Andvari - 01.05.1967, Page 46

44
NIGEL BALCHIN
ANDVARI
Lýtingur þóttist þó aldrei hafa tekið
sættum fyrir víg Þráins, og skömmu
seinna sat hann fyrir Höskuldi Njálssyni,
þegar hann fór fram hjá, ásamt tveimur
bræðrum sínum og þremur húskörlum,
og felldu þeir hann eftir harðan bardaga.
Þeir virðast ekki hafa lýst vígi á hendur
sér, að réttum hætti, en flýðu og fálu
sig i skógunum.
Þetta var ekki aðeins morð, framið af
furðulegum bleyðiskap, en einnig svo
heimskulegt og marklaust, að menn hljóta
að efast um, að sagan segi hér allan sann-
leikann. Jafnvel á 10. öld var það óvenju-
legt á íslandi, að menn væru drepnir fyrir
það eitt að riða hjá túngarði; og þótt sú
yfirlýsing Lýtings hefði verið rétt, að hann
hefði aldrei tekið sættum fyrir víg Þráins,
hefði það verið mjög léleg afsökun fyrir
því að vekja aftur upp blóðhefndina,
þegar hvorki bræður Þráins né sonur
hans vildu það. Ennfremur hefði enginn
maður með fullu viti viljað vekja að nauð-
synjalausu blóðuga deilu við Njálssonu
og Kára, einhverja mestu vígamenn í
landinu.
Lík Höskuldar var fært Hróðnýju,
móður hans, sem flutti það á sleða að
Bergþórshvoli. Hún veitti líkinu ekki ná-
bjargir, en lét Skarpheðni það eftir og
lagði i hans hendur skylduna að hefna
hálfbróður síns. Vér mundum ekki hafa
búizt við, að Bcrgþóra væri sérlega áfjáð
í að hætta lífi sinna eigin sona til að hefna
sonar „arinelju" hennar, en hún hvatti
ákaft til hefnda eins og hún var vön. Eina
áhyggjuefni hennar var, að Höskuldur
Hvítanesgoði mundi bjóða bætur, þegar
hann frétti um morðið, og við hótunum
kynni að verða tekið.
Skarpheðinn og bræður hans voru
henni sammála, og hér kemur annað
óskiljanlegt atriði í allri atburðarásinni.
Frá þeirri stundu, sem hefndin var ákveð-
in, virðist það hafa verið talið sjálfsagt,
að Höskuldur Hvítanesgoði yrði fórnar-
lambið. Þetta virðist alveg andstætt allri
skynsemi. Höskuldur Hvítanesgoði átti
engan þátt í morðinu, og hafði raunar
harðlega neitað allri þátttöku. Hann og
Njálssynir höfðu verið aldir upp saman,
og oss er oft sagt af óvenju hlýrri og heilli
vináttu þeirra. Hann var aðeins í tengdum
við morðingjann sjálfan. Hvers vegna var
hann þá valinn að skotspæni?
Þarna virðast vera tvær hugsanlegar
skýringar. Hin fyrri er sú, að Skarpheðinn
og bræður hans hafi trúað með réttu eða
röngu, að Höskuldur Hvítanesgoði hefði
verið í vitorði um morð hálfbróður þeirra
— með öðrum orðum, að Lýtingur hefði
aðeins verið verkfæri í annarra höndum.
Hið eina, sem hugsanlega bendir í þessa
átt, er það, að Höskuldur Hvítanesgoði
sagði ekki Njáli eða fólki hans frá uppá-
stungu Lýtings, en lét sér nægja að neita
þátttöku og reið á brott. En það virðist
mjög ósennilegt eftir öllu að dæma, sem
sagt er frá Höskuldi, að hann hafi átt
nokkurn þátt í morðinu, beinan eða óbein-
an. 'Hann virðist hafa verið frábær skap-
festumaður og gáfaður, — allra manna
síðastur til að gerast þátttakandi í grimmd-
arlegu og tilgangslausu morði. Hins vegar
getur hugsazt, þótt ekki verði það sannað,
að sumir Sigfússona og skyldmenni þeirra
kunni að hafa verið flæktir í málið, þar
sem vér vitum af því, sem síðar gerist, að
sumir þeirra voru ábyrgðarlausir og svik-
ulir.
Miklu sennilegri ástæða til þess, að
Höskuldur Hvítanesgoði er valinn sem
fórnarlamb, er sú, að vinátta milli hans
og Njálssona hafi ekki verið jafn heil og
sagt var. Bræðurnir kunna að hafa verið
afbrýðisamir við Höskuld. Njáll hafði alið
hann upp í miklu dálæti eins og yngsta
son sinn, verið mjög örlátur við hann
og komið honum til mikilla mannafor-
ráða. Höskuldur virðist á margan hátt