Andvari - 01.05.1967, Page 38

36
NIGEL BALCHIN
ANDVARI
er drepinn var átti marga frændur og
vini, kusu margir hjartaprúðir menn
fremur hefnd en nokkurt silfurgjald. A
tíma blóðhefndanna, sem leiddu til hinnar
hörmulegu Njálsbrennu, höfðu Islend-
ingar nýlega snúizt til kristinnar trúar, en
sú kenning, að menn skyldu vera fljótir
til sátta við óvini sína, virðist ekki hafa
skotið djúpum rótum, þó að stundum sé
rætt um „kristna menn“, virðist slíkt
aldei hafa verið notað sem röksemd, þegar
aðilar blóðhefnda voru knúðir til að fallast
á fébætur. Þó að manngjöld lykju málum
í orði kveÖnu, var það þó oft svo í reynd-
inni, að einhvern eða einhverja af ætt-
ingjum hins dauða þyrsti í grimmúð-
legri hefnd, og auðvelt var að vekja upp
á ný illmæli, sem leiddu til spánnýrrar
deilu, sem var í rauninni hin gamla í
nýrri mynd.
Þjóðfélagið var lítið og miklar tengdir
milli ætta. Bæði sá, sem drepinn var, og
vegandinn áttu fjölda ættingja, sem allir
urðu meira og minna við málið riðnir og
hlutu að styðja ættingjana, ef til þess
kæmi, að málin færu til alþingis. Hér og
hvar í sögunum getur að finna menn, sem
lentu í þeim vanda að vera skuldbundnir
báðum aðilum í sömu deilunni; og áður
en alþingi kom saman, voru bumbur barð-
ar til stuðnings hvorum aðilanum um sig
með sama gauragangi og í forsölum þings
Sameinuðu þjóðanna.
SAGAN
Þetta er baksviö að frásögninni um
Njálsbrennu eins og hún er sögð í sög-
unni. Islendingasögunum var fyrst skilað
frá einni kynslóð til annarrar munnlega,
og vist er um það, að Brennu- Njáls saga
hefur ekki veriÖ rituð fyrr en mörgum
árum eftir að atburðirnir gerðust, svo að
nákvæmni hennar verÖur dregin í efa
eins og flestrar sögu. Engum, sem söguna
les, getur dulizt, að hún á rætur að rekja
til frásagna samtíðarmanna; það sést af
því, hve ljóslifandi hún er í einstökum
atriöum og skapgerðarlýsingum. Þessi
sannfæringarkraftur Islendingasagnanna
stafar í rauninni af því, að þær eru alltaf
fullkomlega bundnar við staðreyndir og
hlutlægar. Oss er aðeins sagt það, sem
fólk sást gera og heyrðist segja. Sögu-
maðurinn reynir aldrei að segja oss, hvað
gerðist í huga nokkurs manns.
Oss er látið eftir að draga ályktanir,
ef vér viljum. Árangurinn er furðulegur
og sérkennilegur hlédrægnisblær, sem er
langtum áhrifameiri en nokkur skrúð-
mælgi. Norrænir menn gátu stundum
verið tilfinningasamir, og þeir voru næmir
fyrir hetjulegum orðum, einkum á bana-
stund. Stundum kvað hetjan vísur deyj-
andi, fullar af undarlegu raupi og alveg
óþýðanlegar. Hér cr sennilega um nokkra
skreytingu að ræða af hálfu sögumanns-
ins. En yfirleitt er hinn sérkennilegi blær
íslendingasagnanna fólginn í því, að þar
er engin skreyting né tilfinningasemi.
Að sumu leyti er Njáls saga ákaflega
flókin frásögn með miklum fjölda af
persónum og skyldleikatengslum, sem er
eins og gestaþraut. Ekki hjálpar það
lesandanum, að tvær persónur bera oft
sama nafn. Þannig átti Njáll óskilgetinn
son, Höskuld að nafni, en hann átti líka
fósturson, sem hét Höskuldur. Mikið er
talað um Grana Gunnarsson og Gunnar
Lambason, en Grani er ekki sonur
Gunnars Lambasonar. Það kemur á dag-
inn, að Brennu-Njáls saga er yfirleitt
ekki auðveld aflestrar.
Að öðru leyti gæti þó sagan varla verið
sterkari í einfaldleik sínum. Allar flækj-
urnar, allt, sem sýnist útúrdúrar, allur
fjöldinn af aukapersónum er í raun og
veru hlutar af stórkostlega ofnu mynstri.
Eins og fínt persneskt teppi leiðir Njáls-
saga fram frábærlega glæsilegan heildar-
svip úr fjölda af fínlega unnum minni