Andvari - 01.01.1989, Blaðsíða 27

ANDVARI
PORBJÖRN SIGURGEIRSSON
25
auka töluvert nákvæmni við ákvörðun segulstefnu í bergi. Eftir að
smíði tækisins lauk vann Ari í eitt ár með Þorbirni við mælingar með
tækinu hér heima og lagði hann grundvöll að nákvæmnismælingum á
þessu sviði þegar hann fann að þurrka mátti út viðbótarsegulmagn,
sem komið hefur löngu eftir storknun bergsins, með því að afsegul-
magna bergið að hluta í riðstraumssviði.
IX Bergsegulrannsóknir
Þegar Þorbjörn kom heim sumarið 1953 hafði Rannsóknaráð sam-
þykkt framangreindar tillögur og hann gat tekið til óspilltra málanna
við að hrinda áætluninni í framkvæmd. Eins og að framan sagði hafði
hann kynnst nokkuð rannsókn Jan Hospers og honum var ljóst að
þarna beið mjög álitlegt rannsóknaverkefni. Hann fór að 'reyna hvort
ekki mætti finna hvort segulstefna bergs væri rétt eða öfug með ein-
földum áttavita. Áhrifin á áttavitann voru veik en hann fann að mögu-
legt var að ákvarða segulstefnuna með því að halda pól steinsins fyrst
að áttavitanum og snúa honum síðan lotubundið í hálfan hring fram og
aftur í takt við sveiflur sem koma fram á nál áttavitans. Það var þá
suðurpóll sýnisins, sem snéri að áttavitanum þegar norðurpóll nálar-
innar hreyfðist að steininum. Með þessu var nú fundin sáraeinföld
aðferð til að kortleggja rétt og öfugt segulmögnuð berglög.
Þorbjörn tók nú að kanna berglög í nágrenni Reykjavíkur, en lengi
vel fann hann einungis rétt segulmögnuð lög. Eftir allnokkra leit fann
hann fyrsta öfugt segulmagnaða lagið í Viðey. Upp úr þessu hóf hann
umfangsmikla könnun á segulstefnu bergs og varði miklum tíma í þetta
verkefni næstu misseri. Hann fékk skömmu síðar Trausta Einarsson
prófessor í lið með sér og á næstu árum unnu þeir skipulega að því að
kortleggja rétt og öfugt segulmögnuð berglög um land allt.
I Ijós kom að það sem hafði verið álitið sjaldgæft fyrirbæri reyndist
mjög útbreitt og ekki varð annað ráðið af niðurstöðum þeirra en að
öfugt segulmagnað berg væri í raun jafnalgengt og rétt segulmagnað í
hraunlagastafla landsins og engan mun var að sjá á gerð eða efnasam-
setningu bergsins eftir segulstefnu. Niðurstöður rannsókna þeirra Þor-
björns og Trausta sýndu á ótvíræðan hátt að umskipti í segulsviði