Andvari - 01.05.1967, Page 67

MARTIN A. HANSEN:
Herman Melville og ,Moby-Dick'
Hvalveiðiskáldsagan „Moby-Dick“ kom
út 18. október 1851 á Englandi og mánuði
síðar í Ameríku. Herman Melville var
sjálfur Ameríkumaður, og það voru land-
ar hans, sem fögnuðu bókinni bezt. Eng-
lendingar voru fúlir í skapi, Melville hafði
sneitt að þeim í skáldsögunni, kannski
fannst fremstu siglingaþjóð heimsins súrt
í broti, er hún komst að því, að ameríski
hvalveiðiflotinn væri tíu sinnum stærri
en sá brezki, í annan stað voru Englend-
ingar vanir öðru berjaskyri, einkum frá
Marryat skipstjóra, sem var látinn fyrir
aðeins tveimur árum og var hreint ekki
svo slakur.
Hins vegar mátti kenna nokkurs þjóðar-
stolts hjá sumum amerískum bókagagn-
rýnendum, er þeir gátu um bókina. Menn
höfðu vitað lítið um hin 700 skip og 1900
Kana, sem þjóðin átti á slóðum hvalanna,
en nú hafði verið skrifað mikicT söguljóð
í óbundnu máli um þessa erfiðu sjó-
mennsku á höfum úti. Melville hlaut
nokkurt hrós, en einnig hnjóðsyrði fyrir
frásagnarhátt sinn, fáeinar hnútur voru
honum sendar. En verst var, að bókin
seldist ekki. Brátt gleymdist hún, nokkrum
áratugum síðar var hún að fullu horfin úr
vitund bókmenntafræðinga. Rithöfundar-
ferli Melvilles var lokið, mesta skáldrit
Ameríku veitti höfundi sínum banasár.
'Herman Melville var 32 ára gamall
þegar hann skrifaði „Moby-Dick“, hann
var fæddur 1819 í New York. Rúmlega
tvítugur fór hann til sjós, var háseti, hval-
veiðimaður og farmaður í fimm eða sex ár.
Síðan gerðist hann landkrabbi og skrifaði
fimm bækur á fimm árum. Hann hlaut
nokkra frægð. Sjötta bókin var bezt, en
gekk af honum dauðum, það var „Moby-
Dick“. Hann reyndi á nýjan leik, en ár-
angurinn sýnu verri. Síðan þagnaði Mel-
ville. Hann barðist fyrir tilverunni með
ýmsum hætti, hafði jafnan kynnst óreiðu
allskonar, tilviljunum og áhyggjum. í
mörg ár var hann lágtsettur tollari í New
York. Það var einmitt á þeim árum, er
mannflutningar frá Norðurlöndum færð-
ust í aukana. Maður verður að setja sér
fyrir sjónir, að Herman Melville, hið mikla
gleymda skáld, hafi staðið á bólverkinu
og virt fyrir sér, að sumu leyti rannsak-
andi, að sumu leyti viðutan, mannamorið
á bryggjunni, Karela, Tavastmenn, menn
frá Austurbotnum, Nýlandsmenn, sjö
bræður Kivis, Alandsbúa, Norðlendinga,
Dalakarla, Uppsvía, Gotlendinga, fátækl-
inga frá Værend, þungbúna menn frá
ströndum Hálogalands, Naumdæli, Jú-
víkinga Duuns, Þrændi, Dæli, Fjarða-
menn, Hallendinga, Skánarbúa, Sjálend-
inga, Fjónbúa, og endalausar fylkingar
Sædalamanna Maríu Bregendahls, Jóta,
og með vissu hefur hann þekkt þessar
manngerðir betur en þær hann, hann
hafði kynnzt þeim á hvalveiðibátum og i
verzlunarflotanum, hann þekkti þá og for-
feður þeirra af afspurn og lestri, virðist
hafa talið sig sifjabundinn þessu fólki,
kannski ekki að ætterni, heldur af samúð.
Síðar erfði Melville svo mikið fé, að hann
gat lifað rentumaður í smáum stíl. Það
5