Andvari - 01.06.1966, Page 80

78
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
undarlegu samblandi guðrækni, herskap-
ar og kaupmennsku. Þýzku riddararnir
tóku brátt að færa sig upp á skaftið og
leggja undir sig pólsk lönd, en eftir mik-
inn ófrið var saminn friður við Pólverja
1466 og misstu riddararnir þá nokkur lönd
i vestri, en Austurprússlandi héldu þeir
ásamt höfuðborginni Königsberg, en urðu
að taka lönd sín að léni af pólsku krún-
unni. Árið 1525 varð stórmeistari regl-
unnar Albrecht af Hohenzollernætt. Hann
breytti Austurprússlandi í veraldlegt lén,
og með þessum hætti varð Austurprúss-
land, nýlenda herskárra munka, eign
þeirrar ættar, sem átti eftir að gera Prúss-
land að evrópsku stórveldi.
Hohenzollernættin var kynjuð frá
Suðurþýzkalandi, og höfðingjar hennar
höfðu um langan aldur verið borgargreif-
ar í Núrnberg og á þann hátt staðið í
þjónustu keisarans. En árið 1410 veitti
Sigismundur keisari Friðriki borgargreifa
Brandenborgarmörkina vestan og austan
Saxelfar allt að Oderfljóti. Þessu léni
fylgdi kjörfurstatign og eftir þetta gátu
Brandenborgarfurstarnir tekið þátt í hin-
um pólitíska skollaleik, sem jafnan var
háður við keisarakjör. Hohenzollcrnættin
varð einna fyrst til að taka upp siðbót
Lúters og komst á þann hátt yfir geysilegar
kirkju- og klaustraeignir. En kjörfurst-
arnir í Brandenburg koma fyrst að ráði
við almenna sögu Þýzkalands um og eftir
miðja 17. öld. Friðrik Vilhjálmur, kallaður
kjörfurstinn mikli, fékk bætt við ríki sitt
ítökum við Rínarfljót, ennfremur auðug-
um biskupsdæmum. En merkilegastar og
afdrifaríkastar urðu þó þær ráðstafanir
sem hann gerði í innanlandsmálum. f
landi hans var fjölmenn stétt stórlátra
og agalausra riddara, er sátu bújarðir sín-
ar sem lén frá krúnunni gegn herskyldu.
Þessir riddarar og búhöldar höfðu oft veriö
kjörfurstunum stríðir í taumi, en Friðrik
Vilhjálmur teygði þá til sín með miklum
fríÖindum. Árið 1653 breytti hann léns-
jörðum þeirra í sjálfseign. Hann veitti
þeim einkarétt til að eignast bújarðir,
velti af þeim öllum sköttum og gaf þeim
alræðisvald yfir bændum. Prússneskir
bændur urðu eftir þetta gersamlega ánauð-
ugir, leibeigen, eins og sagt er á þýzku,
junkararnir eignuðust bændurna með húð
og hári. í sama mund höfðu þeir lögsögu
yfir þeim, dóms- og lögregluvald. Junkar-
arnir fengu einir rétt til foringjatignar í
prússneska hernum og þeir fengu einir
rétt til háembætta í ríkisstjórn og stjórn-
gæzlu. Með þessu urðu junkararnir, aðall-
inn, sú stéttin, sem öllu réð í ríkinu undir
forustu kjörfurstans. Sonur Friðriks Vil-
hjálms fékk leyfi keisara til að taka sér
konungsnafn. Hann krýndi sig sjálfur í
borginni Königsberg og tók nafn af því
landi, er þýzku riddararnir höfðu forðum
daga lagt undir þýzk yfirráð, kallaði sig
konung Prússlands.
Þetta nýja prússneska konungsríki var
ærið tætingslegt, lönd þess á tvístringi og
ekki frjósöm af náttúrunnar hendi. En
það var auðsætt á öllu, að Hohenzollern-
ættin hafði fullan hug á að bæta við ríki
sitt. Hún var ágjörn til fjár og landa. Þjóð-
höfðingjar Hohenzollernættarinnar urðu
frægir fyrir að þiggja mútur af erlendum
þjóðhöfðingjum, t. d. LoÖvík 14., en fræg-
ari voru þeir þó fyrir það, hve fljótir þeir
voru til pólitískra vinslita, í þeim efnum
átti blygÖunarleysi þeirra sér engin tak-
rnörk. En þeir komu sér upp einhverjum
fjölmennasta og harÖsnúnasta her í
Evrópu 18. aldar. Þegar Friðrik II. tók
ríki á Prússlandi 1740 erfði hann eftir
föður sinn her, sem fáir stóðust snúning.
Þessi kaldgeðja hundingi á konungsstóli
Prússa átti manna mestan þátt í því að
veikla Hið heilaga rómverska ríki þýzkrar
þjóðar, og var þó varla á það bætandi.
Idann tók herskildi auðugasta land Aust-
urríkis, Schlesíu, og hann og eftirmaÖur