Andvari - 01.05.1967, Page 77

ANDVARl
HERMAN MELVILLE OG MOBY-DICK
75
tilverunnar, því lögmáli, sem Maorimað-
urinn Queequeg, svertinginn Daggoo og
Indíáninn Tashtego lifa í sátt við, þeir
eru gæddir meira rólyndi og menningu
hugans en hin hvíta áhöfn skipsins. Og
enn eina ábendingu er að finna hjá Mel-
ville. Það er gamall og slcítugur hval-
veiðimaður, sem kemur á fund Ismaels
og varar hann við áður en skipið leggur
úr höfn, hann heitir Elías. En svo hét
einmitt sá spámaður, sem sendur var til
að boða refsidóminn yfir hinum gerræðis-
fulla Akab konungi.
Lengra skal ekki halda. Frá því að
hin mikla skáldsaga Melvilles var upp-
götvuð aftur árið 1919 hafa menn leitazt
við með miklu djúpsæi að túlka söguna
allt að grunni. 1 æ ríkara mæli hafa
Ameríkumenn og Englendingar rann-
sakað höfundinn og íhugulir ritskýrendur
hafa komizt, að þeirri niðurstöðu, að
„Moby-Dick“ væri stórfelldur táknrænn
skáldskapur um menningu vora, vilja-
dýrkun hennar og hrun, á líka lund og
hinn guðdómlegi gleðileikur Dantes var
upphafin spegilmynd hugmyndaheims-
ins á gotneskri öld. Akab skipstjóri og
hin æðislega harðstjórn viljans, hvað er
þetta annað en tákn hins brjálaða ein-
ræðis, gætu menn spurt? Einnig á Norð-
urlöndum hafa verið settar fram sjálf-
stæðar skýringar á sögunni, ágætustu
tilraunina í þessu efni má án efa telja
rit norska menningargagnrýnandans Alfs
Larsens: „Hin konunglega list.“ Að minni
hyggju tel eg, að menn gætu látið sér
nægja þær ábendingar Melvilles, sem
fyrr voru nefndar, að menn sætti sig við
ásláttinn. Þá held eg að menn skilji nóg,
ef mönnum á annað borð getur þótt
vænt um bókina, það skiptir mestu máli.
I stað þess að stara mig blindan á augum
og truflaðan í hugsun með því að rann-
saka innýfli, taugar og blóðæðar, svo eg
ekki tali um að láta sér nægja sálina
eina, þá vil eg njóta þess að horfa á hinn
sterka líkama þessarar skáldsögu, hið lif-
andi hold hennar og blóð, sem falið er
undir húðinni og geislar frá sér hlýju og
sorg og ótta og gleði að hætti þess, sem
er lífi gætt. Og þótt eg gæti aflað mér
vizku með því að lima í sundur tákn-
myndir skáldsögunnar, þá vildi eg ekki
skipta á henni og æskudraumi sögunnar
já drengshuga hennar og ferska blæ.
Nítján árum eftir útkomu „Moby-
Dicks“ birtist skáldsagan „Sjö bræður"
eftir Alexis Kivi. Það fór á sömu lund um
þá bók sem hina fyrri. Kivi þoldi það ekki,
hann slitnaði í sundur og dó brjálaður
tveim árum síðar, sveitarlimur. En ef
þessir tveir menn hefðu þekkzt og lesið
bækur hvor annars! Hvað þeir hefðu
hlegið og grátið og látið sér nægja þennan
lesandahóp. Karlmennirnir í „Moby-
Dick,“ sem þekktu ekki annað en hafið,
og bræður Kivis, sem aldrei sáu sjó. Allt
er ólíkt með þeim, en hugurinn sá sami.
En eins krefjast báðir af lesandanum:
þolinmæði og kyrrláts huga. En hversu
mikið fá þeir þá veitt mönnum. Hin
flugueygða vitund nútímans klýfur og
leysir nær allt upp, framar öllu mannlega
sál. Það ágætasta hjá hinum miklu skáld-
sagnahöfundum, er ekki ímyndunaraflið,
ekki háloftaflug hugans, það er dásam-
leg gjöf, sem þeim veittist að auki, en að
hætti Blichers gefa þeir það, sem vírðist
einfaldast, en er þó torgætara en allt ann-
að: reiðin er sönn reiði, sorgin er ósvikin
sorg, gleðin er gleði, það er raunverulegt.
Sr'errir Kristjánsson þýddi.