til að kjósa keisara var
í höndum sjö þýzkra fursta, þriggja geist-
legra og fjögurra veraldlegrar stéttar.
Öll viðleitni þeirra, er fóru með keisara-
tign á Þýzkalandi, til þess að skapa mið-
læga samfellda stjórn innan mæra hins
Heilaga rómverska ríkis þýzkrar þjóðar,
fór út um þúfur. Hin pólitíska þróun
rikisins gekk öll veg tvístrunar og sundr-
unar. Um miðja 13. öld hafa hin fornu
hertogadæmi ættflokkanna tvístrazt í
smærri eindir. Ný furstaríki myndast,
óháð ættflokkaskipan hertogadæmanna
fornu, biskupsstólar og klaustur verða
sjálfstæð ríki, og er það einsdæmi í sögu
Evrópu. Hinir innlendu furstar berjast án
afláts gegn allri ríkissameiningu og njóta
þar aðstoðar Frakklands, sem á þessum
öldum hrifsar til sín væna bita úr landi
keisararíkisins og stefnir markvisst að því
að gera Rínarfljót að landamærafljóti
Frakklands og Þýzkalands. Á 17. öld
verður þýzka ríkið vígvöllur alþjóðaátaka,
þar sem franskir, sænskir og danskir her-
ir fara ránshendi um héruð. I friði þeim,
sem samin var eftir 30-ára styrjöldina í
Westfalen 1648 varð eymd Hins heilaga
rómverska ríkis þýzkrar þjóðar mest og
dapurlegust. Raunar var ekki hægt að
kalla það ríki lengur. Það var mor 300
fullvalda ríkja, og voru mörg æði smá,
furstadæma, hertogadæma, biskupsstóla,
ríkisborga, jafnvel ríkisþorpa, klaustra,
ríkisriddara. Flvert þessara ríkja hafði sín
eigin lög, sína eigin hirð, sína eigin mynt-
sláttu, sína eigin tolla. Þegar þjóðréttar-
fræðingurinn Samuel Pufendorf reyndi
að lýsa þessu ríki, sem taldi sig bæði róm-
verskt og þýzkt, þá var hann í standandi
vandræðum og taldi það vera einhvers-
konar óreglulegan skrokk líkastan skríms-
li — irregulare áliquod corpus et monstro
simile.