Andvari - 01.06.1966, Síða 98

96
SVERRIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
óstutt. Og hann gekk feti lengra: í einu
bréfa sinna frá Pétursborg sagði hann,
að Prússlandi væri nú nær aS stefna her
sínum í suSurátt allt til Bodenvatns og
láta hermenn sína stinga landamæra-
stólpunum í baktöskur sínar. Hann hafSi
fyrir löngu spáS því, aS pólitískar krepp-
ur í Evrópu mundu gefa Prússlandi byr
í seglin. Hér gafst því tækifæri til aS
sprengja Þýzka ríkjabandalagið í loft upp
og færa út veldi prússneska ríkisins. En
Bismarck fékk engu ráSiS, enda hraus
prússnesku stjórninni hugur viS slíkum
ráðstöfunum, sem hún lagSi aS jöfnu
viS byltingu. En að slíkri byltingu stefndi
Bismarck. RáSum hans var ekki hlýtt og
sjálfan skorti hann þaS, sem hugur hans
hafði þráð um langa stund: valdið. Ung-
ur hafði Bismarck sagt í bréfi til eins
vinar síns, að hann vildi ekki iðka aSra
hljómlist en þá, er honurn léti. Allt frá
ungum aldri kunni Bismarck því illa aS
vera undir aðra gefinn. AS ætt og upp-
eldi var hann riddaragósseigandinn, al-
valdur landsdrottinn sveitaalmúgans,
bænda og vinnumanna, og þessi tilfinn-
ing að kenna valds síns yfir mönnum
fylgdi honum inn í stjórnmálin, mark-
aði persónuleika hans í embættum sendi-
herra, forsætisráðherra og kanslara. MeSan
hann var sendiherra var hann oft yfir-
boðurum sínum stríður í taumi og gekk
sínar eigin götur eins langt og hann treysti
sér án þess að gerast sekur um embættis-
legt agabrot. Nú var þetta mjög breytt,
er hann var skipaSur forsætisráðherra
Prússlands haustið 1862 og utanríkis-
ráðherra nokkru síðar. Markinu var náS.
Hann lék ekki lengur á veika fiðlu í
hljómsveitinni. Hann hafði hljómsprot-
ann í hendi sér. Innan stundar mundi
allt Þýzkaland dansa eftir lagboSa hans.
Þegar Bismarck tók völd hafSi deilan
milli krúnu og þings staðið látlaust í tvö
ár. SamtíSannönnum þessarar viðureign-
ar var Ijóst, að í reynd var þessi viður-
eign deila tveggja stétta, borgara og junk-
araaðals. 1 samtíð og síðari söguritum hef-
ur deilan veriS kölluð stjórnarskrárbarátt-
an í Prússlandi og má það vel standast.
Ágreiningurinn um herlögin og fjárveit-
ingu til hersins snerist um það, hvort
hinir þjóðkjömu fulltrúar fengi nokkurt
vald yfir hernum, sem junkararnir ásamt
konungi sínum höfðu stjórnað með fullu
alræði um aldir. Reynsla sögunnar hafði
sannað það ótvírætt, að herinn var úr-
slitavaldið í Prússlandi; þegar þingfull-
trúar 'borgarastéttarinnar seildust til þessa
valds, þá töldu konungur og junkaraaS-
all að hér væru framin pólitísk helgispjöll.
Þeir sem næstir stóðu konungi á þessum
árum, hermálaráðherrann Roon og Edwin
von Manteuffel, sem var fyrir hermála-
skrifstofu konungs, bjuggust við byltingu
á hverri stundu. En þeir hjuggust ekki
aSeins við henni. Þeir vildu espa og egna
stjórnarandstöðuna svo, að uppþot yrðu
og götuóeirðir og hernum gæfist kost-
ur á aS drekkja byltingunni í blóði. Þá
væri hægt að afnema þessa stjórnarskrá,
sem Prússakonungur hafði neyðzt til að
gefa þjóSinni af fullveldi sínu. Þessar
hugmyndir hinna afturhaldssömu ráð-
gjafa Prússakonungs voru svo vel á veg
komnar, að gerSar höfðu verið nákvæmar
áætlanir um að taka Berlín með hervaldi
og lýsa yfir umsátursástandi. Hugmyndir
þessar voru raunar ekki nýjar af nálinni.
Þær höfðu veriS ræddar í hirðklíku Leo-
polds von Gerlachs á haustmánuðum
1848 og enginn hafði verið eins ákafur
formælandi þeirra og Bismarck. 1 nóvem-
ber 1848 skrifaði hann konu sinni eftir
ráðherraskiptin: Ef ráðuneytiS gerir
skyldn sína, þá efast ég ekki um það,
að blóði verður úthellt.
Fjórtán ár voru liðin síSan Bismarck
hafði viljað taka lýðnum blóð, en bæði
var það, að hann hafði lært margt í